საქართველოში პროტესტის 100 დღეზე მეტი გავიდა. მაშინ, როდესაც მოსახლეობის ნაწილი რუსთაველის გამზირზე უწყვეტად აპროტესტებს ქვეყანაში ბოლო დროს განვითარებულ მოვლენებს და ხელახალ არჩევნებს, ასევე პოლიტპატიმრების გათავისუფლებას ითხოვს, საქართველოს პარლამენტი კანონში ცვლილებებსა და ახალ საკანონმდებლო ინციატივებს სწრაფად უყრის კენჭს. “ამერიკის ხმამ” მაკკეინის ისნტიტუტის გლობალური დემოკრატიის პროგრამების დირექტორს, ლორა თორნტონს ჰკითხა რას ფიქრობს გასულ კვირას კენჭისყრაზე გატანილ საკანონმდებლო ცვლილებებზე და პროტესტის მომავალზე.
ლორა მადლობა ინტერვიუსთვის და თქვენი დროისთვის. როგორც იცით გასულ კვირას საქართველოს პარლამენტმა რამდენიმე ცვლილებასა და ინიციატივას უყარა კენჭი. მათ შორისაა "უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის" აქტი. მაშინ, როდესაც საზოგადოების ნაწილი და ოპოზიცია შიშობს, რომ მთავრობა ამას პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ გამოიყენებს და მის ხელში კიდევ ერთ იარაღად იქცევა, მთავრობა ამბობს, რომ ეს ამერიკული "ფარას" სიტყვა-სიტყვით თარგმანია. ამბობენ, რომ თუ ამერიკელ ხალხს აქვს თავდაცვის უფლება, მაშინ ქართველებსაც უნდა ჰქონდეთ ეს შესაძლებლობა. რას იტყვით ამაზე?
მათ ეს ადრეც თქვეს, როცა უცხოური აგენტების კანონი შემოიღეს, რომ ის ამერიკულ "ფარას" ეფუძნებოდა. თუმცა, ეს რომ ასე არ იყო რამდენჯერმე უკვე ითქვა.
არის რამდენიმე რამ, რაც განსხვავებულია. უპირველეს ყოვლისა, საგანმანათლებლო საქმიანობისთვის, რელიგიური საქმიანობისთვის გამონაკლისები და ა.შ. მაგრამ რაც მთავარია, "ფარა" შეიქმნა მეორე მსოფლიო ომის კონტექსტში. ის შეიქმნა იმისთვის, რომ თვალ-ყური გვედევნებინა და თავიდან აგვეცილებინა ჩვენი მოწინააღმდეგეების მიერ ჩვენს დემოკრატიასა და ჩვენს პოლიტიკურ პროცესებში ჩარევა, რათა მათი ქმედებების გამჭვირვალობა უზრუნველყოფილიყო და გვცოდნოდა ვინ იყო მოწინააღმდეგის აგენტი. ის არ გამოიყენებოდა ჩვენი მოკავშირეების, ან მოკავშირე ორგანიზაციების წარმომადგენლების დასასჯელად.
ასე რომ, როდესაც „ქართული ოცნება“ ამ ტერმინებით საუბრობს, დე ფაქტოდ ამბობს, რომ ისეთი ქვეყნები, რომლებიც მხარს უჭერენ ქართულ სამოქალაქო საზოგადოებას, რომლებიც ძირითადად ევროკავშირის, და ნატოს ქვეყნებია, როგორიცაა შეერთებული შტატები- ისინი რაღაცნაირად [საქართველოს] მოწინააღმდეგეები არიან, რომ ისინი უცხო მთავრობის ინტერესებს ატარებენ.
კარგად ვიცით რომ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოების, ან დამოუკიდებელი მედიის დაფინანსება არ ემსახურება უცხო ხელისუფლების ინტერესებს, ის რომელიმე კონკრეტული მთავრობის ინტერესებს არ ემსახურება.
