Članice NATO-a, koje su potpisale ključni bezbjednosni sporazum iz doba Hladnog rata, u utorak su zamrzle učešće u njemu samo nekoliko sati nakon povlačenja Rusije, što je pokrenulo nova pitanja o budućnosti sporazuma o kontroli naoružanja u Evropi.
Mnoge od 31 članice NATO-a su potpisnice Sporazuma o konvencionalnim oružanim snagama u Evropi (CFE), čiji cilj je da se rivali iz doba Hladnog rata spriječe da gomilaju snage na zajedničkim granicama ili blizu njih.
CFE je potpisan u novembru 1990. godine kako se raspadao Sovjetski Savze, ali je u potpunosti ratifikovan dvije godine kasnije.
NATO je saopštio da je potez potpisnica bio neophodan zato što bi "situacija u kojoj bi savezničke zemlje podržavale sporazum a Rusija ne, neodrživa".
Moskva je prethodno saopštila da je završila proces povlačenja iz sporazuma. Dugoočekivani potez, za koji je Kremlj djelimično okrivio širenje NATO-a bliže granicama Rusije, preduzet je nakon što su ruski poslanici, na prijedlog predsjednika Vladimira Putina, usvojili zakon o odbacivanju bezbjednosnog sporazuma.
Portprol Savjeta za nacionalnu bezbjednost Bijele kuće Džon Kirbi rekao je da ne postoji način da SAD ostanu u sporazumu posle povlačenja Rusije.
"Ako se ne bi povukli ne znam kako bi to mogli da opravdamo", rekao je Kirbi i dodao da će SAD ispuniti sve obaveze prema NATO saveznicima iz člana 5 (koji obavezuju članice da brane jedna drugu).
Američki savjetnik za nacionalnu bezbjednost Džejk Saliven rekao je prethodno da će odluka Vašingtona i njegovih saveznika da suspenduju obaveze iz sporazuma ojačati kapacitete NATO-a "za odvraćanje i odbranu uklanjanjem ograničenja koja utiču na planiranje, raspoređivanje snaga i vježbe - ograničenja koja više ne obavezuju Rusiju posle povlačenja Moskve".
Ruski potezi "dodatno ukazuju na to da Moskva i dalje ne poštuje kontrolu naoružanja", rekao je Saliven.
Njemačko ministarstvo inostranih poslova naglasilo je da se Berlin i njegovi saveznici ne povlače iz sporazuma.
"U slučaju da dođe do suštinske promjene ponašanja Rusije, obnovljena primjena CFE-a je i dalje moguća", navodi se u saopštenju.
Iz Ministarstva je saopšteno da Njemačka planira da se drži nacionalnih ograničenja na oružane sisteme, predviđenih sporazumom. Takođe se kritikuje povlačenje Moskve, uz poruku da "Rusija uništava još jedan stub naše evropske bezbjednosti i arhitekture za kontrolu naoružanja".
"Uravnoteženi konvencionalni potencijal snaga u Evropi se ne može uspostaviti bez učešća Rusije", dodaje se u saopštenju.
Sporazum je samo jedan od više velikih ugovora o kontroli naoružanja, koji obuhvataju Rusiju i Ameriku, čija primjena je dovedena u pitanje proteklih godina.
Putin je prošle nedelje potpisao zakon kojim se povlači ruska ratifikacija Sporazuma o sveobuhvatnoj zabrani nuklearnih testova da bi se, kako je ustvrdio, uspostavio paritet sa SAD.
U februaru, kada su tenzije između Rusije i Amerike bile velike zbog Ukrajine, Moskva je suspendovala učešće u novom sporazumu START, poslednjem preostalom dogovoru o kontroli naoružanja između dvije zemlje.
Obje zemlje takođe su se 2019. godine povukle iz Sporazuma o nuklearnim snagama srednjeg dometa (INF) iz 1987. godine, optužujući jedna drugu za kršenje.
Tim sporazumom, koji su potpisali američki predsjednik Ronald Regan i sovjetski lider Mihail Gorbačov, zabranjivala se proizvodnja, testiranje i raspoređivanje krstarećih i balističkih projektila sa dometom od 500 do 5.500 kilometara.
Vilijam Alberk, direktor za strategiju, tehnologiju i kontrolu naoružanja u Međunarodnom institutu za strateške studije, strahuje da je ugrožen još jedan sporazum o kontroli naoružanja.
“Sada je potrebno više transparentnosti, smanjenja rizika, zaštitnih mjera kada je riječ o konkurenciji. U suštini moramo da spriječimo da konkurencija ne preraste u trku u naoružanju", upozorio je Alberk.
Putin je u februaru 2022. godine poslao stotine hiljada ruskih trupa u Ukrajinu, koja takođe dijeli granicu sa NATO članicama koje su potpisale CFE - Poljskom, Rumunijom i Mađarskom.
Rusko ministarstvo inostranih poslova okrivilo je SAD i njihove saveznike za povlačenje Moskve iz sporazuma, kao i navodni "destruktivni stav" Zapada o dogovoru.
“Ostavili smo vrata otvorena za dijalog o načinima da se oživi održivost kontrole konvencionalnog oružja u Evopi. Međutim, našu suparnici nisu iskoristili tu priliku", navodi se u saopštenju.
Iz ministarstva je takođe saopšteno da je "čak i formalno očuvanje" sporazuma postalo "neprihvatljivo sa tačke gledišta ruskih bezbjednosnih interesa" zbog događaja u Ukrajini i nedavnog širenja NATO-a.
Iz Sjevernoatlantskog saveza je saopšteno da njegove članice ostaju posvećene "smanjenju vojnog rizika i sprečavanju pogrešnih procena i konflikta". Ističe se da će alijansa nastaviti da se "konsultuje i procenjuje implikacije aktuelnih bezjednosnih uslova i njihovih posledica po bezbjednost" evroatlantskog regiona.
