საქართველოში კი პროდასავლური პროტესტი გრძელდება. „ავტოკრატიის საგანგაშო სიგნალები საქართველოდან“ - ასე აფასებს მდგომარეობას ამერიკული ორგანიზაციის „ამერიკული საგარეო პოლიტიკის საბჭოს“ უფროსი მკვლევარი და ევრაზიის პროგრამების დირექტორი ლარა ლინდერმანი ხელისუფლების მიერ ბოლო დროს გადადგმულ ნაბიჯებს. ლინდერმანი „მაკკეინის ინსტიტუტის“ პოსტსაარჩევნო მისიის ფარგლებში საქართველოში გაგზავნილი დელეგაციის წევრი იყო და ამბობს, რომ ხელისუფლება განსაკუთრებით ცდილობს საკუთარი ლეგიტიმაციის დამტკიცებას მაშინ, როდესაც ის დასავლეთისგან არ გააჩნია. მეორე მხრივ კი გაუგებარ სტრატეგიულ გადაწყვეტილებას იღებს, როცა ევროპულ ინტეგრაციას აფერხებს.
- ლარა, ცოტა ხნის წინ თქვენ “მაკკეინის ინსტიტუტის” პოსტ-საარჩევნო მისიის ფარგლებში თბილისში ჩახვედით. რა ძირითადი შთაბეჭდილებით დაბრუნდით და რა ეტაპზეა ახლა ქვეყანა იმაზე დაყრდნობით, რაც თქვენ თავად ნახეთ და მხარეებისგან მოისმინეთ?
- თბილისში დეკემბერში ვიყავით დელეგაციის მისიით და ამ მისიამ ძალიან ბევრი შემაშფოთებელი ნიშანი გამოავლინა, ბევრი რამ, რაც მანამდეც ვიცოდით, მაგრამ პირადად ვნახეთ. ხელისუფლებამ ჩვენთან შეხვედრაზე უარი თქვა, მხოლოდ ცესკოს [ცენტრალური საარჩევნო კომისია] წარმომადგენლები შეგვხვდნენ. მოვისმინეთ მოქალაქეების წინააღმდეგ ძალადობის საგანგაშო მასშტაბისა და ძალადობის სხვა ფორმების შესახებ. ბევრი გავიგეთ პროტესტზე და ის პირადადაც ვნახეთ. გამუდმებული, ყოველდღიური პროტესტი, რაც ევროინტეგრაციის შეფერხებას მოჰყვა, ჩვენს გადააადგილებასაც კი ართულებდა.
ბევრი რამ მოვისმინეთ ამერიკა-საქართველოს პარტნიორობის შემცირების კუთხითაც, ვესაუბრეთ ამერიკის ელჩს, ბევრ ევროპელ ელჩსაც. განვიხილეთ ის უფრო ღრმა პრობლემებიც, რაც საქართველოს დასავლეთის გზიდან გადახვევას და ავტორიტარიზმისკენ სვლას ეხება.
- ბოლო კვირებისა და თვეების განმავლობაში ევროინტეგრაციის შეჩერების შემდეგ ვიხილეთ არაერთი კანონის გამკაცრება, მანიფესტაციებთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული ჯარიმების გაზრდა. ახალ მედიარეგულაციებზე და პრევენციულ დაკავებებზე საუბარი. როგორ ფიქრობთ, საით მიემართება ეს პროცესი?
ხელისუფლებას ძალიან სურს, რომ ლეგიტიმურად მიიჩნიონ. ძალიან ცდილობს ამას, სწორედ იმიტომ, რომ მას ბევრი დასავლური ქვეყანა ლეგიტიმურად არ მიიჩნევს"
- აქ არაფერია ისეთი, რაც კარგად გამოიყურება. პირველ ყოვლისა, ხედავთ პროტესტის მასშტაბს, მის სპონტანურ ხასიათს. ის არჩევნებზე მეტად, უშუალოდ ევროპული ინტეგრაციის შეჩერების საკითხზე განცხადებამ გამოიწვია. რაც აჩვენებს, რამდენად მნიშვნელოვანია დასავლეთისკენ სვლა ქართველებისთვის. არსებობს რეალური შეკითხვები მთავრობის ლეგიტიმურობის შესახებ. ბევრმა ქვეყანამ დასავლეთში უარი თქვა მთავრობის ლეგიტიმურობის ცნობაზე. მეორე მხრივ, სრულად არ გაუწყვეტიათ ყველანაირი კავშირი Მასთან. პროტესტი კი გრძელდება დიდ და პატარა ქალაქებში. იქნება ეს რუსთავი, ოზურგეთი, ბათუმი, ქუთაისი თუ თბილისი. ეს აჩვენებს, რამდენად ფართოდაა გავრცელებული ის.
და კიდევ ერთი რამ, რაც ჩემთვის ასევე ძალიან ცხადი გახდა, ისაა, რამდენად არაა ეს პროტესტი დაკავშირებული ტრადიციულ პოლიტიკურ პარტიებთან, რამდენად სპონტანურია და რამდენად პირდაპირ ხალხისგან და ახალგაზრდებისგანაა აღმოცენებული.
ვფიქრობ, ვხედავთ გარკვეულ პოლიტიკურ ჩიხს, სადაც მთავრობას სურს უფრო და უფრო მეტი წნეხი, პროტესტის შევიწროვება, იქნება ეს ცემა თუ სხვა და შემდეგ ზოგ მომენტში ამ ზომების შემსუბუქება იმის სანახავად, ჩაცხრება თუ არა ეს ყველაფერი. მეორე მხრივ, არსებობს პროტესტის ბირთვი... თუმცა არც ისე ცხადია, როგორ წარიმართება მოვლენები.
- თუმცა ჩვენ ვნახეთ ტენდენცია იმისა, რომ სადამსჯელო ზომები, დემონსტრაციებთან დაკავშირებული კანონმდებლობა და დემონსტრანტების მიმართ გამოყენებული მეთოდებიც მკაცრდება. ფიქრობთ, რომ ეს ტენდენცია გრძელდება?
- ნამდვილად. არის ავტორიტარული ტენდენცია, რომელიც ძალიან მკაფიოდ ჩანს. ვფიქრობ, ეს [ტენდენცია] დაჩქარდა უკრაინაში რუსეთის შეჭრის და მოგვიანებით, უკვე 26 ოქტომბრის არჩევნების, ასევე, პრეზიდენტ ზურაბიშვილის ვადის ამოწურვის შემდეგ - რომელიც ამბობს, რომ ქვეყნის ლეგიტიმურ პრეზიდენტად რჩება. მთავრობის არც ერთი ნაწილი დამოუკიდებელი აღარაა. მთავრობა „ქართული ოცნების“ კონტროლის ქვეშაა, ისინი, ფაქტობრივად, მთელ მთავრობას და საჯარო სექტორს აკონტროლებენ. ჯერ კიდევ არაა მკაფიო, რამდენად კიდევ უფრო ღრმად ავტორიტარიზმისკენ წავლენ და რამდენად ძლიერი იქნება წნეხი.
- დემონსტრანტების წინააღმდეგ ძალის გამოყენებისთვის სამართალდამცავთა პასუხისმგებლობის შესახებ არაფერი ვიცით. თუმცა ციხეში (ამჟამად საავადმყოფოში) რჩება ჟურნალისტი და მედიამენეჯერი მზია ამაღლობელი. ხელისუფლების წარმომადგენლები მას აკრიტიკებდნენ და ურჩევდნენ შიმშილობა შეეწყვიტა. როგორ ფიქრობთ, რას აჩვენებს ეს საქმე, რაზე მიუთითებს, რა გზავნილია ჟურნალისტის საქმის ამგვარი წარმოება და მის შესახებ ამგვარი განცხადებები?
- ვფიქრობ, ვხედავთ სიგნალებს, რომლებიც წითლად ციმციმებს და მიუთითებს, რომ კონსოლიდირებული კონტროლის, ავტოკრატიისკენ მივდივართ, დემოკრატიისგან შორს. თუკი ვინმე ახლა კავკასიას შეხედავს, უკვე ვეღარ იტყვის, რომ ის [საქართველო] ლიდერია დემოკრატიაში, დემოკრატიის შუქურაა კავკასიაში. ვიტყვით, რომ სომხეთს უფრო სურს ახლა დემოკრატიისკენ სვლა, და არა - საქართველოს. ძალიან, ძალიან ბევრი მაგალითია იმისა, როგორ ცდილობს მთავრობა მარწუხების მოჭერას და სხვადასხვა ტიპის თავისუფლების შეზღუდვას.
