کوین شوارتز، پژوهشگر «انستیتو شرق شناسی» در آکادمی علوم چک در پراگ، پژوهشگر پیشین کتابخانه کنگره آمریکا و استاد مدعو آکادمی نیروی دریایی ایالات متحده، و آریا فانی، استادیار فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه واشنگتن-سیاتل، در یادداشتی در روزنامه «هیل» نوشته اند نوروز امسال برای پرزیدنت بایدن نخستین مناسبت برای ارائه پیامی مستقیم خطاب به مردم ایران است و شاید نشانه ای از چگونگی رویکرد دولت او در برابر ایران را در بر داشته باشد.
شوارتز و فانی می گویند پاسخ به یک پرسش ساده ممکن است لحن روابط آمریکا و ایران در چهار سال بعد را تعیین کند: آیا بایدن می تواند شعر فارسی بخواند؟
همان طور که آماندا گورمن در روز مراسم تحلیف ریاست جمهوری آمریکا به ما یادآوری کرد، شعر قدرت کلام یگانه ای در ثبت برخورد بین سیاست و فرهنگ دارد. شعر می تواند روح بخش و روشنگرانه باشد، جهل ما را بر هم بزند و به ما جرات ببخشد، زخم های تاریخی ما را آشکار کند و ما را به سوی آینده ای دیگر سوق دهد. در ایران طی قرن ها ارائه بیتی مناسب در مناسبتی درست به نحوه دستیابی، تبادل یا از دست دادن یک سرمایه فرهنگی و سیاسی کمک کرده و بنای میراث ها و سرنگونی شاهان را گذاشته است.
پیام نوروزی ریاست جمهوری آمریکا نه نیازی به شعر فارسی و نه اساسا هیچ اشاره ای به سیاست در ایران ندارد. پرزیدنت جرج بوش از این مناسبت صرفا برای تاکید بر این استفاده کرد که چگونه این جشن خانواده ها و دوستان را گردهم می آورد و آن ها که نوروز را در ایالات متحده جشن می گیرند بازتاب دهنده تنوع فرهنگی و تکثر سنت ها هستند.
اما پرزیدنت باراک اوباما از پیام های نوروزی اش برای اشاره به مسائلی که مایه رنجش خاطر مردم ایران شده و امور ایالات متحده و ایران را تهدید کرده است استفاده می کرد و در عین حال یکی دو بیت شعر فارسی را می افزود تا لحن عمومی پیام خود و نگرش شخصی اش درباره وضعیت روابط آمریکا و ایران را به شکلی فشرده بیان کند.
اوباما در نخستین پیام خود در سال ۲۰۰۹ از سعدی نقل قول کرد و گفت «بنی آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند» تا پس از سال‌های پر تنش دولت بوش بر یک آغاز تازه در روابط آمریکا و ایران تاکید بگذارد. او در سال ۲۰۱۱ در حالی که هنوز زخم های انتخابات سال ۱۳۸۸ در ایران تازه بود این شعر سیمین بهبهانی را خواند: «اگر چه پیرم ولی هنوز، مجال تعظیم اگر بُوَد، جوانی آغاز می‌کنم، کنار نوباوگان خویش» تا به جوانان ایران روحیه بخشد و بگوید مبارزه آن ها بی حاصل نخواهد بود و روزی کشورشان را رهبری خواهند کرد. اوباما در آخرین پیام نوروزی اش از امکان آینده ای روشن و ایرانی در ارتباط بیشتر با جهان خبر داد و کلام فریدون مشیری را یادآوری کرد: «باز کن پنجره ها را، که نسیم، روز میلاد اقاقی ها را جشن می گیرد.»
پرزیدنت دونالد ترامپ در چهار پیام نوروزی اش به اشعار فارسی ارجاعی نداد و در عوض کلام کوروش و داریوش، پادشاهان دوران پیش از اسلام در ایران، را آورد تا حکومت ایران را مورد انتقاد قرار دهد و بر خطر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تاکید کند.
انتظار می رود پیام نوروزی بایدن بیشتر نزدیک به پیام اوباما باشد تا ترامپ، به خصوص که دولت بایدن نسبت به بازگشت به توافق هسته ای ابراز تمایل کرده است. اما مسیر روابط آمریکا و ایران چندان قابل پیش بینی نیست.
انتخاب ابیاتی از شعر فارسی می تواند نشانه ای از این باشد که بایدن قصد دارد، در میان امید محتاطانه، بدبینی شدید و بی اعتمادی عمیق، چگونه روابط ایالات متحده با ایران را شکل دهد. حتی ممکن است شعر حوزه علاقه این رئیس جمهوری نباشد و ایرادی هم ندارد. اما امید جدی این است که بایدن و همتای ایرانی او هزینه انسانی روابط پر تنش آمریکا و ایران را از منظر تحریم، اقدام نظامی یا دیگر جنبه ها تشخیص دهند.
همان طور که پروین اعتصامی زمانی گفت: «وقت گذشته را نتوانی خرید باز | مفروش خیره، کاین گهر پاک بی بهاست.»
* برگردان فارسی این گزارش تنها به منظور آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.
در همین مورد، یک دیدگاه دیگر را نیز بخوانید:
