Američki Stejt department objavio je godišnji izveštaj o verskim slobodama – koji opisuje njihov status u svakoj od obuhvaćenih zemalja.
Blinken: Napredak, ali i veoma zabrinjavajući trendovi
Američki državni sekretar Entoni Blinken izjavio je da je u 2022. tokom ostvaren napredak u pojedinim delovima sveta kada je reč o verskim slobodama, ali da su, istovremeno, nastavljeni vrlo zabrinjavajući trendovi.
"Verske slobode su ključne za stabilna i bezbedna društva. Kada se svaka osoba poštuje zbog svojih uverenja, ona je osnažena da dostigne svoj puni potencijal, što zauzvrat podiže čitave zajednice i društva", rekao je Blinken tokom objavljivanja Izveštaja o verskim slobodama Stejt departmenta.
Ukazao je da su civilno društvo i vlade širom sveta doprinele oslobađanju brojnih zatvorenika.
“Belgija je priznala budističku manjinu, dok je Brazil pružio garancije verskih sloboda za starosedelačke zajednice” rekao je Blinken.
Prema njegovom rečima, Kanada i Evropska unija otvorile su kancelarije za borbu protiv islamofobije.
“Hrvatska je imenovala specijalnog savetnika za borbu protiv antisemitizma, dok u Centralnoafričkoj Republici specijalni krivični sud nastavlja da goni slučajeve verskog nasilja i drugih kršenja ljudskih prava” poručio je američki državni sekretar.
Istovremeno, ukazao je da su vlade u mnogim delovima sveta nastavile sa diskriminacijom verskih manjina koristeći niz metoda, uključujući mučenje, premlaćivanje i nezakonit nadzor.
Takođe, istakao je i da su nastavljeni drugi oblici diskriminacije na osnovu vere, kao što je isključivanje verskih manjina iz određenih profesija ili njihovo prisiljavanje da rade u vreme verskih obreda.
Blinken je, kao primere, naveo zločine nad muslimanskim Ujgurima u Kini, napade vlasti Nikaragve na Katoličku crkvu, ali i stalnu represiju vojnog režima u Mjanmaru nad verskim manjinama.
Državni sekretar SAD je istakao da će Vašington nastaviti da podržava hrabre zagovornike verskih sloboda.
"Zalagaćemo se za verske slobode u zemljama u kojima su prava na udaru. Nastavićemo da radimo na odbrani i promovisanju verskih sloboda ovde kod kuce", zaključio je Blinken.
Dokument se, između ostalog, odnosi na politike državnih vlasti kojima se krše verska uverenja različitih grupa, denominacija i pojedinaca, kao i nastojanja Sjedinjenih Država za promociju verskih sloboda širom sveta.
Stejt department izveštaje Kongresu, u skladu sa Zakonom o verskim slobodama iz 1998, podnosi svake godine.
U odeljku o Srbiji navedeno je da su verske grupe su prijavile manji broj nasilnih incidenata u odnosu na 2021. godinu.
Jevrejska zajednica nije prijavljivala antisemitske incidente ili napade na njene pripadnike.
Međutim, u julu 2022. vandalizovane su dve izložbe na otvorenom u Novom Sadu - od kojih je jedna bila posvećena sećanju na Holokaust.
Nekoliko izložbenih panela je bilo ispisano neonacističkim i proruskim simbolima.
„Lideri jevrejske zajednice preneli su da se antisemitizam promoviše na internetu i primetili da su antisemitska dela, uključujući Protokole sionskih mudraca, i dalje dostupna za kupovinu. Takođe, samoproglašene patriotske organizacije su na internetu nastavile da promovišu antisemitske stavove. To je podrazumevalo napore kako bi se povratio ugled počiniocima Holokausta, uključujući i plasiranje optužbi o navodnom zlonamernom uticaju pripadnika jevrejske zajednice“, navodi se u izveštaju Stejt departmenta.
Primećeno je da su nacionalističke grupe koristile društvene mreže za širenje antimigrantskih i antimuslimanskih poruka.
„Izrazi antimuslimanskog raspoloženja, kao što su ispisivanje grafita i murala koji veličaju osuđenog ratnog zločinca Ratka Mladića i upotreba pežorativnog jezika za opisivanje etničkih Albanaca, pojavili su se širom zemlje“, navedeno je u dokumentu.
Ukazano je da su pojedini mediji i internet stranice koristili pojam sekta za manje hrišćanske i netradicionalne verske grupe što je, kako je navedeno, nosilo snažnu negativnu konotaciju.
„Postojala su najmanje dva članka u tabloidima koji su Jehovine svedoke posebno okarakterizirali kao sektu. Mnoge manje ili netradicionalne verske grupe prijavile su određenu javnu pristrasnost i diskriminaciju svojih članova. Nekoliko protestantskih grupa iznelo je verovanja da šira javnost još gaji nepoverenje i pogrešno razume protestantizam – označavajući ga u pojedinim slučajevima kao sektu“, ukazano je u tekstu.
