سپیده فارسی، هنرمند ایرانی فرانسوی، در گفت‌وگو با بخش فارسی صدای آمریکا درباره حمایت جشنواره برلین از معترضان در ایران، ویژگی‌های این جشنواره، و انیمیشن ساخت او تحت عنوان «پری آبادان» صحبت کرد.
انیمشن «پری آبادان» به کارگردانی سپیده فارسی، هنرمند ایرانی فرانسوی، یکی از آثاری بود که امسال در بخش پانورامای جشنواره فیلم برلین اکران شد.
این اثر داستانی به زبان فارسی درباره یک نوجوان آبادانی است که در جریان تهاجم نظامی عراق به این شهر با ماجراهای مختلفی مواجه می‌شود.
این انیمیشن در شرایطی در برلین اکران شد که جشنواره در این دوره نگاه ویژه‌ای به رویدادهای کنونی در ایران داشت و برنامه‌های متنوعی را در حمایت از معترضان و سینماگران مستقل ایرانی ترتیب داد.
سپیده فارسی در گفت‌وگو با بخش فارسی صدای آمریکا درباره حمایت جشنواره برلین از معترضان ایرانی، ویژگی‌های این جشنواره، و انیمیشن «پری آبادان» توضیحاتی را ارائه کرد.
. امسال جشنواره فیلم برلین به صورت چشمگیری از معترضان ایرانی حمایت کرد و برنامه‌های مختلفی در این رابطه داشت که شما هم در تعدادی از آنها شرکت داشتید، از جوی که در رابطه با ایران وجود داشت بگویید. چه حال و هوایی داشت؟
برلین نخستین جشنواره‌ای نیست که از جنبش‌های مرتبط با ایران حمایت کرده است ولی امسال به چند دلیل یکی از پررنگ‌ترین آنها بود.
مهمترین دلیل آن این است که جنبش کنونی ایران چنان که می‌دانیم با جنبش‌های پیشین بسیار متفاوت است، و به همین دلیل مدیران جشنواره تصمیم گرفته بودند که حرکت بزرگی انجام دهند و به صورت صریح از جنبش کنونی ایرانی حمایت کنند.
این جشنواره برای نخستین بار به سازمان‌ها و نهادهای دولتی سینمای ایران اجازه شرکت در بازار فیلم برلین، از مهمترین بازارهای فیلم اروپا، را نداد.
به جای آنها از نهادهای مستقل فیلمسازان ایرانی از جمله انجمن فیلمسازان مستقل ایرانی که اخیراً تشکیل شده است و دیگر موسسات سینمایی مستقل ایرانی فعال در خارج از کشور برای شرکت در جشنواره دعوت کردند و غرفه‌های بنیاد فارابی، سیما فیلم، و حوزه هنری را به آنها دادند.
این اقدام مهمی بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت و سینماگران، تماشاگران، و حاضرین در بازار فیلم در جریان وضعیت ایران قرار می‌گرفتند.
از طرفی چند برنامه مختلف نیز در رابطه با ایران با حضور سینماگران، هیئت داوران، و مدیران جشنواره برگزار شد و در مجموع نشان داد که نه فقط جشنواره برلین به رویدادهای ایران توجه دارد، بلکه تمامی سینماگران و تماشاگران نیز کنجکاو جنبش ایران و وضعیت آن هستند و پرسش‌های زیادی در این رابطه مطرح شد، این حمایت‌ها و همبستکی با معترضان ایرانی بسیار دلگرم کننده بود.
. داستان انیمیشن شما به چه موضوعی می‌پردازد؟
قصه فیلم «پری آبادان» در نخستین روز‌های جنگ ایران و عراق، حمله به آبادان و حصر این شهر اتفاق می‌افتد. شخصیت اصلی یک پسر نوجوان ۱۴-۱۵ ساله به نام امید است که تصمیم می‌گیرد در حالی که بسیاری از ساکنان و حتی مادرش از آبادان خارج شده‌اند، نزد پدربزرگش بماند و برای دفاع از شهر بجنگد، البته مبارزه او متفاوت، و بدون استفاده از اسلحه است.
. چرا به سراغ جنگ ایران و عراق و داستانی درباره آبادان رفتید؟ چه دلایل یا انگیزه‌های از پرداختن به سوژه‌ای داشتید؟
حصر آبادان و شکسته شدن حصر این شهر توسط سربازان و مردم، فصل مهمی از جنگ ایران و عراق است که همه با آن آشنایی داریم.
متأسفانه روایت‌های مستقل از این جنگ بسیار اندک است و همواره در چهارچوب فیلم‌های به اصطلاح «دفاع مقدسی»، شاهد ارائه روایت‌های رسمی افراد حکومتی یا نزدیک به جمهوری اسلامی در این زمینه بوده‌ایم.
