ایران و شش قدرت جهانی روز دوشنبه هفته گذشته، سوم آذر ماه ۱۳۹۳، پس از حدود یک هفته مذاکره فشرده در وین پایتخت اتریش با هدف رسیدن به یک توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران، با اذعان به باقی ماندن شکاف‌ها تصمیم گرفتند این گفتگوها را به مدت هفت ماه دیگر، یعنی تا ۱۰ تیر ماه ۱۳۹۳ (۳۰ ژوئن ۲۰۱۵)، ادامه دهند.
هر چند دو طرف از طرح ایده‌های جدید در طول این مذاکرات صحبت کردند، اما با توجه به این که مذاکرات پشت درهای بسته انجام شد و از جزئیات آن خبری منتشر نشد، پرسش‌ها و گمانه‌زنی‌هایی در سطح رسانه‌ها مطرح شده است، از جمله این که دلیل اصلی به توافق نرسیدن دو طرف چه بود و دیگر این که تمدید مذاکرات بیشتر به نفع کدام طرف است، ایران یا قدرت‌های جهانی، بویژه آمریکا که طرف اصلی مذاکرات هسته‌ای با تهران بوده است.
چند تن از کارشناسان و تحلیلگران آشنا به پرونده هسته‌ای ایران و گفتگوهای آن کشور با شش قدرت جهانی موسوم به گروه ۱+۵ شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان، روز دوشنبه در مرکز بین‌لمللی وودرو ویلسون در واشنگتن پایتخت ایالات متحده، گرد هم آمدند و نظرات خود را در این زمینه مطرح کردند.
رابرت آینهورن معاون پیشین وزارت خارجه آمریکا در امور منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و از اعضای ارشد مؤسسه پژوهشی بروکینگز، نخستین فردی بود که نظر خود را درباره دلیل به نتیجه نرسیدن مذاکرات تا پیش از مهلت تعیین شده سوم آذر (۲۴ نوامبر) بیان کرد.
به باور آقای آینهورن، دلیل عدم حصول توافق جامع، نه به خاطر این بود که رؤسای جمهوری دو کشور، یعنی باراک اوباما و حسن روحانی، نمی‌خواستند چنین توافقی صورت بگیرد، بلکه به این دلیل بود که طرف ایرانی «انعطاف‌پذیری» کافی نداشت.
وی در ادامه با اشاره به این که موضوع غنی‌سازی اورانیوم در ایران یکی از مسائل مورد اختلاف دو طرف است که همچنان حل نشده باقی مانده است، گفت برنامه غنی‌سازی ایران برای تامین سوخت تنها نیروگاه هسته‌ای آن کشور در بوشهر همخوانی ندارد و انتظار تهران در مورد میزان کاهش فعالیت‌های غنی‌سازی و در ازای آن، نحوه برداشتن تحریم‌ها عملی نیست.
به گفته این دیپلمات پیشین آمریکایی، برچیده شدن کامل تحریم‌ها – بویژه تحریم‌هایی که توسط سازمان ملل متحد تصویب شده است – قبل از تایید و گواهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از صلح‌آمیز بودن کامل ماهیت برنامه هسته‌ای ایران، امکان‌پذیر نخواهد بود.
آقای آینهورن، مسائل منطقه‌ای و تحولات سیاسی داخلی آمریکا را به عنوان دلیل احتمالی دیگری که ایران از خود انعطاف‌پذیری نشان نداد دانست و گفت تحرکات (گروه موسوم به دولت اسلامی) داعش در منطقه و برخورد آمریکا با آن به عنوان تنها قدرتی که قادر است آن گروه را مهار کند و به عقب براند، و این که در این راه به همکاری ایران نیاز دارد، بر روی محاسبات تهران تاثیر داشت.
وی همچنین به تحولات سیاسی داخل ایالات متحده و موفقیت حزب رقیب رئیس جمهوری دموکرات آمریکا در انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا اشاره کرد و گفت از دست دادن اکثریت سنا، شاید از دید طرف ایرانی، به این معنا باشد که رئیس جمهوری در موقعیتی ضعیف قرار گرفته و نیازمند توافق با ایران و یک موفقیت دیپلماتیک است؛ که این نیز احتمالاً موجب شد انعطاف کافی در این مذاکرات را از خود نشان ندهند.
این عضو ارشد مؤسسه بروکینگز در پاسخ به این پرسش که کدام طرف از تمدید گفتگوها بیشتر سود می‌برد، گفت در این مدت، ایران برنامه هسته‌ای خود را در همین سطحی که هست ادامه خواهد داد و بخشی از تحریم‌هایی که در طول سال گذشته به تعلیق در آمده‌اند نیز، همچنان معلق باقی خواهند ماند.
