ការកាន់កាប់ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានដោយពួកតាលីបង់កាលពីពាក់កណ្តាលខែសីហា និងការដកថយចុងក្រោយរបស់ក្រុមយោធាសហរដ្ឋអាមេរិកពីប្រទេសនេះ នៅពេលចុងខែនោះ កំណត់ការបញ្ចប់សង្គ្រាមយូរបំផុតរបស់អាមេរិកមានរយៈពេលជិតពីរទសវត្សរ៍ នៅចុងឆ្នាំ២០២១។
បីបួនសប្តាហ៍ក្រោយការវាយប្រហារដោយភេរវកម្មកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ លើសហរដ្ឋអាមេរិក ក្រុមទាហានអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្ត បានចូលលុកលុយប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ហើយបានបណ្តេញក្រុមតាលីបង់អ៊ីស្លាមនិយមពីអំណាចដោយសារពួកនេះ បានផ្តល់ជម្រកឱ្យពួកមេដឹកនាំក្រុមភេរវករ al-Qaida ដែលទទួលខុសត្រូវការវាយប្រហារទាំងនោះ។
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ក្រុមបះបោរនេះ បានដើរចូលក្នុងរដ្ឋធានី បន្ទាប់ពីបានវាយយកបានផ្នែកឯទៀតៗរបស់ប្រទេសនេះ ក្នុងពេលតែ១០ថ្ងៃ ក្រោយការរលំយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលដែលក្រុមចម្រុះដឹកនាំដោយសហរដ្ឋអាមេរិក បានហ្វឹកហ្វឺន និងផ្គត់ផ្គង់សម្ភារៈជាច្រើនឆ្នាំ។
កងកម្លាំងខ្លះក្នុងបណ្តាកងកម្លាំងទាំងនេះ បានចង្អុលបង្ហាញការខ្វះស្បៀង គ្រាប់រំសេវ និងការគាំទ្រតាមអាកាស។ កងកម្លាំងខ្លះ បានចុះចាញ់ ឬរត់គេចខ្លួនពីសមរភូមិ ក្រោយពីមានការព្រមព្រៀងជាមួយពួកយុទ្ធជនតាលីបង់់ដែលវាយចូលទីក្រុង។
លោកប្រធានាធិបតី Ashraf Ghani ដែលគាំទ្រដោយលោកខាងលិចនិងក្រុមមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាល បានរត់ចេញពីប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយពីពួកតាលីបង់ចូលក្នុងក្រុងកាប៊ុល ដែលនាំឱ្យមានភាពស្លន់ស្លោនៅពេលចាប់ផ្តើមការជម្លៀសមនុស្សតាមយន្តហោះសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងគ្រាអាសន្ន នៅឯអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិក្រុងកាប៊ុល។
លោក John Kirby អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការពារជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកបាននិយាយថា «មានភាពវឹកវរច្រើន។ មានភាពច្របូកច្របល់ច្រើន។ ខ្ញុំចង់និយាយអំពីប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្គានីស្ថាន ចាកចេញពីប្រទេសតាមយន្តហោះ។ គ្មាននរណាម្នាក់គិតថា មានហេតុការណ៍បែបនេះទេ»។
ការដកកងទ័ព
លោកប្រធានាធិបតី Joe Biden និងរដ្ឋបាលរបស់លោកបាននិយាយការពារសេចក្តីសម្រេចរបស់លោកក្នុងការដកទាហានមកវិញថា ពួកគេបានសម្រេចបេសកកម្មក្នុងការកម្ចាត់ពួក al-Qaida និងបញ្ចៀសកុំឱ្យប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានធ្វើជាជម្រកសុខសាន្តរបស់ក្រុមភេរវជនទៀត។
លោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស Antony Blinken បានមានប្រសាសន៍ប្រាប់សន្និសីទកាសែតនៅចុងខែធ្នូ ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនថា «នៅរដូវក្តៅនេះ យើងបានធ្វើតាមការសន្យានោះ..។ យើងដឹងថា ការណ៍នេះ មានឧបសគ្គច្រើន»។
