روزنامه واشنگتن‌پست در مقاله‌ای تحلیلی به بررسی رویکرد ایران در برابر همه‌گیری کرونا به‌ویژه رویکرد تسریع استفاده از واکسن تاییدنشده برکت از سوی مقامات جمهوری اسلامی پرداخته است.
در ابتدای این مقاله، نامه فرید نجفی، معاون تحقیقات و فناوی وزارت بهداشت به سعید نمکی، وزیر بهداشت، درباره «تصمیم خطیر و تاریخی» اجازه مصرف عمومی واکسن برکت بدون طی شدن فاز ٣ کارآزمایی بالینی اشاره می‌شود که به گفته وی «آینده اعتماد عمومی به نظام سلامت را رقم خواهد زد.»
اما این واکسن به دلیل نزدیکی شرکت برکت به بیت علی خامنه‌ای کمتر از یک هفته بعد به تایید وزارت بهداشت رسید و بدون طی فاز ٣ که در آن کارایی و تاثیرات جانبی آن شناسایی می‌شد، در اختیار عموم قرار گرفت.
به گزارش واشنگتن‌پست، تایید (بدون طی مراحل) برکت نشان داد چگونه دولت نامسئول جمهوری اسلامی سیاست‌هایی را دنبال می‌کند که به نفع هیئت حاکمه این «رژیم» و در تعارض با منافع عامه مردم است.
تایید این واکسن سودآور برای آیت‌الله خامنه‌ای در حالی اتفاق افتاد که او واردات واکسن‌های غربی را ممنوع کرد و واردات دیگر واکسن‌ها نیز با تاخیر مواجه شد. همزمان یک واکسن داخلی دیگر نیز در مراحل آزمایشی بود، اما واکسن برکت تحت حمایت بیت خامنه‌ای جلو صف انداخته شد.
تا اوایل زمستان امسال تنها نصف دزهای وعده داده شده این واکسن یعنی حدود ۲۵ میلیون دز تولید شد. علاوه بر این، اگرچه شاهدی دال بر مضر بودن این واکسن در دسترس نیست، به نظر می‌رسد تاثیر آنچنانی نیز در کنترل همه‌گیری کرونا نداشته و غالب ایرانیان در نهایت واکسن‌های چینی دریافت کردند.
در یک دوره ١٢ ماهه، ١٠٠ میلیون دلار از بودجه دولت به واکسن برکت اختصاص یافت و سود خالص شرکت طی سال مالی ایرانی نسبت به سال پیشتر دو برابر شد. همچنین شرکت تابعه برکت که این واکسن را تولید کرد، شاهد افزایش ٢٠ برابری سود خالص سالانه خود نسبت به سال گذشته بود.
بر اساس صورت‌های مالی برکت و افشاگری‌هایی که واشنگتن‌پست به آنها دسترسی پیدا کرده، هیئت مدیره از جمله دو عضو حکومتی آن در روزهای تایید این واکسن مبالغ هنگفتی پول دریافت کرده‌اند. همچنین دو شرکت نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پروژه برکت مشارکت کردند.
این در حالی است که نجفی در نامه‌اش به وزیر بهداشت هشدار داده بود که در «شورای تصمیم‌گیری هیچیک از افراد نباید تعارض منافع اقتصادی/مالی در تصمیم‌گیری داشته باشد.»
مدیران برکت و مقامات کنونی و سابق وزارت بهداشت درخواست‌های واشنگتن‌پست برای مصاحبه را رد کردند و به پرسش‌های ارسال‌شده پاسخی ندادند.
- وعده‌های توخالی
پس از شیوع کرونا در ایران، شهروندان ایرانی دولت را به سوءمدیریت و سرپوش گذاشتن بر آمار واقعی جانباختگان متهم کردند.
طبق این گزارش، تحریم‌های آمریکا علیه ایران تلاش‌ها برای مهار همه‌گیری کرونا را دشوارتر کرده بود. در همین راستا، جمهوری اسلامی در چندین برنامه بین‌المللی توزیع واکسن میان کشورهای کم‌درآمد فقیر از جمله «کوواکس» مشارکت کرد. اما سازمان‌های غیرانتفاعی و بخش خصوصی ایران که در تلاش برای دستیابی به واکسن ضدکرونا خارج از کوواکس بودند، به دنبال فتوای خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و بریتانیایی با دشواری‌های عمده‌ای مواجه شدند.
