សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ដែលរស់នៅពឹងផ្អែកលើធម្មជាតិ ឬព្រៃឈើ កំពុងរងការគំរាមកំហែងលើអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ និងធនធានធម្មជាតិរបស់ខ្លួន។ អង្គការសង្រ្គោះសត្វព្រៃកម្ពុជាបានធ្វើការសិក្សាទៅលើក្រុមកុលសម័្ពន្ធចំនួនបួនក្រុម អំពីបញ្ហាប្រឈមផ្សេងៗដែលពួកគេកំពុងតែជួបប្រទះ ហើយបានផលិតឯកសារវីដេអូនេះ។
យ៉ាងហោចណាស់ មានជនជាតិដើមភាគតិចប្រមាណជា២៧៦.០០០នាក់ស្មើនឹង២ភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនសរុបក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ជនជាតិភាគតិចចំនួន២៤អម្បូរនេះរស់នៅក្នុងខេត្តក្រុងចំនួន១៥ ហើយពួកគេមានដើមកំណើតនៅក្នុងប្រទេសនេះជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយ។
ជនជាតិភាគតិច ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា«ខ្មែរលើ» រស់នៅភាគខាងជើង និងភាគឦសាននៃប្រទេសក្នុងខេត្តមួយចំនួន ដូចជាខេត្តរតនគិរី មណ្ឌលគិរី ស្ទឹងត្រែង ក្រចេះ ព្រះវិហារ និងកំពង់ធំ។
ក្រុមប្រជាជនជនជាតិដើមភាគតិចកំពុងប្រឈមនឹងផលលំបាកជាច្រើនក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិតសព្វថ្ងៃ រក្សាវប្បធម៌ និងប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់របស់ខ្លួន នៅពេលដែលកិច្ចអភិវឌ្ឍក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកំពុងត្របាក់យកព្រៃឈើ និងធនធានធម្មជាតិរបស់ពួកគេ។ ជាពិសេសការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ការចាប់យកដីខុសច្បាប់ និងគម្រោងសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី បានក្លាយជាបញ្ហាចម្បងដែលកំពុងគំរាមកំហែងដល់មរតកវប្បធម៌របស់ជនជាតិដើមភាគតិច ឬខ្មែរលើ។
វីដេអូឯកសារខ្លីមួយ ដែលមានរយៈពេលជាង១០នាទី និងរៀបចំដោយអង្គការសង្រ្គោះសត្វព្រៃ ត្រូវបានដាក់បង្ហាញជាសាធារណៈកាលពីខែមុន ដើម្បីបង្កើនការយល់ដឹងអំពីការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ និងការលំបាកផ្សេងៗដែលប្រជាជនខ្មែរជនជាតិដើមភាគតិចកំពុងជួបប្រទះ។
ខ្សែវីដេអូដែលមានចំណងជើងថា «កុលសម្ព័ន្ធយើង-បេតិកភ័ណ្ឌយើង» បានចងក្រងអំពីក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចចំនួនបួនកុលសម័្ពន្ធដែលក្នុងនោះមានជនជាតិព្រៅ កាវ៉ែត គ្រឹង និងខ្មែរឡាវដែលរស់នៅក្នុងខេត្តរតនគិរី។
លោកចាន់ វិចិត្រ អ្នកគ្រប់គ្រងគម្រោង «កុលសម្ព័ន្ធយើង-បេតិកភ័ណ្ឌយើង» នៃអង្គការសង្រ្គោះសត្វព្រៃ បាននិយាយថា ខេត្តរតនគិរីកំពុងរងផងប៉ះពាល់ខ្លាំងដូចជាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ការបាត់បង់ព្រៃឈើ និងទំនប់វារីអគ្គិសនីជាដើម ដែលបណ្តាលឲ្យអង្គការរបស់លោកធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីការប៉ះពាល់ទាំងនោះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖
«ដោយសារតែម្តុំហ្នឹងវាកំពុងរងការបាត់បង់ព្រៃឈើ ហើយកាលណាបាត់បង់ព្រៃឈើវាប៉ះពាល់ជីវភាពរស់នៅរបស់គាត់ និងមុខងារវប្បធម៌របស់គាត់ហ្នឹង។ អីចឹងយើងធ្វើការសិក្សាមើលថា វាយ៉ាងដូចម្តេចដែរ»។
លោក ចាន់ វិចិត្រ បានបន្ថែមថា ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ជនជាតិព្រៅ កាវ៉ែត និងគ្រឹងសុទ្ធតែពឹងទៅលើធម្មជាតិ និងអនុផលព្រៃឈើ ដូច្នេះការបាត់បង់ព្រៃឈើពិតជានឹងប៉ះពាល់ដល់ជំនឿ វប្បធម៌របស់ពួកគេ។
«គាត់បាត់បង់ព្រៃឈើពីការកាប់ឈើដោយខុសច្បាប់ដែលធ្វើឲ្យបាត់បង់ឈើល្អៗ ឈើប្រណិតៗរបស់គាត់ហ្នឹង។ គាត់ព្រួយបារម្ភពីរឿងអារុក្សអារក្សអ្នកតាដែលនៅក្នុងព្រៃ ដែលគាត់តែងតែជឿតែងតែអីហ្នឹង។ គាត់ជឿថា កាលណាបាត់បង់ទាំងអស់ហ្នឹងទៅ ពួកអារក្សហ្នឹងខឹងគាត់ ហើយធ្វើឲ្យកូនគាត់ហ្នឹងឈឺ ធ្វើឲ្យផលដំណាំគាត់ថយចុះ»។
វីដេអូឯសារ«កុលសម្ព័ន្ធយើង-បេតិកភ័ណ្ឌយើង» បានបង្ហាញពីជីវភាពរស់នៅ វប្បធម៌ និងទុក្ខលំបាកដែលក្រុមកុលសម្ព័នជនជាតិភាគតិចឬ «ខ្មែរលើ» ចំនួនបួន ដែលកំពុងរស់នៅក្នុងខេត្តរតនគិរី ។
ជនជាតិព្រៅ ដែលមានចំនួនប្រជាជនសរុបប្រមាណ៧.០០០នាក់ ជឿទៅលើព្រលឹង។ ពួកគេជឿថា អារុក្សអារក្សអ្នកតារស់នៅក្នុងព្រៃភ្នំជាអ្នកថែរក្សាពួកគេ។ ព្រៅមានន័យថា មនុស្សដែលរស់នៅក្នុងព្រៃហើយមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ពួកគេនៅតែរស់ពឹងលើធម្មជាតិសុទ្ធសាធ។ កាលពីយូរលង់ណាស់មកហើយ ក្នុងសម័យអង្គរ ជនជាតិព្រៅត្រូវបានគេលក់ធ្វើជាទាសករធ្វើការនៅក្នុងចម្ការដំណាំ ដូច្នេះទើបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ពួកគេផ្តោតលើការនេសាទត្រី និងធ្វើស្រែចម្ការវិលជុំ។
ចំណែកជនជាតិកាវ៉ែតត្រូវបានគេស្គាល់ដោយសារការសិប្បកម្ម តម្បាញកន្ទេលជាដើម។ ពួកគេសាក់ចង្ការ និងតម្រឹមធ្មេញដើម្បីឲ្យមានមនុស្សស្រឡាញ់ដោយសារពួកគេយល់ឃើញថា សម្រស់របស់ពួកគេនឹងកាន់តែស្អាត។ ក្រៅពីនេះក៏មានបុណ្យសាសនា ដូចជាបុណ្យភូមិនៅចុងរដូវច្រូតដើម្បីឲ្យមានការត្រជាក់ត្រជុំ និងទទួលបានផលដំណាំច្រើន។ ប៉ុន្តែមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ វប្បធម៌ទាំងនេះស្ទើរតែបាត់បង់អស់ទៅហើយ ដោយសារក្មេងៗជំនាន់ក្រោយយល់ឃើញថា វាលំបាកគោរពតាម។
ដូចជាជនជាតិភាគតិចកាវ៉ែតដែរ ជនជាតិគ្រឹងគឺជាអម្បូរមួយតូចរបស់ជនជាតិព្រៅ ហើយពួកគេត្រូវបានស្គាល់តាមរយៈតម្បាញបែបប្រពៃណីរបស់ពួកគេ ដូចជាក្រម៉ា និងការប្រើឃ្លោកដើម្បីដងទឹក ប្រើប្រាស់ ចានបុរាណហើយនឹងការទៅបេះផ្លែឈើពីក្នុងព្រៃដើម្បីបរិភោគ។
ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចចុងក្រោយដែលត្រូវបានសិក្សាដែរនោះ គឺក្រុមខ្មែរឡាវ ដែលពួកគេបានមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាអស់រាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ ជនជាតិដើមភាគតិចខ្មែរឡាវភាគច្រើនប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតដោយពឹងទៅលើការនេសាទត្រី ធ្វើស្រែចម្ការតាមដងទន្លេមេគង្គ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះពួកគេកំពុងរងការគំរាមកំហែងពីការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីលើដងទន្លេសេសានក្រោម។
លោក វ៉ា ខាំផៃ ជនជាតិដើមភាគតិចខ្មែរឡាវវ័យ៦៤ឆ្នាំ គឺជាសកម្មជន និងជាអ្នកនេសាទត្រី ដែលរស់នៅក្នុងខេត្តរតនគិរី ភូមិស្រែពកធំ ឃុំសេរីមង្គល។
នៅក្នុងថ្ងៃធ្វើបទបង្ហាញពីវីដេអូខ្លី «កុលសម្ព័ន្ធយើង-បេតិកភ័ណ្ឌយើង» លោកបាននិយាយថា៖
«កាលដើមឡើយដងទន្លេស្រែពក ដងទន្លេសេសានហូរជាប់គ្នាគឺអត់មានបញ្ហាអីទេ។ សហគមន៍ផ្នែកខាងលើ គឺរស់នៅជីវភាពតាមដងទន្លេ ពឹងអាស្រ័យទៅលើមច្ឆាជាតិ។ ពេលរដូវធ្វើស្រែ គេធ្វើស្រែ ប្រពៃណីឡាវខ្មែរ។ ពេលធ្វើចម្ការ គេធ្វើចម្ការ។ ពេលរដូវប្រាំងអត់មានបញ្ហាធ្វើស្រែធ្វើចម្ការ គេនេសាទជាលក្ខណៈគ្រួសារ»។
ពាក់អាវរូបប្រាសាទអង្គរវត្ត និងខោខ្លី លោក វ៉ា ខាំផៃ ជនជាតិដើមភាគតិចខ្មែរឡាវ បានប្រាប់ VOA ថា លោកបានធ្វើដំណើរពីខេត្តរតនគិរីមកទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបង្ហាញការបេ្តជ្ញាចិត្តក្នុងការការពារអត្តសញ្ញាណ និងសិទ្ធិរស់នៅក្នុងសហគមន៍របស់លោកខណៈដែលការទន្រ្ទានយកដី ការកាប់ឈើខុសច្បាប់ និងទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២កំពុងរងផលប៉ះពាល់ដល់ធនធានធម្មជាតិយ៉ាងខ្លាំង។
របាយការណ៍មួយរបស់ក្រុមអ្នកបរិស្ថានឱ្យដឹងថា ដែនព្រៃឈើប្រមាណ៤លានហិកតា ដី និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថា កាន់កាប់ដោយជនជាតិដើមភាគតិច ហើយពួកគេបានរស់នៅដោយថែរក្សាបរិស្ថានធម្មជាតិដែលនៅជុំវិញ។ ជនជាតិដើមភាគតិចបាន និងកំពុងរស់នៅយ៉ាងមានសន្តិភាពជាមួយធម្មជាតិ ដូចជាព្រៃឈើ ធនធានផ្សេងៗ ដោយធ្វើកសិកម្មវិលជុំ ហើយជឿលើព្រលឹង និងថ្នាំព្យាបាលជំងឺតាមប្រពៃណី។
ប៉ុន្តែ សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចកំពុងបាត់បង់ដី និងធនធានធម្មជាតិរបស់ខ្លួនដែលជាប្រភពចំណូលចម្បង ហើយវាក៏បានគំរាមកំហែងដល់ការបាត់បង់អត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេផងដែរ។ នេះបើយោងតាមសម្តីលោក យុន ឡូរ៉ង់ អ្នកសម្របសម្រួលលេខាធិការដ្ឋាននៃសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា។
លោកបាននិយាយថា៖