Precizirano je i da su predstavnici nekoliko verskih grupa ukazali da su vlasti u Srbiji nastavile da favorizuju Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC) u odnosu na druge verske grupe.
„Vlada je odobrila sredstva za završetak pravoslavnog verskog objekta, ali slična izdvajanja nije namenila drugim verskim grupama“, navedeno je u tekstu.
Navedeno je i da je Srpska pravoslavna crkva juna 2022. priznala autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije, čime je rešen dugogodišnji spor između dve crkve.
Između ostalog, u izveštaju je ukazano da najviši pravni akt, Ustav Srbije, garantuje slobodu veroispovesti – uključujući i njenu promenu. Notirano je i da je Ustavom zabranjeno uspostavljanje državne religije, garantovana je jednakost svim verskim grupama i zabranjeno izazivanje verske mržnje i netrpeljivosti.
U izveštaju je navedeno da su vlasti Srbije nastavile sa vraćanjem imovine zaplenjene tokom Holokausta, kao i restituciju verske imovine oduzete posle 1945, kada je uspostavljena država zasnovana na komunističkoj ideologiji. Međutim, primećeno je da se taj proces odvija sporo.
Vlasti su nastavile sa razvojem memorijalnog centra Holokausta, koji obuhvata Staro sajmište i Topovske šupe - lokacije koncentracionih logora iz Drugog svetskog rata u Beogradu.
Navedeno je da su manje verske grupe i naglašavale važnost međuverskog obrazovanja i dijaloga među širom verskom zajednicom, a ne samo među tradicionalnim grupama.
Inače, prema važećem zakonu, u Srbiji poseban tretman uživa sedam verskih grupa koje su definisane kao tradicionalne: Srpska pravoslavna crkva, Rimokatolička crkva, Slovačka evangelička crkva, Reformirana hrišćanska crkva, Evangelička hrišćanska crkva, Jevrejska zajednica i Islamska zajednica, koju predstavljaju Islamska zajednica Srbije i Islamska zajednice u Srbiji.
Registrovano je i dvadeset osam netradicionalnih verskih grupa.
U tekstu je navedeno i da su predstavnici američke ambasade u Srbiji zalagali za versku slobodu i toleranciju, kontinuirani međuverski dijalog i zaštitu verskih objekata u zemlji.
Ambasada je, kako je ukazano, nastavila da podstiče tačno i istinito tumačenje istorije u planiranom memorijalnom centru Holokausta u Beogradu i istakla značaj nastavka restitucije jevrejske imovine iz perioda Holokausta.
"Zvaničnici ambasade sastali su se sa predstavnicima širokog spektra verskih grupa kako bi sa njima razmatrali pitanja verskih sloboda, tolerancije, interakciju verskih grupa sa predstavnicima vlasti, kao i restituciju imovine", navedeno je u izveštaju.
Zabrinjavajući incidenti u Crnoj Gori
U dijelu izvještaja Stejt departmenta koji se odnosi na Crnu Goru, navodi se da je Ustavom zagarantovana sloboda vjeroispovjesti, pravo da se vjera mijenja, da nema državne religije, a da su sve vjerske zajednice slobodne i jednake.
Ističe se i da su vjerska diskriminacija i govor mržnje zakonom zabranjeni, a da vjerske grupe mogu da dobiju pravni status bez registracije.
Stejt department podsjeća da su premijer Dritan Abazović i patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije 3. avgusta 2022. godine potpisali “okvirni sporazum” kojim se regulišu odnosi države i SPC “uprkos protivljenju civilnog društva, drugih vjerskih organizacija i opozicionih političkih stranaka koji su svi tvrdili da su aspekti sporazuma neustavni i optužili Abazovića da je požurio da potpiše sporazum bez adekvatne javne rasprave".
“Nevladina organizacija Akcija za ljudska prava (HRA) identifikovala je nekoliko odredbi po kojima sporazum odstupa od postojećeg vladinog pravnog okvira, uključujući one koji se odnose na davanje određenih javnih pravnih ovlašćenja Srpskoj pravoslavnoj crkvi, kao i odredba o vjerskom obrazovanju u državnim školama kroz mehanizam van Zakona o slobodi vjeroisposvjesti”, ističe se u izvještaju.
Takođe se dodaje da su HRA i drugi predstavnici civilnog sektora naveli da je vjersko obrazovanje u državnim školama u suprotnosti sa Zakonom o obrazovanju.
Podsjeća se i da je Demokratska partija socijalista predsjednika (Mila) Đukanovića, zajedno sa drugim opozicionim stranama, izglasala nepovjerenje Abazovićevoj vladi, “navodeći da je vlada potpisala neustavan sporazum, koji je nanio “nemjerljivu štetu državnim ineteresima”.
Abazović je, kako se navodi u izvještaju”, branio tekst ugovora ističući da "ni jedan sporazum ne može da bude iznad zakona i ustava”, te da će njegovo potpisivanje omogućiti vladi da se “okrene drugim prioritetima”.