به همین دلیل علاقمند بودم تا شاید برای نخستین بار نگاه و روایت دیگری از این فصل جنگ، و افرادی که در آن شرکت داشتند ارائه دهم که تا به حال نشنیده‌ایم و به گونه دیگری این قصه را تعریف کنم.
. این نخستین تجربه شما در ژانر انیمیشن است. چرا سراغ این سبک سینمایی رفتید؟ چه جذابیتی برای شما داشت؟
درست است. این نخستین انیمیشنی است که کارگردانی کردم، از نظر شخصی تجربه کردن فرم‌های مختلف سینمایی برای من جذاب است، من آثار کوتاه، بلند، داستانی، تجربی، و مستند را کارگردانی کردم ولی در زمینه انیمیشن کار نکرده بودم.
این نوع انیمیشن روایی که داستانی است به نوع فیلمسازی من که علاقه‌ای به بازسازی صحنه‌ها یا استفاده از استودیو و افکت‌های سنگین ندارم، نزدیک است.
با توجه سبک فیلمسازی من که نوعی سینمای شخصی است، انیمیشن به من امکان می‌داد که بسیاری از نکات، و جزئیات تاریخی و فرهنگی را دقیق بیان کنم بدون اینکه نیازی به استفاده از استودیو یا بازسازی‌های سنگین باشد. از نظر روایی نیز انیمیشن آزادی عمل بیشتری به من برای بیان داستان می‌داد و از این نظر بسیار جذاب بود.
. از نظر داستان‌پردازی یا طراحی تا چه میزان از خاطرات یا تجربیات شخصی خود الهام گرفتید؟ این اثر از نظر شخصی چقدر به شما نزدیک است؟
طبیعی است که تمام فیلم‌هایی که می‌سازیم به نوعی به زندگی شخصی ما هم مربوط می‌شود، البته نمی‌توانم بگویم که این انیمیشن کاملا برگرفته از تجربیات شخصی است چون من اصلا در جنوب ایران زندگی نکردم و در آن دوران ساکن مشهد بودیم.
البته من در دوران جنگ همسن امید بودم و تجربه این نوجوان را داشتم، تصور کنید که به‌عنوان یک نوجوان ۱۴-۱۵ ساله از خواب بلند می‌شوید و می‌بیند که جنگ شده است، یک کشور خارجی به کشور شما حمله کرده است، و همه چیز یک شبه دگرگون شده است.
در چنین شرایطی زندگی مردم و نوجوانی که حتی بصورت مستقیم درگیر جنگ نیست نیز دگرگون می‌شود، در این بخش‌ها از تجربیات خودم و جواد جواهری، نویسنده فیلمنامه استفاده کردیم که او هم این دوران را تجربه کرده است.
نکته دیگری که می‌خواستیم حتما به آن بپردازیم نشان دادن این دوره تاریخی خاص بود. همانطور که می‌دانیم جنگ در شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد، زمانی که کمتر از دو سال از پیروزی انقلاب گذشته بود و هنوز جامعه ایران به صورت کامل زیر فیلتر و منشور جمهوری اسلامی برای پاکسازی و یک وجهی کردن ظاهری کشور نرفته بود و نشانه‌هایی از گذشته و دوران پیش از انقلاب دیده می‌شد.
جامعه و فضای متفاوتی بود، شعارهای روی دیوارها، عکس‌ها و تصاویر روی بیلبوردها یا سردر سینماها، به عبارتی این دوران گذاری بود که از نظر تصویری برای من مهم بود که با جزئیات دقیق نشان دهیم، و توجه خاصی به آن داشتیم.
. با چه هنرمندانی در تولید این پروژه همکاری داشتید؟ درباره گروه خود توضیح دهید؟
طراح این انیمیشن زاون نجار، هنرمند گرافیک فرانسوی است که پیشینه ارمنی-سوری دارد و این موضوع مهمی بود. زیرا در فهم و درک بهتر کار و ایجاد رابطه حسی با اثر کمک زیادی کرد و باعث جذابیت انیمیشن شد.
زاون به ایران نرفته است و این کشور را ندیده است، ولی من اطلاعات زیادی در اختیارش گذاشتم و عکس، فیلم، و کتاب‌های زیادی برای او و سایر اعضای غیرایرانی گروه می‌فرستادم تا برای طراحی از آنها الهام بگیرند.
نویسنده فیلمنامه جواد جواهری است که در گذشته با او همکاری داشتم و سناریوی فیلم «رز قرمز» را نوشت. موسیقی متن فیلم اثر اریک تروفز، هنرمند جاز فرانسوی است. در این انیمیشن از آثار سعید شنبه‌زاده و کیهان کلهر نیز استفاده کردم.