លោក Blinken បាននិយាយថា «វាក៏ជាលើកដំបូងហើយដែលមិនមានក្រុមទាហានសហរដ្ឋអាមេរិក ឈប់សម្រាកថ្ងៃបុណ្យក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ហើយយើងមិនបញ្ជូនក្រុមទាហានអាមេរិកាំងជំនាន់ទីបី ទៅប្រយុទ្ធ និងស្លាប់នៅទីនោះឡើយ»។
ទោះជាយ៉ាងណា ការវិលមកកាន់អំណាចវិញរបស់ពួកតាលីបង់ បានបណ្តាលឱ្យមានកង្វល់ថា តើពួកមេដឹកនាំអ៊ីស្លាមនិយមទាំងនេះ នឹងកាត់ចំណងទាក់ទងជាមួយក្រុមភេរវជនដូចជាពួក al-Qaida ហើយគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយប្រសិទ្ធភាព និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សរបស់ជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានទាំងអស់ ជាពិសេសក្រុមស្ត្រី ឬយ៉ាងណា។ ហេតុការណ៍នេះ ក៏នាំឱ្យមានសំណួរអំពីសង្គ្រាមរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនេះ និងអំពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងកសាងប្រទេសនេះដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានចំណាយប្រមាណ២លាន លានដុល្លារ និងជីវិតទាហានអាមេរិកាំងយ៉ាងតិចណាស់ ២ពាន់ ៤រយនាក់។
ពួកអ្នករិះគន់ដូចជាអ្នកស្រី Robin Raphel អតីតអ្នកការទូត និងជាអ្នកជំនួយការស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាខាងយុទ្ធសាស្ត្រនិងអន្តរជាតិនៅរដ្ឋធានី វ៉ាស៊ីនតោនបាននិយាយសង្ខេបបេសកកម្មក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាននៅពេលអ្នកស្រីចូលរួមក្នុងសិក្ខាសាលាមួយក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។
អ្នកស្រីបានថ្លែងថា «នៅក្រោយថ្ងៃទី១១ កញ្ញា ២០០១ សហរដ្ឋអាមេរិក បានចូលប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានដោយមានកំហឹងចង់ធ្វើការសងសឹកក្នុងប្រទេសមួយដែលខ្លួនមិនបានយល់ច្បាស់លាស់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌។ បន្ទាប់មកអាមេរិក បានក្លាយជាជនរងគ្រោះនៃបេសកកម្មមិនទៅមុខ ដោយព្យាយាមបង្កើតលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបលោកខាងលិច តាមកាលវិភាគលឿនមួយ ដោយការធ្វើសង្គ្រាម»។
អ្នកស្រី Robin បានបន្ថែមថា «ការណ៍នេះ នាំឱ្យមានអំពើពុករលួយយ៉ាងខ្លាំង មានវិសមភាព និងរដ្ឋាភិបាលមិនរឹងមាំនៅក្រុងកាប៊ុល។ ដូច្នេះ ចលនាតាលីបង់ដែលស្និទ្ធ និងយល់ដឹងអំពីការណ៍ពិតនៅនឹងកន្លែងច្រើនជាងសហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រយុទ្ធដោយមានប្រៀប ហើយនៅទីបញ្ចប់ រដ្ឋាភិបាលក្រុងកាប៊ុលបានរលំ»។
កិច្ចប្រឹងប្រែងជម្លៀស
សហរដ្ឋអាមេរិក បានជួយជម្លៀសមនុស្ស១សែន ២ម៉ឺន ៤ពាន់នាក់។ ការប្រឹងប្រែងនោះ ប្រឈមនឹងការវាយប្រហារដោយភេរវកម្មរបស់ក្រុមរដ្ឋអ៊ីស្លាមដែលបានបណ្តាលឱ្យមនុស្សជិត២រយនាក់ស្លាប់ដោយរួមមានទាំងទាហានអាមេរិកាំង១៣នាក់ផងដែរ។ប៉ុន្មានថ្ងៃបន្ទាប់មក ការវាយប្រហារដោយយន្តហោះគ្មានមនុស្សបើករបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលក្រសួងការពារជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកនិយាយថា ជាការវាយប្រហារលើពួករដ្ឋអ៊ីស្លាមនោះ បានច្រឡំ ហើយបាននាំឱ្យជនស៊ីវិលអាហ្វហ្គានីស្ថានស្លូតត្រង់ គ្មានទោសពៃរ៍១០នាក់ បាត់បង់ជីវិត។