ის მხარს უჭერს დემოკრატიასა და სწორ მმართველობას, საზოგადოებრივ ჯანდაცვას, განათლებასა და სხვა მსგავს სფეროებს. ასე რომ ეს უკვე "ქართული ოცნების" მხრიდან ხშირად გამოყენებული, მოძველებული ნარტივია.
კიდევ ერთი, რასაც საქართველოს პარლამენტმა კენჭი უყარა სისხლის სამართლის კოდექსში სამშობლოს ღალატის მუხლის დაბრუნებაა. საინტერესო აქ ისაა, რომ რაც სამშობლოს ღალატად შეიძლება ჩაითვალოს, ის მუხლები უკვე ისედაც დასჯადია საქართველოს კანონმდებლობით. როგორ ფიქრობთ, რატომ დასჭირდა საქართველოს მთავრობას, რომ ეს კონკრეტული მუხლი დაებრუნებინა?
შემიძლია მხოლოდ ვივარაუდო, თუმცა, ისევე როგორც მსოფლიოს სხვა ანტიდემოკრატიული მთავრობები, [საქართველოს ხელისუფლებასაც] სურს რაც შეიძლება მეტი კანონი იყოს მათ ხელში, რომლებიც თავიანთი მოწინააღმდეგეების წინააღმდეგ შეუძლიათ გამოიყენონ. როდესაც ისინი "უცხოეთის აგგენტების" კანონის წარდგენაზე მუშაობდნენ, მაშინაც კი ჰქონდათ სხვა იურიდიული შესაძლებლობა, რომ სამოქალაქო საზოგადოება დაესაჯათ მაგალითად საგადასახადო კანონმდებლობით და ა.შ
თუმცა, ღალატი საკმაოდ მოსახერხებელი ტერმინია ბევრი [ბრალდების] გასაერთიანებლად. სხვა ქვეყნებშიც გვინახავს ეს- მსგავსი კანონმდებლობები ზედაპირზე ოპოზიციის, ან მთავრობის მოწინააღმდეგეების ჩასახშობად ამოდიოდა ხოლმე. იმის გამო, რომ ღალატის განმარტება შეიძლება ძალიან რთული იყოს, ხშირად ასეთი კანონმდებლობები საკმარისად ბუნდოვანია, რომ მთავრობებს საშუალება მისცეს ის სადამსჯელოდ გამოიყენოს კონკრეტული დამადასტურებელი მტკიცებულების გარეშე.
ძალიან ნათელია, რომ "ქართული ოცნება" ცდილობს გააფართოვოს თავის ხელთ არსებული იურიდიული შესაძლებლობები, რომ დემონსტრანტების, სამოქალაქო საზოგადოების, დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგ წავიდეს.
თქვენ ახლა მედია ახსენეთ. კიდევ ერთი ცვლილება, რომელსაც ველით მედიის შესახებ კანონი იქნება. ეს კანონი არა მხოლოდ განსაზღვრავს რისი თქმა შეიძლება, ან არ შეიძლება მედიისთვის, არამედ მას უცხოეთიდან, თუ საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან ნებისმიერი ფორმით დაფინანსების მიღებასაც უკრძალავს. თვლით თუ არა, რომ ეს ხელისუფლების მხრიდან დამოუკიდებელი მედიის გაჩუმების კიდევ ერთი გზაა და როგორ გესახებათ ამ პირობებში მომავალი პერსპექტივა?
ამაზე ნამდვილად ძალიან ვღელავ და რა თქმა უნდა, ვეთანხები [რომ ხელისუფლება თავისუფალ მედიას ზღუდავს]. ვფიქრობ, ნათელია, რომ ესაა თავისუფალ, დამოუკიდებელ მედიაზე თავდასხმა. "ქართულმა ოცნებამ" ძალიან ეფექტურად ჩაიგდო სახელმწიფო ხელში. მათ ჰყავთ საკუთარი პრეზიდენტი და პარლამენტი, რომლებიც ჩემი აზრით, არალეგიტიმურია. ძალაუფლების აბოსლუტურად ყველა შრე, საკანონმდებლო ხელისუფლების ჩათვლით, მათ ხელშია.
