សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សនិងតំណាងពាណិជ្ជករដែលបានផ្តល់សក្ខីកម្មនៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីថ្ងៃពុធអំពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាបានស្នើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកពន្លឿនវិធានការនានាដើម្បីស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញ។
ក្នុងចំណោមវិធានការដែលស្នើឡើងរួមមានការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនិងទិដ្ឋាការលើមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានិងវិនិយោគិនដែលស្និទ្ធនឹងមេដឹកនាំគណបក្សកាន់អំណាច។
លោកដានីញ៉ែល មីតឆែល (Daniel K. Mitchell) នាយកប្រតិបត្តិក្រុមហ៊ុនSRP International Groupបានបញ្ជាក់ពីការអស់ជំនឿរបស់លោកក្នុងការមើលឃើញប្រទេសកម្ពុជាដើរលើផ្លូវត្រឹមត្រូវឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកមីតឆែលដែលជាវិនិយោគិនអាមេរិកាំងនៅកម្ពុជារយៈពេល២០ឆ្នាំមកហើយបានប្រាប់ដល់អង្គសវនាការនៃគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្ស Tom Lantos នៃសភាតំណាងរាស្រ្តអាមេរិកាំងថាលោកតែងតែមានជំនឿថាក្នុងដំណាក់កាលអន្តរកាលគឺប្រទេសនានាត្រូវការ«បុរសខ្លាំង»ម្នាក់ដើម្បីដឹកនាំប្រទេសឆ្ពោះទៅរបបប្រជាធិបតេយ្យស្ថិតស្ថេរមួយប៉ុន្តែក្តីរំពឹងរបស់លោកត្រូវបានបញ្ចប់កាលពីជាងពីរឆ្នាំមុន៖
«រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៧ខ្ញុំគិតថាប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែដើរឆ្ពោះទៅដំណាក់កាលនោះ(គឺការឈានទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ) ប៉ុន្តែនៅពេលដែលបុរសខ្លាំងចាប់ផ្តើមផ្តាច់នីតិរដ្ឋគឺកម្ពុជាឈានទៅរកផ្លូវផ្តាច់ការមួយ។ ដល់ពេលដែលកម្ពុជាបង្ហាញសកម្មភាពដោយសុទ្ធចិត្តប្រសិនបើពួកគេចង់ធ្វើការកែប្រែចាំបាច់ឱ្យបានប្រសើរឡើង»។
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាអស់ជាង៣០ឆ្នាំបានបង្កើនយុទ្ធនាការបង្រ្កាបលើអង្គការសង្គមស៊ីវិល បណ្តាញសារព័ត៌មាននិងក្រុមប្រឆាំងក្នុងរយៈពេលជាងពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះរហូតឈានទៅរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងរឹបអូសអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ជាង៥០០០។
លោកមីតឆែលបន្តថាលោកធ្លាប់បានស្នើឱ្យតំណាងពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិកផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) ដែលកម្ពុជាទទួលបានពីសហរដ្ឋអាមេរិកប៉ុន្តែបានដកសំណើវិញដើម្បីទុកឱកាសឱ្យមានការចរចាសម្របសម្រួលគ្នា។ ប៉ុន្តែលោកនឹងពិចារណាដាក់សំណើជាថ្មីឱ្យបញ្ចប់GSPនៅពេលខាងមុខ។
លោកបន្ថែមថា៖
«លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុនសែនបានដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជាឆ្លងកាត់ដំណាក់កាលនៃការសម្រេចសមិទ្ធិផលជាច្រើន ក្នុងនោះមានសុខសន្តិភាពនិងការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ចប៉ុន្តែគាត់មិនមែនបានមកតែម្នាក់ឯងទេ។ ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពអឺរ៉ុបគឺជាកត្តាដ៏សំខាន់។ នៅពេលនេះយើងត្រូវសួរខ្លួនឯងថាយើងផ្តល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចដើម្បីទុកឱ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបង្កើនការដឹកនាំផ្តាច់ការទៀតឬយ៉ាងណា?»។
គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សTom Lantos បានធ្វើសវនាការពិនិត្យមើលស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិពលកម្មនៅប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីស្វែងយល់ឱ្យបានដឹងកាន់តែច្បាស់និងរិះរកវិធីស្តារឡើងវិញ។
សាក្សីដទៃទៀតបានថ្លែងពីទុក្ខលំបាករបស់ក្រុមសហជីពដែលថ្នាក់ដឹកនាំរបស់គេត្រូវបណ្តេញចេញពីការងារដើម្បីជាការសងសឹកចំពោះការងើបឈរការពារផលប្រយោជន៍កម្មករហើយកម្មករខ្លះទៀតមិនហ៊ានចូលរួមសកម្មភាពសហជីពទេដោយសារតែថៅកែផ្តល់កិច្ចសន្យារយៈពេលខ្លី។
លោក មឿន តុលា នាយកប្រតិបត្តិអង្គការសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា សង់ត្រាល់បានបញ្ជាក់បន្ថែមថាប្រាក់បៀវត្សរ៍កម្មករមិនគ្រប់គ្រាន់ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់សិទ្ធិក្នុងការធ្វើសកម្មភាពសហជីពផងដែរ៖
«ប្រាក់ខែទាបក៏ប៉ះពាល់ដល់លទ្ធភាពរបស់ពួកគេក្នុងការចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសហជីពសេរីផងដែរ។ កម្មករដែលមានសេចក្តីក្លាហានចេញមុខបង្កើតសហជីពត្រូវថៅកែបញ្ឈប់ពីការងារហើយដោយសារតែប្រាក់ខែទាបជាងកម្រិតជីវភាពជាមូលដ្ឋានគឺពួកគេរស់បានតែមួយរស់ៗហើយមិនហ៊ានប្រថុយចូលរួមក្នុងសហជីពទេ»។
ទន្ទឹមនឹងនោះក៏មានការតាមដានឈ្លបយកការណ៍លើអ្នកសារព័ត៌មាន សហជីពកម្មករ និងសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សដទៃទៀត។ នេះបើតាមសក្ខីកម្មរបស់លោកប៉ា ងួនទៀង នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ។
លោក ស្ទីវ ឆាបុត្រ អ្នកតំណាងរាស្រ្តនៃគណបក្សសាធារណរដ្ឋមកពីរដ្ឋអូហៃយូនិងជាសហប្រធាននៃក្រុមការងារសភាតំណាងរាស្ត្រទទួលបន្ទុកកិច្ចការកម្ពុជា យល់ថាការណ៍ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនបំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគឺដោយសារតែខ្លាចបាត់បង់អំណាចហើយក៏ដើម្បីបង្ហាញថាគឺខ្លួនលោកទេដែលជាម្ចាស់ប្រទេសកម្ពុជាគឺមិនមែនពលរដ្ឋឡើយ។
លោកឆាបុត្របានបន្ថែមថាពេលវេលាត្រូវលេងល្បែងរបស់លោកហ៊ុនសែនបានមកដល់ទីបញ្ចប់ហើយដំណាក់កាលទៅមុខគឺការដាក់ទណ្ឌកម្ម៖
«មានគេប្រាប់ខ្ញុំថាប្រទេសកម្ពុជាចង់មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះគឺជារឿងល្អពីព្រោះយើងក៏ចង់មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយនឹងប្រទេសកម្ពុជាដែរ។ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់ថាប្រទេសកម្ពុជាទទួលខុសត្រូវក្នុងការធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងធ្លាក់ចុះគឺមិនមែនសហរដ្ឋអាមេរិកទេដូច្នេះប្រទេសកម្ពុជាត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហា។ ក្នុងនោះមានការបញ្ឈប់ការធ្វើទុក្ខទោសគណបក្សប្រឆាំងនិងរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងត្រឹមត្រូវ។ បើលោកហ៊ុន សែនចង់បានទំនាក់ទំនងល្អគឺត្រូវតែធ្វើឱ្យដូចការនិយាយ»។
ទណ្ឌកម្មដែលអ្នកតាក់តែងច្បាប់សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងដំណើរការឱ្យដាក់ទណ្ឌកម្មគឺការដកហូតប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) ដែលកម្ពុជានាំទំនិញដោយរួចពន្ធចូលកម្ពុជាក្នុងបរិមាណជាង៤០០លានដុល្លារកាលពីឆ្នាំ២០១៨។ ក្រៅពីនេះសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាទីផ្សារសម្រាប់ផលិតផលកម្ពុជាដោយទទួលទិញក្នុងទំហំទឹកប្រាក់ចំនួន៣,៨ពាន់លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំៗ។
អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សដូចជាលោកស្រី អូលីវៀ អឺណុស នៃមូលនិធិHeritage បានស្នើឱ្យដាក់ទណ្ឌកម្មដោយចំពោះមន្ត្រីកម្ពុជាជាមុនសិនមុននឹងឈានដល់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចដោយសារតែលោកស្រីយល់ថាទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចគឺនឹងប៉ះពាល់ដល់កម្មករក្រីក្រទាំងនោះផងដែរ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានជំទាស់នឹងការរិះគន់ថាស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមិនល្អ។