تعدادی از هنرمندان برجسته ایرانی به‌عنوان صداپیشه با ما همکاری کردند، از جمله مینا کاوانی که صداپیشه نقش امید شخصیت اصلی است و فوق‌العاده بود، حمیدرضا جاودان، پرویز صیاد، شبنم طلوعی، محسن نامجو، بابک کریمی، و تعداد دیگری از بازیگران مطرح ایرانی در این بخش با ما بودند و تیم بسیار خوبی داریم چون برای من مهم بود که برای ایفای نقش‌ها از بازیگران درجه یک و توانا استفاده کنیم تا به نقش‌ها جان دهند.
. واکنش‌ها به نمایش این انیمیشن در جشنواره فیلم برلین چطور بود؟ چگونه از این اثر استقبال شد؟
استقبال بسیار خوب بود، انیمیشن ما فیلم افتتاحیه بخش پانورامای جشنواره بود، به دلایل مختلفی برخوردارها بسیار گرم بود.
نخست این انیمیشن از نظر تکنیکی سبک خاصی دارد، هم مینیمالیستی است و هم به جزئیات توجه زیادی دارد که به عبارتی سبک تازه‌ای در این زمینه محسوب می‌شود.
از طرفی پس زمینه تاریخی داستان و جنگ ایران و عراق برای یک فیلم انیمیشن کار متفاوتی است که تا حالا انجام نشده است، به ویژه به زبان فارسی چون اکثر آثار انیمیشن به زبان انگلیسی یا فرانسه است، و من حتما می‌خواستم که این کار به زبان فارسی باشد.
تلفیق موسیقی محلی و سنتی ایرانی و جاز یکی دیگر از جذابیت‌های این انیمیشن بود. مجموعه این عوامل باعث استقبال تماشاگران از این اثر شد، و البته تلنگرهایی که می‌توان گفت به شرایط کنونی در ایران دارد که برای همه تازگی داشت و بسیار تأثیرگذار بود.
. به همین نکته بپردازیم، فیلم شما به دوران جنگ ایران و عراق می‌پردازد که حدود چهار دهه پیش اتفاق افتاد. درحال حاضر شاهد اعتراضات سراسری در ایران هستیم که پیشگام آن زنان ایرانی هستند، چه نکاتی در انیمیشن شما هست که می‌توان آنها را به شرایط کنونی ربط داد. درباره همین تلنگرهایی که گفتید توضیح دهید؟
این برداشت‌هایی است که بینندگان از تماشای انیمیشن داشتند و پرسش‌های زیادی در رابطه با صحنه‌های فیلم مطرح می‌شد. مثلا صحنه‌ای که در آن پری، دختر جوانی که شخصیت مقابل امید است، روسری خود را برمی‌دارد.
من توضیح می‌دادم که مراحل پیش تولید انیمیشن سال‌ها طول می‌کشد و امکان این که در عرض ۵-۶ ماه فیلمنامه یا دیالوگ‌ها را تغییر دهید وجود ندارد چون ماه‌ها وقت صرف تولید هر صحنه می‌شود.
به تماشاگران می‌گفتم که فیلمنامه سال‌ها پیش نوشته شده است و تمام دیالوگ‌ها یا صحنه‌ها مدت‌ها پیش از آغاز جنبش زن زندگی آزادی ساخته شده است.
اما امروز که خود من به انیمیشن نگاه می‌کنم، می‌بینم که مسائلی در این فیلم هست که ما را به اتفاقات کنونی در ایران می‌برد و اشاراتی دارد به همین نکات شاخص جنبش «زن زندگی آزادی»، یعنی این جنبش و انقلاب کنونی در ایران نتیجه ۴۴ سال تلاش و مبارزه مردم در اقشار مختلف جامعه است، به ویژه زنان، فعالان سیاسی و مدنی، و حتی مردم عادی کوچه و خیابان که در حد خود مبارزه کردند و امروز تلاش آنها علنی‌تر شده است.
تماشاگران خارجی می‌پرسیدند که چه اتفاقی در ایران افتاده است که مردم اعتراض می‌کنند، و من توضیح می‌دادم که این اعتراض مربوط به امروز نیست و همواره در جامعه وجود داشت، همه این سرخوردگی‌ها، خشم‌ها، مبارزات، و مقاومت‌ها وجود داشت ولی امروز متبلور شده است.
در فیلم من نیز چنین چیزی هست، همه این عواملی که در ۴۰ سال گذشته نیز وجود داشت، دیده می‌شوند ولی امروز به خاطر رویدادهای کنونی ایران بیشتر متبلور می‌شوند و برای تماشاگران جالب هستند.
انیمیشن «پری آبادان» پس از نمایش در جشنواره‌های جهانی در ماه‌های آینده در کشورهای مختلف اکران خواهد شد.