នៅពេលជាមួយគ្នានេះ ការជម្លៀសនេះ បានបន្សល់ទុកពលរដ្ឋអាមេរិកាំងរាប់រយនាក់ និងក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តអាហ្វហ្គានីស្ថានច្រើនពាន់នាក់។ ក្រុមការពារសិទ្ធិមនុស្សបានរាយការណ៍អំពីការរំលោភ និងការសម្លាប់សងសឹកក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅពេលប៉ុន្មានខែបន្ទាប់មក។
ការកាន់កាប់ប្រទេសនេះដោយក្រុមតាលីបង់ បាននាំឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរលំ ដែលបង្កើនសេចក្តីត្រូវការខាងជំនួយមនុស្សធម៌ដល់កម្រិតខ្ពស់ក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដែលក្រុមអ្នកធ្វើការខាងផ្តល់ជំនួយនិយាយថា បណ្តាលមកពីសង្គ្រាមច្រើនឆ្នាំ ភាពរាំងស្ងួត និងភាពក្រីក្រខ្លាំង។
សេដ្ឋកិច្ចប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ពឹងពាក់ខ្លាំងលើជំនួយហិរញ្ញវត្ថុបរទេសរយៈ២០ឆ្នាំមុននេះ។ ការវិលមកកាន់អំណាចវិញរបស់ពួកតាលីបង់ បាននាំឱ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុង វ៉ាស៊ីនតោន ផ្អាកលំហូរប្រាក់ជំនួយដែលនាំឱ្យបាត់បង់៤០ភាគរយនៃផលិតផលសរុបរបស់ប្រទេសនេះ និងបាត់បង់៧៥ភាគរយនៃថវិការដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
រដ្ឋបាលលោក Biden ក៏បានរឹបអូសយកធនធានអាហ្វហ្គានីស្ថានប្រមាណ ៩.៤០០លានដុល្លារដែលភាគច្រើននៅក្នុងធនាគារកណ្តាលសហរដ្ឋអាមេរិក និងបានដាក់ទណ្ឌកម្មហិរញ្ញវត្ថុលើក្រុមតាលីបង់ ដែលធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធធនាគារប្រទេសនេះ ជាប់គាំង ហើយរូបិយបណ្ណអាហ្វហ្គានីស្ថាន ចុះតម្លៃយ៉ាងលឿន។
លោក Martin Griffiths ប្រធានខាងមនុស្សធម៌របស់អ.ស.ប. បានព្រមានថា «នៅពេលនេះ សេដ្ឋកិច្ចអាហ្វហ្គានីស្ថានធ្លាក់ចុះខ្លាំងណាស់ ហើយបើយើងមិនចាត់វិធានការជាក់លាក់ និងមិនមានសេចក្តីមេត្តាទេ ខ្ញុំបារម្ភថា ការធ្លាក់ចុះនេះ នឹងទាញប្រជារាស្ត្រទាំងមូលឱ្យធ្លាក់ចុះដែរ»។
ការទាមទាររបស់ពួកតាលីបង់
ពួកតាលីបង់ បានទាមទារឱ្យឈប់បង្កកមូលនិធិ ចំណែកឯទីភ្នាក់ងារជំនួយអន្តរជាតិនិយាយថា ការរឹតត្បិតហិរញ្ញវត្ថុ ប៉ះពាល់កិច្ចប្រតិបត្តិការជួយសង្គ្រោះនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន។
អ.ស.ប. ស្ទង់ប្រមាណថា ជាងពាក់កណ្តាលនៃប្រជារាស្ត្រអាហ្វហ្គានីស្ថាន៤០លាននាក់ប្រឈមនឹងទូរ្ភិក្ស ហើយកុមារមួយលាននាក់ អាចនឹងស្លាប់ដោយសារ«កង្វះអាហារូបត្ថម្ភធ្ងន់ធ្ងរ»។
ពួកសមាជិកសភាសហរដ្ឋអាមេរិក៤៦នាក់ ភាគច្រើនខាងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ បានសរសេរលិខិតមួយច្បាប់ជូនលោកប្រធានាធិបតី Biden កាលពីថ្ងៃទី២១ ខែធ្នូ សុំឱ្យលោកបន្ធូរការដាក់ទណ្ឌកម្ម និងឈប់រាំងខ្ទប់ប្រាក់បម្រុងរបស់អាហ្វហ្គានីស្ថានដើម្បីបញ្ចៀសកុំឱ្យមានមហន្តរាយមនុស្សធម៌នៅក្នុងប្រទេសនៅអាស៊ីខាងត្បូងនេះ។