«ហើយកាលណាតែវាប៉ះពាល់ទៅលើដីធ្លី លើធនធានធម្មជាតិអីហ្នឹង វាក៏ប៉ះពាល់ដល់អត្តសញ្ញាណយើងដែរ ព្រោះដោយសារអត្តសញ្ញាណរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចផ្សារភា្ជប់ទៅលើធនធានធម្មជាតិ ទៅលើដីធ្លី ភ្នំអូរស្ទឹងដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដែលយើងគោរពបូជា»។
លោក យុន ឡូរ៉ង់ បានបន្ថែមថា សព្វថ្ងៃជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនធំបានក្លាយទៅជាកូនបំណុល ជាកម្មកររបស់គេ ហើយមួយចំនួនទៀតកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាសង្គម ដូចជាចំណាកស្រុកទៅធ្វើជាពលករតាមទូកនៅប្រទេសគេ។
ក្រៅពីកាប់ព្រៃឈើខុសច្បាប់ដែលផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងលើជម្រកសត្វព្រៃ សំណង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីទន្លេសេសានក្រោមពីរ ដែលជាគម្រោងតម្លៃ៨០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិករបស់ក្រុមហ៊ុនវារីអគ្គិសនីសេសានពីរ ដែលជាក្រុមហ៊ុនរួមគ្នារវាងក្រុមហ៊ុនកម្ពុជា Royal Group ក្រុមហ៊ុនថាមពលអន្តរជាតិចិន (Hydro Lancang) និងក្រុមហ៊ុនអន្តរជាតិ EVN ដែលជាក្រុមហ៊ុនបុត្រសម័្ពន្ធរបស់ក្រុមហ៊ុនអគ្គិសនីវៀតណាម ក៏នឹងមានដែលផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងលើជម្រកសត្វព្រៃ នឹងដីកសិកម្មរវាង២៤ភាគរយក្នុងស្រុនសេសានដែរ។
គម្រោងវារីអគ្គិសនីនេះក៏នឹងមានផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរលើលំហូរត្រី ហើយវាធ្វើឲ្យមានតំបន់លិចទឹកដែលធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចកាន់តែលំបាក។
ជាង៩ភាគរយនៃជលផលតាមដងទន្លេមេគង្គ នឹងត្រូវបាត់បង់ដោយសារទំនប់វារីអគ្គិសនីទន្លេសេសានក្រោមពីរ។ នេះបើយោងតាមរបាយការណ៍មួយរបស់បណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្ត្រជាតិអាមេរិក។ បឹងទន្លេសាបជាជម្រកមច្ឆាជាតិជាង១សែនពីរលានក្បាល។
លោក វ៉ា ខាំផៃ ជនជាតិដើមភាគតិចខ្មែរឡាវ ដែលបានធ្វើដំណើរមកកាន់ទីក្រុងភ្នំពេញជាច្រើនដងដែរ។ ទោះជាលោកមិនរងការប៉ះពាល់ពីការសាងសង់ទំនប់សេសានក្រោមពីរដោយផ្ទាល់នោះក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែលោកមិនអាចរកចំណូលពីការនេសាទត្រីបានច្រើនដូចពីមុនឡើយ ដោយសារលំហូរទឹកទន្លេបានផ្លាស់ប្តូរតាំងពីមានការសាងសង់ទំនប់ដែលមានកម្ពស់រហូតដល់៧៥ម៉ែត្រ។
លោក វ៉ា ខាំផៃ បាននិយាយថា៖
«ចរាចរត្រីអត់អាចឡើងបាន កម្ពស់៧៥ម៉ែត្រហើយឡើងអត់បាន។ អីចឹងផ្នែកខាងលើវាដាច់ ដាច់តាំងពីប្រាក់ចំណូលដែលយើងរកតាមគ្រួសារហ្នឹងវាដាច់។ បើមានលំហូរធម្មជាតិក្នុងមួយយប់ ទោះជារកមិនបានច្រើនក៏រកបានបួនប្រាំម៉ឺនដែរក្នុងមួយថ្ងៃ។ ឥឡូវនេះប្រាំយប់អត់បានមួយម៉ឺនរៀលទេ។
លោក ហួន កាលឹប ជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ អាយុ៦០ឆ្នាំ រស់នៅតាមតំបន់ទន្លេសេសាន ក៏បាននិយាយដែរថា មច្ឆាជាតិមិនអាចឡើងដល់ផ្នែកខាងលើនោះទេ។
លោកបាននិយាយថា៖
«ពួកខ្ញុំបីឆ្នាំហើយនេះ អត់មានត្រីឡើងមកមួយក្បាលផង។ វាប៉ះពាល់ដោយសាររកត្រីអត់បាន។ កាលពីមុនពេលធ្វើការចម្ការអីយើងដាក់មង ឬពេលបង់សំណាញ់បានយ៉ាងតិចកន្លះគីឡូមួយ ឬមួយគីឡូ។ ឥឡូវអត់ទេក្មួយ រកមួយថ្ងៃអត់បានពីរបីក្បាលទេ»។
ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងពិធីសម្ពោធដាក់ទំនប់វារីអគ្គីសនីសេសានក្រោមពីរដំណើរការ លោក ហ៊ុន សែន ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ដដែលៗថា វារីអគ្គីសនីសេសានក្រោមពីរ និងវារីអគ្គីសនីដនសាហុងរបស់ឡាវ ដែលគ្រោងនឹងសាងសង់នៅពេលឆាប់ៗមុខនេះ ក៏នឹងមិនធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ទិន្នផលត្រីនៃប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏បានអះអាងផងដែរថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានផ្តល់សំណង និងផ្តល់ទីតាំងថ្មីដ៏សមរម្យដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយទំនប់វារីអគ្គីសនីនៃក្រុមហ៊ុនវិនិយោគចិននោះ។
ក៏ប៉ុន្តែប្រជាពលរដ្ឋ ដែលបានទទួលសំណងទៅតាំងទីលំនៅថ្មី បញ្ជាក់ថា ពួកគាត់កំពុងជួបការលំបាកក្នុងការកសាងជីវិតថ្មី ហើយមានការស្តាយក្រោយចំពោះកេរតំណែល នៅក្នុងភូមិចាស់ដែលបន្សល់ទុកតាំងពីដូនតារបស់ពួកគេ។
លោក វ៉ា ខាំផៃ បាននិយាយថា៖
«ដីស្រែដែលក្រុមហ៊ុនឈូសឆាយឲ្យថ្មីនៅឆ្ងាយពីភូមិហ្នឹងប្រហែល២៥ទៅ៣០គ.ម.។ ហើយបើស្រែគាត់វិញ ពីមុនចេញពីក្រោយផ្ទះ ក្រោយភូមិគឺដល់ស្រែហើយ។ អានេះមានផលប៉ះពាល់ខ្លាំង។ អីចឹងប្រាក់ចំណូលគាត់ក៏រកអត់បាន។ រកត្រីអត់បាន។ ធ្វើអ្វី ធ្វើតែស្រែ ទិញគេស៊ី។ អីចឹងប៉ះពាល់ខ្លាំង»។
លោក វ៉ា ខាំផៃ បន្តថា មានប្រជាជនជាង៤.០០០គ្រួសារត្រូវបានបង្ខំឲ្យផ្លាស់ទីលំនៅដោយទទួលបានសំណងចំនួន៦.០០០ដុល្លារម្នាក់ និងផ្ទះទំហំ៨០ម៉ែត្រការ៉េ។ ប៉ុន្តែមិនមែនប្រជាជនគ្រប់គ្នាសុទ្ធតែយល់ព្រមទទួលសំណងនោះទេ មានប្រជាជនមួយផ្នែកធំទៀតដែលបដិសេធមិនទទួលសំណង ហើយមិនព្រមចាកចេញពីទឹកដីដូនតារបស់ខ្លួន ដោយហេតុផលថា ពួកគេនឹងបាត់បង់ដីស្រែចម្ការ ហើយមិនអាចរកចំណូលបាន។
ព្រៃឈើ ទន្លេ និងដីតំណាងឲ្យសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច។ បើវាមិនត្រូវបានថែរក្សាទេ វានឹងអស់ជាមិនខានក្នុងពេលអនាគត។ នេះបើយោងតាមសម្តីរបស់លោក វ៉ា ខាំផៃ សកម្មជនជនជាតិដើមភាគតិចនៅខេត្តរតនគិរី។
ពេលដែលធនធានធម្មជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែរេចរឹលបន្តិចម្តងៗ ជនជាតិដើមភាគតិច ឬ«ខ្មែរលើ» កំពុងប្រឈមនឹងការភ័យខ្លាចបាត់បង់អត្តសញ្ញាណកេរតំណែលវប្បធម៌ និងរស់នៅក្នុងភាពទីទ័ល ភាពក្រីក្រ៕