همزمان با فتوای خامنه‌ای، ستاد اجرایی فرمان امام تحقیقات برای تولید واکسن داخلی را شدت بخشید. برکت که بازوی واکسن‌ساز ستاد است، مالک ۱۴ درصد از بازار داروسازی ایران است.
به گفته محمد نیری، استاد حقوق در دانشگاه کنت بریتانیا، رهبر ایران بر دارایی‌ها و بودجه ستاد، «قدرت مطلقه» دارد.
امیر افخمی، استاد دانشگاه جرج واشنگتن و کارشناس بهداشت ایران، معتقد است خامنه‌ای تمایل زیادی دارد که خود را پیروز رویارویی با کرونا نشان دهد و علاوه بر آن، سود مالی و قدرت مالی برای خامنه‌ای فراهم می‌کند.
- تجربه نزدیک به صفر
اگرچه سابقه ایران در تولید واکسن به اوایل دهه ٢٠ میلادی باز می‌گردد، اما برکت تجربه بسیار اندکی در زمینه تحقیقات و تولید واکسن داشت و شرکت شفا، زیرمجموعه برکت، تا قبل از سال ٢٠٢٠ هیچ تجربه‌ای در زمینه واکسن نداشته است.
مینو محرز، دانشمنده برجسته ایرانی در زمینه اچ‌آی‌وی/ایدز، در توضیح دلیل پذیرش درخواست کار برای شرکت شفا به واشنگتن‌پست گفته است می‌خواست به مردم ایران بگوید واکسن برکت ایمن است.
همزمان انستیتو پاستور ایران نیز با انستیتوی فینلای کوبا در حال تولید یک واکسن ضد کرونا بود و در این زمینه از برکت پیشی گرفته بود. اما زمانیکه برکت و پاستور از سازمان غذا و داروی ایران درخواست کردند مجوز استفاده اضطراری از واکسن‌شان را صادر کند، مینو محرز رسما از این سازمان خواست با دادن مجوز به برکت موافقت کند.
یک روز پس از این سخنان خانم محرز بود که آقای نجفی با ارسال نامه به وزیر بهداشت به وی یادآور شد واکسن هیچ کدام از دو شرکت فاز ٣ را طی نکرده و به‌ویژه واکسن برکت حتی داده‌های فاز دوم آزمایشی‌اش را نیز تحویل نداده است.
با این وجود، سعید نمکی مجوز استفاده اضطراری از برکت را صادر کرد و پس از مخالفت اولیه نهایتا مجوز استفاده از واکسن مشترک انستیتو پاستور و شرکت کوبایی نیز صادر شد.
- پاداش‌ها و پرداخت‌های برکت
همزمان با تلاش‌های برکت برای تولید واکسن و اخذ مجوز استفاده از آن، دو عضو هیئت مدیره آن در قلب دستگاه بهداشت عمومی ایران قرار گرفتند.
حمیدرضا جمشیدی، رئیس هیئت مدیره شفا، در سال ٢٠١٨ به هیئت مدیره برکت پیوست و طبق اسناد این شرکت، در مارس سال ٢٠٢٠ و در عین حفظ سمت‌هایش در این شرکت، دبیر کارگروه مبارزه با کرونا بوده است.
همچنین نصرالله فتحیان، عضو باسابقه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در مارس ٢٠٢٠ از سوی وزیر بهداشت در مسئولیت هماهنگی میان کارگروه مبارزه با کرونا و وزارتخانه‌های دولت منصوب شد، مشاور وزیر بهداشت نیز بوده است.
جمشیدی، فتحیان، و سه عضو دیگر هیئت مدیره برکت در ژوئن ٢٠٢١ پاداشی در حدود ٢١ هزار دلار دریافت کرده‌اند.
همچنین شفا ٨٠٠ هزار دلار به ماهان‌ایر به دلیل انتقال دستگاه‌های تولید واکسن پرداخت کرده است. ماهان‌ایر به اتهام جابجایی تسلیحات نظامی، اعضا و بودجه‌های سپاه پاسداران تحت تحریم ایالات متحده قرار دارد.