រដ្ឋបាលលោក Biden បាននិយាយថា ស្ថានភាពប្រាក់បម្រុងរបស់អាហ្វហ្គានីស្ថានជាកម្មវត្ថុនៃបណ្តឹងរបស់ជនរងគ្រោះនៃការវាយប្រហារកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ និងការវាយប្រហារដោយភេរវកម្មឯទៀតៗ«ដែលប្តឹងប្រឆាំងនឹងពួកតាលីបង់»។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ក៏ប្រឈមនឹងបញ្ហាពិបាកៗថា តើប្រាក់នេះ អាចប្រើប្រាស់បែបណាដើម្បីផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ដោយផ្ទាល់ដល់ប្រជារាស្ត្រអាហ្វហ្គានីស្ថាន និងមិនឱ្យពួកតាលីបង់ទទួលផលប្រយោជន៍ពីប្រាក់នេះ ពីព្រោះពួកតាលីបង់នៅតែរងទណ្ឌកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដោយសារ ត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាក្រុមភេរវជនសាកល។
កាលពីដើមខែធ្នូ ក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុសហរដ្ឋអាមេរិក បានសម្រេចអនុញ្ញាតឱ្យមានការផ្ទេរប្រាក់ផ្ទាល់ខ្លួន និងមិនផ្ទាល់ខ្លួនទៅឱ្យជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ រដ្ឋាភិបាលវ៉ាស៊ីនតោន ក៏មានមុខនាទីក្នុងការរៀបចំការផ្ទេរប្រាក់២៨០លានដុល្លារពីមូលនិធិក្នុងធានាគារពិភពលោកសម្រាប់កសាងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានឡើងវិញហៅកាត់ថា ARTF ដើម្បីគាំទ្រសកម្មភាពមនុស្សធម៌។
ពួកអ្នករិះគន់ថ្លែងថា សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហគមន៍អន្តរជាតិ គួរពិនិត្យមើលឲ្យបានហ្មត់ចត់អំពីការទាក់ទងជាមួយពួកតាលីបង់ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិមនុស្សធម៌ដែលនឹងកើតមានឆាប់ៗនេះដោយមិនចាំបាច់ទទួលស្គាល់ពួកនេះខាងការទូតទេ។
លោក Laurel Miller នាយកកម្មវិធីអាស៊ីនៃអង្គការឈ្មោះក្រុមវិបត្តិអន្តរជាតិ បាននិយាយថា «ការណ៍ពិតជាក់ស្តែងគឺថា សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រយុទ្ធចាញ់សង្គ្រាម២០ឆ្នាំប្រឆាំងនឹងពួកតាលីបង់ ហើយវាពិតជាមានឥទ្ធិពលលើទស្សនៈមនុស្សខ្លះនៅវ៉ាស៊ីនតោន »។
លោក Miller ដែលធ្វើជាអ្នកតំណាងពិសេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាននិងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន បាននិយាយថា «ខ្ញុំក៏យល់ដែរថា ប្រសិនបើលោកអ្នកមិនគិតតែរឿងមួយនេះ ហើយពិនិត្យមើលរូបភាពទូលំទូលាយនៃអត្ថប្រយោជន៍សហរដ្ឋអាមេរិក ខ្ញុំយល់ថា ជាការមើលមិនវែងឆ្ងាយក្នុងការចូលរួមក្នុងមហន្តរាយមនុស្សធម៌ដែលកំពុងកើតមាននេះ»។
មានការបារម្ភច្រើនឡើងៗថា បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចនិងបញ្ហាមនុស្សធម៌ធ្ងន់ធ្ងរខ្លាំងឡើងៗ នឹងបង្ខំឱ្យជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានច្រើនឡើងព្យាយាមចាកចេញពីប្រទេស។
ការបំបាត់ចំណងទាក់ទងជាមួយក្រុមភេរវជន
រដ្ឋបាលលោក Biden បានជំរុញឱ្យពួកតាលីបង់កាត់ផ្តាច់ចំណងទាក់ទងជាមួយក្រុមភេរវជនដោយពិតប្រាកដ ឈប់ធ្វើការសងសឹកប្រឆាំងនឹងជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានដែលមានការទាក់ទងជាមួយរដ្ឋាភិបាលធ្លាក់ពីអំណាច គ្រប់គ្រងប្រទេសដោយមានការរួមបញ្ចូលពីគ្រប់ភាគីទាំងអស់ និងអនុញ្ញាតឱ្យស្ត្រី និងក្មេងស្រី ចូលរួមពេញលេញក្នុងជិវិតសាធារណៈ និងទទួលបានការសិក្សាអប់រំ។
ពួកមេដឹកនាំតាលីបង់បានសន្យាថា នឹងគ្រប់គ្រងប្រទេសខុសពីរបៀបគ្រប់គ្រងពីមុនរបស់ពួកគេដែលនៅពេលនោះ ស្ត្រីត្រូវបានរារាំងមិនឱ្យចេញពីផ្ទះ បើគ្មានញាតិសន្តានប្រុសទៅជាមួយ ហើយក្មេងស្រី មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យទៅរៀននៅឯសាលាទេ។
នារីភាគច្រើន ត្រូវបានរារាំងមិនឱ្យទៅរៀននៅឯសាលានៅក្រោមរបបគ្រប់គ្រងរបស់តាលីបង់សព្វថ្ងៃ តែពួកមន្ត្រីបាននិយាយទទូចថា ពួកគេនឹងបើកថ្នាក់រៀនជាថ្មី នៅពេលណារដ្ឋាភិបាលមានប្រាក់កាសគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបង់ប្រាក់បៀវត្សរ៍ឱ្យគ្រូបង្រៀនរាប់ម៉ឺននាក់ដែលគ្មានប្រាក់ខែ និងធ្វើឱ្យប្រាកដប្រជាអំពី«បរិយាកាសសុវត្ថិភាព»សម្រាប់ការសិក្សាអប់រំនារីនៅទូទាំងប្រទេស។
លោក Amir Khan Muttaqi ជារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសតាលីបង់។ លោកបាននិយាយប្រាប់សន្និសីទព័ត៌មានអំពីប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានរៀបចំដោយក្រុមប្រទេសអ៊ីស្លាមក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថានកាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែធ្នូថា «យើងពិចារណាអំពីសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិស្ត្រី និងការចូលរួមដោយជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានទាំងអស់ដែលមានសមត្ថភាពមកពីតំបន់នានា។ វា ជាកាតព្វកិច្ចរបស់យើង។ យើង បានចាត់វិធានការច្រើនហើយអំពីរឿងនេះ ហើយយើងនឹងបន្តចាត់វិធានការថែមទៀត»។
ពួកអ្នករិះគន់នៅតែសង្ស័យ ហើយនិយាយថា អនាគតរបស់ជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថាន ជាពិសេសក្រុមស្រ្តី នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកតាលីបង់ នៅតែមិនប្រាកដប្រជា។
អ្នកវិភាគឈ្មោះ Torek Farhadi ដែលជាអតីតមន្ត្រីអាហ្វហ្គានីស្ថាន បាននិយាយថា សិទ្ធិស្ត្រីរងសម្ពាធជាខ្លាំង។ ស្ត្រីវ័យក្មេងទាំងអស់ដែលបានទៅរៀនសូត្រនៅឯសាលាកាលពី២០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ហើយដែលមានអាជីពនៅពេលនេះ មើលឃើញថា អនាគតអាជីពរបស់ពួកគេ មានភាពអាប់អួរ»។
ពួកអ្នកវិភាគថ្លែងថា សហគមន៍អន្តរជាតិ អាចនៅមានឥទ្ធិពលឱ្យពួកតាលីបង់សម្រួលគោលនយោបាយរបស់ពួកគេជាថ្នូរនឹងការទទួលស្គាល់ខាងការទូត និងការទទួលមូលនិធិដែលត្រូវបានបង្កកដើម្បីបញ្ចៀសកុំឱ្យមានមហន្តរាយក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន៕
អ្នកស្រី Carla Babb អ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មានរបស់វីអូអេប្រចាំនៅក្រសួងការពារជាតិ រួមចំណែកក្នុងសេចក្តីរាយការណ៍នេះ។
ប្រែសម្រួលដោយលោក ឈឹម សុមេធ និងលោក ពិន ស៊ីសុវណ្ណ
