مجله علمی «نیچر» در پی انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، در مقاله‌ای به قلم میشل کاتانزارو، روزنامه‌نگار علمی و مدرس در دانشگاه بارسلونا، احتمال تغییر در فضای علمی و آکادمیک ایران در دوران ریاست‌جمهوری او را مورد بررسی قرار داد. این مقاله با انتقاد شماری از پزشکان و چهره‌های آکادمیک ایرانی روبرو شده است.
دکتر سعید قوامی، استاد دانشگاه مانیتوبا در کانادا که پژوهش‌های گسترده‌ای در مورد وضعیت آکادمیک ایران در سال‌های اخیر انجام داده است به صدای آمریکا گفت که انتخاب مسعود پزشکیان همانطور که در مقاله «نیچر» به آن پرداخته شده است، «نگرانی‌های قابل توجهی» را ایجاد می‌کند.
او افزود: «علی‌رغم خوش‌بینی اولیه پیرامون افزایش بودجه علمی و پتانسیل برای همکاری بین‌المللی، پیوندهای ریشه‌دار پزشکیان با رژیم نشان می‌دهد که اصلاحات واقعی بعید است و سابقه پایبندی قاطع او به رهنمودهای خامنه‌ای و نقشی که در دوره‌های حساس سرکوب دانشجویی، از جمله تظاهرات تیر ۱۳۷۸ و حوادث مشابه در دوره ریاست‌جمهوری روحانی داشته است، نشان از وفاداری واقعی ایشان [به رژیم] دارد.»
دکتر سعید قوامی: پیوندهای ریشه‌دار پزشکیان با رژیم نشان می‌دهد که اصلاحات واقعی بعید است
این استاد دانشگاه اضافه کرد حتی اگر مذاکرات با غرب از سر گرفته شود، چشم‌انداز ژئوپولتیکی مملو از بی‌اعتمادی و خصومت به‌ویژه میان جمهوری اسلامی و کشورهای غربی، مسیر رفع تحریم‌ها و تجدید همکاری‌های بین‌المللی را پیچیده و نامشخص می‌کند.
دکتر قوامی گفت در شرایطی که چشم‌انداز پیشرفت، جذاب به نظر می‌رسد، بسیار مهم است بدانیم که انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، مانور استراتژیک رژیم برای حفظ کنترل است.
او تأکید کرد که جامعه جهانی باید به درخواست‌های مردم ایران برای تغییر واقعی توجه کند و از هرگونه معامله با دولت پزشکیان پرهیز کند، زیرا این امر بیانگر خواست اکثریت نیست.
همچنین دکتر رضا بهروز، استاد دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو که بیش از ۶۰ مقاله در نشریات معتبر علمی منتشر کرده است، در نامه‌ای به «نیچر» به ادعاهای مطرح‌شده در این مقاله اعتراض کرد.
دکتر بهروز به صدای آمریکا گفت کسانی که ادعا می‌کنند ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان فرصت‌های سرمایه‌گذاری تحقیقاتی و همکاری با دانشمندان غربی را گسترش می‌دهد، این ادعا را تنها با استناد به مقصر دانستن تحریم‌ها در نابسامانی‌های موجود در عرصه علمی-پژوهشی ایران مطرح می‌کنند، در حالی که هیچ مدرکی مبنی بر اینکه تحریم‌ها تنها عامل ایجاد‌کننده این شرایط هستند، وجود ندارد.
او افزود دلیل این تحریم‌ها نیز به رفتار بدخواهانه و دنبال کردن اهداف ایدئولوژیک رژیم بازمی‌گردد.
این استاد دانشگاه گفت: «دریافت بودجه‌های پژوهشی در ایران فرآیند پیچیده‌ای است، زیرا علاوه بر نشان دادن شایستگی برای پروژه علمی، باید با پارامترهای ایدئولوژیک رژیم نیز همخوانی داشته باشد.»
دکتر رضا بهروز تأکید کرد که فرار مغزها ناشی از مهاجرت دسته جمعی دانشمندان و اساتید، اخراج دانشجویان از دانشگاه‌ها به دلایل سیاسی و محدود کردن فضای اجتماعی در نابسامانی فضای علمی ایران نقش دارد و این چیزی نیست که پزشکیان بتواند آن را تغییر دهد یا اصلاح کند و به رده‌های بالاتر قدرت در جمهوری اسلامی بازمی‌گردد.