- მზია ამაღლობელის საქმის პარალელურად, “ქართული ოცნების” ლიდერები ახალ მედია რეგულაციებზე საუბრობენ. ამბობენ, რომ მიუკერძოებელი მედიის სტანდარტებს დაადგენენ და კიდევ უფრო შეზღუდავენ უცხოურ დაფინანსებას მედიასაშუალებებისთვის, რათა მათ "ტყუილები და სიძულვილი აღარ გაავრცელონ". როგორ ფიქრობთ, რა მდგომარეობაშია ახლა ქართული დამოუკიდებელი მედია და რა დამატებითი რისკები შეიძლება შექმნას ახალმა რეგულაციებმა?
- მედიასთან დაკავშირებით სიტუაცია საქართველოში არჩევნებამდეც რთული იყო. დედაქალაქის მიღმა, რეგიონებში ქართველების დიდი ნაწილი სწორედ მთავრობის მიერ მხარდაჭერილ ტელეკომპანია “იმედს” უყურებს. დამოუკიდებელი მედიის ნაწილსაც პრობლემები აქვს, მათ შორის ფინანსებთან დაკავშირებული თუ სხვა პრობლემები. იქნება ეს “მთავარი” თუ სხვები. ამას დამატებული ის რეპრესიული კანონები, რომლებიც თავისუფალი მედიის წინააღმდეგ მიიღეს და ასევე ამერიკული დაფინანსების გაყინვა. საქართველოში მედიისთვის მართლაც საშინელი სიტუაციაა და ამ სფეროში ამ წუთას ბევრი ოპტიმიზმის იმედს ვერ ვხედავ. თუმცა, ქართველები ძალიან შემოქმედებითი ხალხია და ამის გამორიცხვა არ შეიძლება.
- საპარლამენტო უმრავლესობა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან დაკავშირებულ კანონმდებლობასაც ცვლის და ამბობს, რომ სპეციალური ფონდიდან იმ სამოქალაქო ორგანიზაციებს დააფინანსებს, რომლებიც საზოგადოების რეალურ დაკვეთას შეასრულებენ და არა - “უცხოეთიდან დაფინანსებული ორგანიზაციების მავნე ქმედებებს. რა სახის პრაქტიკაა ეს? გვაქვს თუ არა მსგავსი მაგალითები სხვა ქვეყნებში და რას ამბობს ეს ხელისუფლების განზრახვაზე სამოქალაქო სექტორთან მიმართებით?
ვხედავთ სიგნალებს, რომლებიც წითლად ციმციმებს და მიუთითებს, რომ კონსოლიდირებული კონტროლის, ავტოკრატიისკენ მივდივართ, დემოკრატიისგან შორს.
- ეს კიდევ ერთი ტენდენციაა ავტორიტარული კონტროლისკენ. სამოქალაქო საზოგადოებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების სფერო საქართველოში ისტორიულად, ყოველთვის ძალიან მრავალფეროვანი, ფართო და დინამიკური იყო. თუკი ვნახავთ მის შეკვეცას, შევიწროებას და ამას კიდევ მთავრობის მიერ დაფინანსებული არასამთავრობო ორგანიზაციების, ანუ ე.წ. გონგოების დამკვიდრება დაემატება, მაშინ ვიხილავთ ამ სფეროში რეალური დებატების, თავისუფალი დისკუსიების, იდეების გაცვლისა და ქმედებების კუთხით სიტუაციის სწრაფ გაუარესებას. ჩვენ ბევრი სხვა ასეთი მაგალითი გვინახავს რუსეთში, ბელარუსში, უნგრეთში, სადაც ე.წ. გონგოები ეფექტური გზა აღმოჩნდა არასამთავრობო სექტორის შესაზღუდად, დეზინფორმაციის გასაძლიერებლად და რეალური დებატებისა და დისკუსიების შესამცირებლად იმ არაერთ საკითხზე, რის შესახებაც ამ მოსაზრებების მოსმენა მოქალაქეებს შეიძლება სურდეთ.
- ხომ არ გაართულებს ეს დასავლეთისთვისაც და ქართული საზოგადოებისთვისაც იმის გარჩევას ვინ ვინაა და ვინ რატომ ამბობს იმას, რასაც ამბობს. ხომ არ შექმნის ეს პლურალიზმის და დამოუკიდებელი თავისუფალი სამოქალაქო საზოგადოების იმიჯს მაშინ, როდესაც დამოუკიდებელ ორგანიზაციებს სხვა დაფინანსების მიღება უფრო და უფრო შეეზღუდებათ?
- დეზინფორმაცია და ე.წ. გონგოების გამოყენება დეზინფორმაციის გასავრცელებლად ავტორიტართა თამაშის წესების კიდევ ერთი ნაწილია. ცხადია, მთავრობის მიერ დაფინანსებული ორგანიზაციების მიერ ამა თუ იმ კონკრეტული ნარატივის ხელოვნურად შექმნა თუ გავრცელება, მათი გაძლიერება ერთ-ერთი მექანიზმია.
ამ ორგანიზაციების დაფინანსებაც, ე.წ. გონგოების შექმნაც იმაზე მიუთითებს, რომ ხელისუფლებას ძალიან სურს, რომ ლეგიტიმურად მიიჩნიონ. ძალიან ცდილობს ამას, სწორედ იმიტომ, რომ მას ბევრი დასავლური ქვეყანა ლეგიტიმურად არ მიიჩნევს. მართალია ბევრი შესაძლოა არ გამოსულა მკაცრი განცხადებებით, რომ არ აღიარებს ამ მთავრობას, მაგრამ მათ არ შეუფასებიათ არჩევნები, როგორც თავისუფალი და სამართლიანი და არც მთავრობა უღიარებიათ. ეს ნიშნავს, რომ საქართველოს ხელისუფლება ეძებს ნებისმიერ შესაძლებლობას, საჯარო ფორუმს, საჯარო სივრცეს, რომელშიც იტყვის, რომ დიახ, ჩვენ ვმართავთ ქვეყანას და მართლაც გვაქვს ლეგიტიმაცია. ამის გაკეთებას იმიტომ ცდილობენ, რომ მათ ეს ლეგიტიმაცია არ აქვთ.
- თქვენს ერთ-ერთ სტატიაში ამერიკა-საქართველოს პარტნიორობას განიხილავდით და ამბობდით, რომ ის ღირებულებებს უფრო ეფუძნებოდა, ვიდრე - ეკონომიკურ, ან სხვა სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხებს. რა როლი აქვს დღეს საქართველოს, რა მნიშვნელობა აქვს ამერიკა-საქართველოს პარტნიორობის გაგრძელებას დღევანდელ საერთაშორისო არენაზე?
საუკეთესო იქნება, რომ კონგრესმა გადადგას მტკიცე ნაბიჯები, რომლებსაც შემდეგ სახელმწიფო დეპარტამენტი მიჰყვება.
- საქართველოს დიდხანს, შეუდარებლად დიდი როლი ჰქონდა ამერიკა-საქართველოს ურთიერთობებში თავის ზომასთან შედარებით. ქართველებსა და კაპიტოლიუმში მყოფებს მეგობრობის და ურთიერთობის დიდი ისტორია ჰქონდათ. ეს [ამერიკაში] სხვადასხვა პარტიის ადმინისტრაციის განმავლობაში გრძელდებოდა. ეს იყო ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ საქართველო გამორჩეული პარტნიორი იყო, მთავრობები ძალიან კარგად თანამშრომლობდნენ, სამხედრო წვრთნები იქნებოდა ეს თუ სხვა შესაძლებლობები. ეს კი ღირებულებებს ეფუძნებოდა, იმას, რომ საქართველო დემოკრატიის კაშკაშა მაგალითად იყო დანახული, რომელიც ძალიან რთულ სამეზობლოში ამბობდა: აი, აქ ვართ, მართლა გვინდა ევროპისკენ სვლა და მართლა გვინდა დასავლეთისკენ მოძრაობა მიუხედავად ჩრდილოელი მეზობლის შიშისა, მიუხედავად რთული სამეზობლოსი. აი ამ თამამი ხედვის პასუხად ამერიკა ამბობდა, რომ მას მართლა სურდა მისი მხარდაჭერა. არა იმიტომ, რომ მას წარმოუდგენლად მნიშვნელოვანი სტრატეგიული მდებარეობა აქვს, ეკონომიკური ძალა აქვს, ნავთობი, ან ბუნებრივი გაზი, არა, არაფერი ეს მას არ აქვს. მაგრამ იმიტომ, რომ ჩვენ გვჯერა ამ საერთო ხედვის. ასე რომ, თუკი საქართველოს - მის ახლანდელ ხელისუფლებას და არა ხალხს - აღარ სჯერა ამ დემოკრატიული ხედვის, მაშინ რა მნიშვნელობაზე ვსაუბრობთ? საქართველო მნიშვნელობით სულ უფრო ქვემოთ დაიწევს [იმ საკითხებში] რასაც ამერიკელები ყურადღებას აქცევენ…ეს ნიშნავს, რომ საქართველოს აღარ მიაქცევენ ყურადღებას, როგორც ფინანსური დახმარების, ისე - პოლიტიკური მხარდაჭერისა და ყურადღების კუთხით.