“Građanski aktivisti naveli da je sporazum neophodno izmijeniti da bi bio usklađen sa izmjenama Zakona o slobodi vjeroispovjesti iz 2021. godine i pravnim statusom drugih vjerskih zajednica, kao i sa građanskim i sekularnim karakterom države...SPC je navela da je potpisivanjem sporazuma ispravljena višedecenijska nepravda i okončana diskriminacija crkve, s obzirom na to da druge velike vjerske zajednice imaju slične ugovore sa vladom. Lideri Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) naveli su da ugovor ograničava prilike za CPC da koristi 750 pravoslavnih objekata koje SPC drži u zemlji”, navodi Stejt department u izvještaju.
Takođe, ističe da je predsjednik Đukanović davao izjave kojima je SPC označavao "kriminalnom i paravojnom strukturom". SPC je, napominje se u izvještaju, navela da Ministarstvo unutrašnjih poslova nastavlja da odobrava vize sa sveštenstvo koje je došlo u zemlju, ali da nije riješilo postojeće slučajeve sveštenika kojima je prethodna vlada odbila boravišne dozvole.
U izvještaju se navodi i da je nekoliko vjerskih zajednica prijavilo zabrinjavajuće incidente. Islamska zajednica je, kako se navodi, prijavila anti-islamske i srpske nacionalističke poruke navijača iz Petrovca, tokom gostovanja tima iz Plava (FK Jezero).
Stejt department u izvještaju ukazuje i na to da su neidentifikovane osobe bacale kamenice na prostorije CPC, a da su mediji izvijestili i o tome da je jedna kaluđerica iz SPC navodno skinula nacionalnu zastavu postavljenu na ogradu Cetinjskog manastira i bacila je na zemlju.
Kaluđerica je, kako podsjeća Stejt department, tvrdila da je savila zastavu i predala je pojedincu koji je, ustvrdila je ona, prijetio sveštenicima. U izvještaju se navodi da je tužilaštvo na Cetinju naložilo podnošenje krivične prijave protiv kaluđerice zbog sumnje da je počinila krivično djelo “nanošenje štete reputaciji Crne Gore", ali da je nejasno da li je krivično gonjena.
“Odvojeno, u slučaju da je to relevantno, tokom nedavne posjete smo primijetili da i dalje ima mnogo zastava na ogradi oko manastira”, ističe Stejt department u izvještaju.
Takođe napominje i da je jevrejska zajednica u Crnoj Gori prijavila da se osjeća ugroženom zbog postavljanja bilborda na kojima se pominje “nakba” – čime se aludira na, kako je ukazano, raseljavanje Palestinaca tokom nastanka izraelske države.
Stejt department u izvještaju ukazuje i na to da su zvaničnici Katoličke crkve nastavili da navode da su, kao jedan od najvećih vlasnika imovine u zemlji, i dalje uključeni u brojne imovinske sporove sa vladom i SPC.
Imovinske sporove sa vladom i Srpskom pravoslavnom crkvom, napominje se u izvještaju, ima i Crnogorska pravoslavna crkva "čiji zvaničnici tvrde da imaju samo dvije crkve u cijeloj zemlji, jednu u Kotoru, i jednu na Cetnju, u kojoj mogu da drže vjerske službe, dok SPC koristi više od 750 pravoslavnih objekata".
"Prema predstavnicima CPC, vlada štiti 'ovu ilegalnu imovinu policijskim snagama u korist srpske crkve'. Navode da tokom godine, vlada nije preduzela nikakvu akciju da riješi sporove između SPC i CPC u pogledu vlasništva nad vjerskim objektima", navodi Stejt department.
Takođe se dodaje da su predstavnici islamske zajednice ukazivali na "zabrinjavajući trend marginalizacije manjinskih vjerskih zajednica", da je Građanski pokret 21. maj, "koji se opisuje kao pro-opozicioni i pro-CPC politički pokret" optužio vladu za diskriminaciju protiv Crnogorske pravoslavne crkve, a da je Mitropolija SPC optuživala predsjednika Đukanovića i njegove političke partnere za diskriminaciju i javno vrijeđanje crkve i njenih članova tvrdnjama da su "izdajnici".
Stejt department navodi da su američka ambasadorka i drugi službenici ambasade sa vladinim zvaničnicima razgovarali o tome kako se tretiraju vjerske grupe, “o slučajevima vjerske diskriminacije, rastu vjerskih tenzija posle potpisivanja okvirnog sporazuma SPC i vlade, pitanjima restitucije i odnosima vjerskih grupa i vlade".
Navodi se i da su se predstavnici američke ambasade zalagali za vjersku toleranciju u kontaktima sa predsjednikom i drugim vladinim zvaničnicima, uključujući i zvaničnike kabineta, Ministarstva za ljudska i manjinska prava, kancelarija gradonačelnika i opština širom zemlje.
Ambasadorka i drugi službenici ambasade sastali su se sa predstavnicima svih glavnih vjerskih grupa, a redovni kontakti održavani su i sa liderima dvije male vjerske zajednice, navodi se u izvještaju.