[დემოკრატიის] ბოლო ბასტიონები ახლა მედია და სამოქალაქო საზოგადოებაა . ეს უკვე კარგად ცნობილი სცენარია და ის გვინახავს მაგალითად უნგრეთში, რომ აღარაფერი ვთქვათ პუტინზე, რომელმაც რამდენიმე ისეთი კანონი დააინიცირა [რუსეთში], რაც ძალიან ჰგავს იმას, რაც საქართველოში ხდება.
ვფიქრობ დამატებით პრობლემას ქმნის ის, რომ ზოგიერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომლებიც საქართველოში მოქმედებდნენ, ახლა გაქრა. ასე რომ, ვფიქრობ სამომავლოდ საკმაოდ დიდი გამოწვევა იქნება არა მარტო კანონმდებლობა, რომელიც საგარეო დაფინანსებას კრძალავს, არამედ ისიც, რომ ქვეყანაში, რომელიც მდიდარი არაა, როგორ უნდა მივიდნენ [მედიები] ადგილობრივ დონორებთან, როგორ შეიძლება საზოგადოებრივი სუბსიდირების ორგანიზება მოხდეს და ა.შ. ვფიქრობ ბევრ მედია საშუალებას და ჟურნალისტს დაფინანსების ადგილობრივად მონახვა მოუწევს და ეს საკმაოდ რთული იქნება.
მაშინ, როდესაც პარლამენტში ცვლილებებს განიხილავდნენ, ყოფილმა სახალხო დამცველმა და ახლანდელმა პარლამენტის წევრმა სოზარ სუბარმა თქვა, რომ შესაძლოა საჭირო გახდეს სოციალური ქსელების დარეგულირებაც. როდესაც სოციალური ქსელის კონტროლზე ფიქრობთ რომელი ქვეყნები გახსენდებათ და არის თუ არა ეს თქვენთვის მინიშება იმის შესახებ, რომ შესაძლოა საქართველოს ხელისუფლება ამ რეგულაციებში კიდევ უფრო შორს წავიდეს?
"ქართული ოცნებისთვის" სოციალური მედიის გაკონტროლება რთული იქნება. რა თქმა უნდა, ასეთი რამ გვინახავს სხვა ქვეყნებში, მაგალითად, ჩინეთში. მაგრამ პრობლემა ისაა, რომ უბრალოდ კონკრეტუილი საიტის დახურვა გამოსავალი არაა, ერთადერთი ეფექტური გზა აბსოლუტურად ყველაფრის დახურვა იქნებოდა.
თუმცა, ვფიქრობ ძალიან უცნაურია, რადგან ეს "ქართული ოცნების" ინტერესებში არ უნდა შედიოდეს- ისინი სოციალურ მედიას ძალიან ეფექტურად იყენებენ საკუთარი კამპანიის, საკუთარი პროპაგანდის გასავრცელებლად. მათ, რა თქმა უნდა, შეუძლიათ სცადონ [ინტერნეტ სივრცის] გაკონტორლება, მაგრამ არ მგონია ეს ეფექტიანი იყოს. ძალიან ეფექტიანი აკრძალვის შემთხვევაშიც, ნარატივები ვრცელდება. ევროკავშირში რუსული "რაშა თუდეი" აკრძალულია და მაგალითად საფრანგეთში მას ვერ უყურებენ, თუმცა ამას რუსული პროპაგანდის გავრცელება არ შეუწყვეტია, მან უბრალოდ ახალი გზები მონახა. თავისუფალი სიტყვის შეჩერების მიდგომა კი უფრო რთული რამაა და მათ ამის გაკეთება გაუჭირდებათ.