به گفته آقای آینهورن ایرانی‌ها از این که روی یک توافق شتابزده تا پیش از مهلت مقرر موافقت نشد، باید خوشحال باشند. وی در مورد آینده این مذاکرات گفت، اگر رهبر ایران کماکان از تیم مذاکره‌کننده کشورش حمایت کند، می‌توان امیدوار بود که این گفتگوها به نتیجه برسد.
رابرت لیتواک نایب رئیس و از کارشناسان ارشد مرکز ویلسون نیز با اشاره به پیشنهادی که گروه ۱+۵ در گذشته به ایران ارائه کرده بود، اما رهبر ایران آن را نپذیرفت، گفت در حال حاضر یک چالش اساسی در تهران وجود دارد و آن این که آیا باید همچنان یک کشور انقلابی باقی بماند، یا تبدیل به کشوری عادی شود و به جامعه بین‌المللی باز گردد.
به باور او، این فرصت هفت ماهه برای هر دو طرف ایرانی و آمریکایی منافعی به دنبال خواهد داشت و این امکان را فراهم می‌کند که در عرصه سیاست داخلی، بتوانند مسائل خود با جناح‌های رقیب و مخالف این گفتگوها را حل و فصل کنند.
علی واعظ تحلیلگر مسائل ایران، دیگر کارشناس مهمان در نشست امروز مرکز وودرو ویلسون بود که نظر خود را در مورد به نتیجه نرسیدن گفتگوهای اخیر در وین ابراز داشت. وی با اشاره به شرایط و خواسته‌های مطرح شده از سوی دو طرف و روند این مذاکرات، تاکید کرد که «مهم است بدانیم چرا ایران با روند فعلی مشکل دارد.»
وی در توضیح، به نحوه لغو تحریم‌ها اشاره کرد و گفت اگر مثلا در سال سوم پس از توافق، ایران تغییرات مورد توافق در تاسیسات اراک را انجام دهد ، انتظار دارد که تحریم‌های مربوط به آن نیز بلافاصله برچیده شوند، در حالی که آن بخش از تحریم‌ها را نمی‌توان بلافاصله لغو کرد و امری زمان‌بر است.
آقای واعظ در ادامه دو محور اصلی مورد نگرانی ایران در این زمینه را مطرح کرد و گفت، از منظر سیاسی، ایران می‌گوید در این پروسه همه کارت‌هایش باید رو کند، در حالی که طرف مقابل این کار را نخواهد کرد. از منظر اقتصادی هم، تهران تردیدهای اساسی دارد که آیا در این روند فعلی می‌تواند به آنچه نیاز دارد، از جمله جذب سرمایه‌های خارجی لازم، برسد یا خیر.
به باور این تحلیلگر ایرانی، تحت این شرایط به نظر می‌رسد که هر دو طرف نیاز دارند که از خود انعطاف‌پذیری بیشتری نشان دهند.
وی در پاسخ به این پرسش که کدام طرف از تمدید گفتگوها بیشتر سود می‌برند گفت، از نظر سیاسی ایران با تمدید مذاکرات مشکلی ندارد، چرا که می‌تواند به افکار عمومی داخل بگوید در مقابل زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل ایستاده است و به دنبال توافقی است که تضمین‌کننده کامل منافع ایران است.
به باور آقای واعظ اما از نظر اقتصادی، درست عکس این این موضوع صادق است. آمریکا تحت فشار اقتصادی نیست، در حالی که ادامه گفتگوها، برای ایران، یعنی ادامه تحریم‌ها و ادامه مشکلات اقتصادی.
دیگر شرکت‌کننده در این نشست، خانم رابین رایت روزنامه‌نگار و از کارشناسان مرکز ویلسون بود که گفت صرف کردن یک سال برای گفتگو در باره موضوعی به این مهمی، که مربوط به منع گسترش تسلحات می‌شود، عجیب نیست و باید این این نکته را درک کنیم که دیپلماسی در جریان بوده و لحن دو طرف مذاکرات نیز محترمانه است.
وی در ادامه به مسائل داخل ایران اشاره کرد و گفت ایران سال آینده انتخابات مجلس را پیش رو دارد و موضوع هسته‌ای همواره از موضوعات مورد بحث در جریان تبلیغات انتخاباتی است. به باور خانم رایت جناج تندروی منتقد دولت بسیار نگران از دست دادن نفوذ خود در مجلس است و موفقیت در مذاکرات می‌تواند موفقیتی برای دولت محسوب شود.
وی همچنین به مشکلات اقنصادی ناشی از تحریم‌ها در ایران اشاره کرد و گفت اقتصاد ایران از تحریم‌ها آسیب دیده و کاهش بهای نفت در بازارهای جهانی نیز باعث شده دولت در تامین بودجه مورد نیاز خود با مشکل روبرو شود. اینها همه روی دولت حسن روحانی فشار می‌آورند و طبیعی است که به دنبال رسیدن به یک توافق جامع با غرب باشد.