លោកកត្តា អ៊ន សមាជិកនៃគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាដែលជាស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលបានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«ស្ថានការណ៍សិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងស្រុកគឺយើងឃើញថាប្រជាជនយើងកំពុងតែសប្បាយរីករាយក្នុងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិសេរីភាពសព្វបែបយ៉ាង សប្បាយរីករាយក្នុងការដែលធានាបានរស់នៅក្នុងសន្តិភាពនិងការអភិវឌ្ឍលើគ្រប់វិស័យហើយការប្រើប្រាស់សិទ្ធិសេរីភាព ការបញ្ចេញមតិអ្វីផ្សេងៗទាំងអស់គឺពុំមានអ្វីកើតឡើងនៅកម្ពុជានៅពេលនេះទេ»។
លោក កត្តា អ៊ន ក៏បានជំទាស់នឹងសភាតំណាងរាស្រ្តសហរដ្ឋអាមេរិកដែលយកបញ្ហារបស់កម្ពុជាមកពិភាក្សា៖
«បើសិនជាប្រទេសមួយយកកិច្ចការប្រទេសមួយទៀតទៅពិនិត្យនោះជារឿងមួយរំលោភច្បាប់អន្តរជាតិហើយ។ មាត្រា២នៃធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិបានចែងថាមិនឱ្យជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរដ្ឋជាសមាជិក។ អីចឹងបើសិនជាសភាអាមេរិកយកករណីប្រទេសកម្ពុជាទៅពិភាក្សាហើយដាក់គំនាបផ្សេងៗមកលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានោះជាការរំលោភច្បាប់អន្តរជាតិ»។
ប៉ុន្តែអតីតគណបក្សប្រឆាំងក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយល់ថាស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមិនអាចលាក់បាំងនឹងសហគមន៍អន្តរជាតិបានទៀតទេ។
លោក អេង ឆៃអ៊ាង អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលបានចូលរួមស្តាប់សវនាការបានបញ្ជាក់ថាវាជាការសំខាន់ណាស់ដែលអ្នកតំណាងរាស្ត្រសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវស្តាប់មតិរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងអ្នកវិនិយោគទុនសហរដ្ឋអាមេរិកនៅកម្ពុជាដើម្បីធ្វើការសម្រេចគោលនយោបាយត្រឹមត្រូវលើប្រទេសកម្ពុជា។
លោកបានបន្ថែមទៀតថា៖
«ខ្ញុំជឿជាក់ថាអ្វីដែលបានកើតមានឡើងនៅកម្ពុជាហ្នឹងទោះបីជារបបលោកហ៊ុនសែនខិតខំបិទបាំងយ៉ាងណាក៏វាមិនអាចបិទបាំងជិតដែរព្រោះពិភពលោកទាំងមូលគេបានដឹងឮ គេមើលឃើញទាំងអស់គ្នា មិនមែនត្រឹមតែប្រជារាស្ត្រខ្មែរទេ»។
រីឯលោកទូច វិបុល ប្រធានអង្គការសម្ព័ន្ធមិត្តខ្មែរអាមេរិកាំងបានប្រាប់វីអូអេនៅក្រោយកិច្ចប្រជុំថា៖
«ជាធម្មតាយើងមិនអាចយកចង្អេរបិទដំរីដែលងាប់ហ្នុងទេពីព្រោះរឿងនេះវាជះក្លិនអសោចរាប់ឆ្នាំមកហើយមិនមែនមួយឆ្នាំពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះទេគឺចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ អីចឹងរបាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិជាពិសេសអ្នកស្រីរ៉ូណាស្មីតក៏បានចេញសេចក្តី ណែនាំរដ្ឋាភិបាលឱ្យកែលម្អចំណុចមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សរំលោភលើកម្មករដូចលោកមឿន តុលាបានរាយការណ៍ ជាពិសេសរំលោភលើគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ»។
បន្ទាប់ពីសវនាការនេះគឺអ្នកតំណាងរាស្រ្តនឹងត្រូវជួបពិភាក្សាគ្នាបន្តទៀតដើម្បីសម្រេចថាត្រូវចាត់វិធានការអ្វីជាបន្តទៀត។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោកអាឡាំង ឡូវឹនសល អ្នកតំណាងរាស្រ្តនៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យប្រចាំរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ានិងជាសហប្រធានក្រុមការងារនៃសភាតំណាងរាស្រ្តទទួលបន្ទុកកិច្ចការកម្ពុជា៕