საქართველოს მხრიდან თვითიზოლაციის რისკი ნამდვილად არსებობს. ვფიქრობ, რა სტრატეგიული გათვლა შეიძლება ჰქონდეთ, რომ ამ სტრატეგიულ გადაწყვეტილებას იღებდნენ - არ გავაბრაზოთ რუსეთი? - რაც გასაგებია - მაგრამ ეს არც გრძელვადიანი ხედვაა და არც საშუალოვადიანი. საქართველოს საგარეო პოლიტიკური კუთხით ბევრი სხვადასხვა მიმართულებით შეუძლია მუშაობა, მაგრამ უბრალოდ იმის თქმა, რომ სულ გამოვრიცხოთ ევროპა ზოგადი სურათიდან, არ მეჩვენება არც სტრატეგიულ არჩევნად და არც ქართველი ხალხის ნებას შეესაბამება.
- დემოკრატიის მნიშვნელობასთან ერთად, ბევრი რესპუბლიკელი კანონმდებელი ამბობს, რომ “ქართულ ოცნებას” უფრო და უფრო მეტად ხედავენ, როგორც ჩინეთთან, თუ ირანთან მეგობრულად განწყობილ მთავრობას. როგორ ფიქრობთ, ამერიკის ახალი ხელისუფლება საქართველოს ამ ჭრილში დაინახავს?
- ნამდვილად, მარკო რუბიოსთვის, რომელსაც ჩინეთისადმი თავად აქვს მკაცრი პოზიცია, ნამდვილად შემაშფოთებელი იქნება ამ ცვლილების ნახვა. რაც შეეხება ახლო აღმოსავლეთს, აქაც საქართველოს მიერ მიმართულების შეცვლა იმ პოზიციიდან, როცა ჩვენ ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკის კუთხით ვთანამშრომლობდით, და საკუთარი თავის დაკავშირება სხვა მოთამაშეებთან ამ რეგიონში, ირანი იქნება ეს თუ სხვა - ესეც ძალიან დიდი ცვლილება იქნებოდა იმ ტრადიციული რესპუბლიკური ხედვისთვის, რომელიც, ვფიქრობ სახელმწიფო მდივან მარკო რუბიოს შეიძლება ჰქონდეს.
- ამერიკის კონგრესში ორი ორპარტიული კანონპროექტია წარდგენილი საქართველოს შესახებ. ერთ-ერთი მათგანი უშუალოდ გულისხმობს “ქართული ოცნების” ხელისუფლების აღიარებაზე უარის თქმას. ზოგი მოსაზრებით, არაღიარებაზე სრული ფოკუსირება ისედაც არაა მართებული და მთავარი ხელისუფლებაზე წნეხის გაზრდაა, რათა მან მოქალაქეების მოთხოვნებს უპასუხოს და დემოკრატიული ნაბიჯები გადადგას. მაშინ, როცა ყველას ყურადღება თეთრი სახლისკენაა მიმართული, რა როლი შეიძლება შეასრულოს კონგრესმა- რა მნიშვნელობა აქვს იმას, როგორ ხედავენ კონგრესმენები ვაშინგტონიდან იმას, რაც ქვეყანაში ხდება?
- ვფიქრობ, ეს მართლაც მნიშვნელოვანი საკითხია. კონგრესს შეუძლია ბევრად უფრო თამამი იყოს და თქვას: ჩვენ ვფიქრობთ, რომ საქართველოს მიმართ ჩვენი საგარეო პოლიტიკა ასეთი უნდა იყოს. იქნება ეს არაღიარება, შეზღუდული აღიარება თუ სხვა რამ ამ კანონპროექტებით გათვალისწინებული ნაბიჯებიდან [გამომდინარე]. თუკი კონგრესში ამ საკანონმდებლო ინიციატივებს მიიღებენ, ეს იქნება სახელმწიფო დეპარტამენტისთვისაც [საშუალება], რომ უფრო წინ მიმავალი და სტრატეგიული ნაბიჯები გადადგას იმაზე დაფუძნებით, რომ ასეთია კონგრესის, ამერიკელი ხალხის მიერ არჩეული და მხარდაჭერილი კანონმდებლების პოზიცია, მათ სურთ, რომ ამ მიმართულებით წავიდეთ... ვფიქრობ, ეს ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა... საუკეთესო იქნება, რომ კონგრესმა გადადგას მტკიცე ნაბიჯები, რომლებსაც შემდეგ სახელმწიფო დეპარტამენტი მიჰყვება.