როგორც იცით, ბალტიის ქვეყნებმა გასულ კვირას ქართველ მაღლჩინოსნებს დამატებითი სანქციები დაუწესეს, არსებობს ინფორმაცია, რომ შესაძლოა კიდევ მეტი სანქციაც მოდიოდეს ევროკავშირისგან. თუმცა, იტყოდით, რომ ეს სანქციები ეფექტიანია? ხელისუფლების ნარატივსა და ქმედებებში არაფერი შეცვლილა, ქუჩის პროტესტიც კვლავ გრძელდება და მისი მთვარი მიზნები: ხელახალი არჩევნები და პოლიპატიმრების გათავისუფლება, კვლავ მიუღწეველია.
დიახ, ჩვენ, ამერიკამ, სანქციები დავუწესეთ ივანიშვილს- საუბარია ფინანსურ სანქციებზე, სავიზო შეზღუდვებზე და იგივე გააკეთა რამდენიმე ევროპულმა ქვეყანამაც. თუმცა, მიჩნდება განცდა, რომ "ქართული ოცნება" საკმაოდ მყარად დგას. როგორც თქვენ თქვით, ჯერ არ გვინახავს, რომ ამ [სანქციებს] მათ გათვლებში რაიმე მნიშვნელოვნად შეეცვალა. შესაძლოა მეტმა ფინანსურმა საქნციამ იმოქმედოს, თუკი მეტი ევროპული ქვეყანა დათანხმდება ამას.
ბევრ ქვეყანაზეა მკაცრი სასანქციო რეჟიმები დაწესებული, მაგრამ ისინი ყოველთვის არ მუშაობს. მაგალითად, ვენესუელა. მინდა, რომ სანქციებმა იმუშაოს, მაგრამ ხანდახან მთავრობის განზრახვა ძალიან ძლიერია.
რაც შეეხება პროტესტს- ვფიქრობ, ახლა ჩიხში ვართ. მომიტინგეები ძალიან ძლიერები და მტკიცეები არიან, მაგრამ რეჟიმიც მტკიცე და გამძლეა. ცოტა ხნის წინ სტატიაც დავწერე იმაზე, რომ დიდი და წარმატებული პროტესტები ხანდახან ფოკუსირდება უფრო ფართო თემებზე და არა არჩევნებზე, ან სხვა პოლიტიკურ საკითხებზე. მათ ხშირად უწევთ ასე ვთქვათ ხიდის გადაკვეთა და უფრო ყოველდღიურ თემებზე ფოკუსირება, მაგალითად ეკონიმიკაზე, კორუფციაზე, რათა უფრო მასობრივი მხარდაჭერა მიიღონ. ვიცი, რომ ქართველმა მომიტინგეებმა ნამდვილად დაიწყეს ამ მიმართულებით მუშაობა, რათა მეტი ჩართულობა მიიღონ თბილისის გარეთ, საქართველოს სხვა ნაწილებში საპროტესტო მოძრაობაში და ეს მართლაც მნიშვნელოვანია.
ასევე ის, რაც სხვა ქვეყნებში გვინახავს და ეფექტიანი იყო რეჟიმზე ზეწოლისთვის, ესაა მასობრივი გაფიცვა, ქვეყნის ერთგვარად დახურვა- სამსახურში წასვლაზე უარის თქმა, განსაკუთრებით კი საჯარო სექტორში. ვთქვათ, ავტობუსების მძღოლების, დამსუფთავებლების მიერ სამსახურში მისვლაზე უარის თქმა. თუმცა, ასეთი მასშტაბური, ნამდვილი ეროვნული გაფიცვის მობილიზება ძალიან რთულია, რადგან ამ დროს ამ ადამიანების ცხოვრება დევს სასწორზე და ამის გაწირვა ძალიან რთულია. დრო გვაჩვენებს, გადაიზრდება თუ არა საქართველოში პროტესტი უფრო ფართო საჯარო მოვლენად და შეიძლება ამის შემდეგ რეჟიმზე საკმარისი ზეწოლა მოხდეს, თუმცა ამის ახლა განჭვრეტა რთულია.