پاسخ سردبیر ارشد «نیچر» به انتقادها
احسان مسعود، سردبیر ارشد مجله «نیچر»، مستقر در لندن که از طریق صدای آمریکا در جریان انتقادها به این مقاله قرار گرفت، در پاسخ گفت: «ما برای حفظ بالاترین استانداردهای روزنامه‌نگاری تلاش می‌کنیم و سعی داریم تا طیفی از نظرات را در گزارش‌های خود منعکس کنیم. با این حال، برخی از انتقادات وارده به این مقاله را می‌دانم و قصد داریم در آینده به آن بپردازیم. این یک موضوع پیچیده و در حال تحول است و ما به آن باز خواهیم گشت.»
خلاصه مقاله «نیچر»
نویسنده مطلب در گفتگو با چند چهره آکادمیک از داخل و خارج از ایران به چند سناریوی محتمل در صورت احیای مذاکرات جمهوری اسلامی با غرب در دوره مسعود پزشکیان پرداخته و به طور کلی نتیجه‌گیری کرده است که احیای دانشگاه‌ها و برقراری مجدد پیوند دانشمندان منزوی ایرانی با همتایان بین‌المللی خود در دوره پزشکیان می‌تواند منجر به بهبود وضعیت حقوق بشر، سرمایه‌گذاری در علم، آزادی علمی بیشتر و احیای گفتگوها در مورد برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران شود.
او اذعان کرده است که همه قبول ندارند که این تغییر ایجاد می‌شود و یا اگر شود، ماندگار خواهد بود، و افزود ایجاد اصلاحات پایدار در شرایط ژئوپولتیک کنونی ایران دشوار خواهد بود چرا که این کشور یک حکومت دینی دارد که رهبری آن بر عهده علی خامنه‌ای، چهره‌ای با اقتدار مذهبی و سیاسی است و دولت، رؤسای دانشگاه‌ها و استادها را منصوب می‌کند.
منیف ذوبی، مدیرکل سابق آکادمی علوم جهان اسلام، مستقر در امان، پایتخت اردن، به نویسنده مقاله گفته است که چون پزشکیان دانش‌آموخته نظام آموزش عالی ایران است، می‌تواند مدافع خوبی برای علم باشد و به ادعای او، صرفا حضورش برای رؤسای دانشگاه‌ها و محققان امیدوارکننده است.
مقاله «نیچر» به مشارکت دانشجویان و دانشگاهیان در اعتراضات سراسری جنبش «زن، زندگی، آزادی» نیز اشاره می‌کند.
انسیه عرفانی، کیهان‌شناس: «تمام قدرت در دست دیکتاتور [اشاره به خامنه ای] است. امیدوارم غرب مرتکب این اشتباه نشود که به اصلاحات در ایران اعتقاد داشته باشد چون هیچ دیکتاتوری قابل اصلاح نیست.»
نویسنده مقاله از وعده‌های پزشکیان در دور دوم انتخابات برای جانشینی ابراهیم رئیسی که از دید او، «موضع ملایم‌تری» نسبت به دانشجویان و دانشگاهیان درگیر در مخالفت‌های سیاسی نشان داده و یا از ورود به مذاکرات جدیدی با جامعه بین‌الملل صحبت کرده، گفته است.
حسین آخانی، استاد علوم گیاهی دانشگاه تهران، در گفتگو با «نیچر» با اشاره به تحریم‌های بین‌المللی که به گفته او به «شرایط وخیم اقتصادی» ایران دامن زده، گفته است که انتخاب پزشکیان برای جامعه [علمی] امید می‌آورد و این موضوع را «نخستین گام برای تغییر» دانسته است.
علی گرجی، عصب‌شناس دانشگاه مونستر آلمان، با توجه به سوابق مسعود پزشکیان گفته که او ممکن است «به طور بالقوه» دست به ابتکاراتی با هدف افزایش بودجه علمی، ارتقاء زیرساخت‌های تحقیقاتی و تقویت همکاری‌های بین المللی در رشته‌های علمی بزند.
اما انسیه عرفانی، کیهان‌شناس، که در پی اعتراض به خشونت مقامات جمهوری اسلامی علیه دانش‌آموزان، از شغلش استعفا داد و ایران را ترک کرد، به «نیچر» گفته است که به تغییر شرایط در دوران ریاست‌جمهوری پزشکیان خوش‌بین نیست.
او افزوده است: «تمام قدرت در دست دیکتاتور [اشاره به خامنه ای] است. امیدوارم غرب مرتکب این اشتباه نشود که به اصلاحات در ایران اعتقاد داشته باشد چون هیچ دیکتاتوری قابل اصلاح نیست.»
مقاله «نیچر» همچنین به تأثیر تحریم‌های غرب بر پیشبرد همکاری‌های تحقیقاتی بین‌المللی نیز پرداخته است و می‌گوید محققان ایرانی در خرید انواع تجهیزات، درخواست کمک هزینه و حتی سفر برای حضور در کنفرانس‌ها با موانعی روبرو شده‌اند.
