Evropska komisija ocijenila je u izvještaju o napretku Crne Gore za 2023, da je taj period obilježen političkim napetostima, institucionalnom krizom, nedostatkom napretka u reformi pravosuđa, navodeći da su, uz stalne promjene u javnoj upravi, to ključni razlozi blokade političkog sistema i usporavanja puta zemlje u EU.
“Što se tiče političkih kriterijuma, izvještajno razdoblje obilježeno je napetim i konfrontiranim pozicijama koje su dovele do blokade političkog sistema. Političkom situacijom dominirala je privremena vlada koja nije imala povjerenje parlamenta, i parlament, koji nije u stanju da okupi jasnu i dosljednu većinu za pokretanje reformi”, navodi EK u izvještaju u koji je Glas Amerike imao uvid.
EK smatra da je bojkot velikog dijela parlamenta uticao na njegov rad, kao i da nije bilo efikasnog političkog dijaloga i konstruktivnog angažmana političkih stranaka, u cilju jačanja parlamentarne odgovornosti i nadzora Vlade.
Takođe, ocjenjuje se da postoji nedostatak smjernica o pitanjima pristupanja EU, posebno nakon ostavke ministra za pitanja evrointegracija, i podsjeća da su “Vlada ili/i parlament u nekoliko navrata ignorisali preporuke Evropske i/ili Venecijanske komisije”.
“Ukupna odgovornost političkog sistema narušena je nedostacima crnogorskog Ustava, koji nema jasnoću i posjeduje manjkavosti, kao i nedostatkom zakonodavnog okvira koji reguliše nadležnosti prelazne ili raspuštene Skupštine. Ovo je doprinijelo opštem osjećaju političke i institucionalne nepredvidljivosti”, navodi se u dokumentu.
Izborni zakoni i promene u javnoj upravi
Izvještaj navodi da se čeka donošenje Zakona o Skupštini kojim bi se uredili odnosi između Skupštine i izvršne vlasti i podsjeća da su od oktobra 2022. do juna 2023, održana tri izborna ciklusa, te da su predsjedničke i parlamentarne izbore posmatrači OEBS-a ocijenili miroljubivim i konkuretnim, uprkos nekim proceduralnim nedostacima.
EK navodi da pravni okvir za izbornu reformu zahtijeva sveobuhvatnu reformu i usklađivanje izbornog zakonodavstva, prava glasa i kandidovanja, transparentnosti, mehanizama rješavanja sporova, te nadzora nad finansiranjem kampanja i medijima, i dodaje da ova, zajedno s drugim pitanjima, ostaju neriješena.
“Nepostojanje funkcionalnog Ustavnog suda između septembra 2022. i februara 2023. ozbiljno je uticalo na izborne procese”, smatraju u EK.
Dokument podsjeća da Vlada je od avgusta 2022. obavljala dužnosti u tehničkom svojstvu i sa ograničenom odgovornošću, zbog nemogućnosti političkog sistema da sastavi novu vladu ili pristupi prijevremenim izborima.
“U pozadini nejasnih pravila koja uređuju nadležnosti privremene vlade, Vlada je nastavila da donosi važne odluke, te da smjenjuje i imenuje ključne funkcionere. Nastavljeno je popunjavanje ključnih pozicija na temelju vršilaca dužnosti”, kažu u Komisiji.
Dodaje se i da je, uopšte, transparentnost upravljanja i dalje problem, te da je “Vlada često pribjegavala proceduralnoj mogućnosti donošenja odluka bez formalnog održavanja sjednice”.
Izvještaj sugeriše i da je potrebno unaprijediti pravni i institucionalni okvir koji reguliše saradnju između državnih institucija i civilnog društva.
“Političari - uključujući i one na najvišem nivou - često su omalovažavali rad organizacija civilnog društva, a zabilježeni su i pojedinačni slučajevi verbalnih napada”, navodi EK.
Komisija konstatuje da je Crna Gora umjereno pripremljena u oblasti reforme javne uprave i da je, uopšteno, postignut ograničen napredak, usvojen novi program reforme upravljanja javnim finansijama i započelo njegovo sprovođenje.
“Nasuprot tome, izmjene i dopune zakona o državnoj službi koje su uvele blaže uslove kvalifikacije i široku diskreciju za imenovanje i razrješenje čelnika upravnih tijela nisu napravljene”, navodi EK i dodaje da je parlament “usvojio izmjene i dopune Zakona o lokalnoj samoupravi radi njegovog usklađivanja sa Zakonom o državnoj službi, ne uvažavajući preporuku Komisije”.
U Briselu smatraju da su “relaksirani uslovi zapošljavanja izvor stalne zabrinutosti za zapošljavanje na temelju zasluga, kompetencije i nezavisnosti državnih službenika”.
“Stalne promjene osoblja u javnoj upravi dovele su do daljnjeg gubitka znanja o pitanjima koja se odnose na proces pristupanja EU-u i sveukupnom usporavanja tempa reformi”, ističu u EK.
Reforma pravosuđa
U izvještaju se ocjenjuje se da je Crna Gora “i dalje umjereno spremna za primjenu pravne tekovine EU i evropskih standarda u oblasti pravosuđa i temeljnih prava, ali je uopšteno postigla ograničen napredak”.
“Nije bilo napretka u reformi pravosuđa, do sada najizazovnijem području u oblasti vladavine prava”, navodi EK i dodaje da je pravosudni sistem nastavio da se suočava s dubokom institucionalnom krizom, što je rezultiralo slabim vodjstvom i upravljanjem i nedostatkom strateške vizije i slabim planiranjem.
Spoljna politika
Kada je u pitanju spoljna, bezbjednosna i odbrambena politike EU, Crna Gora ima dobar nivo pripremljenosti, ističe se u dokumentu.
„Postignut je dobar napredak jer je zemlja nastavila s punim usklađivanjem sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU (CFSP), uključujući restriktivne mejre EU nakon agresorskog rata Rusije protiv Ukrajine i pružila pomoć Ukrajini“, ocijenjeno je u EK.
Kao članica Savjeta za ljudska prava, Crna Gora je aktivno angažovana na promovisanju i odbrani međunarodnog prava, Povelje UN i međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima, piše u dokumentu.
„U skladu sa Deklaracijom samita EU - Zapadni Balkan iz decembra 2022. godine, Crna Gora treba da uloži dalje napore na zatvaranju prostora za strano uplitanje i manipulaciju informacijama, uključujući dezinformacije”, navodi EK.
Dodaje se da je Crna Gora nastavila da učestvuje u misijama i operacijama EU za upravljanje krizama u okviru zajedničke bezbjednosne i odbrambene politike.
Borba protiv korupcije
Kada je u pitanju borba protiv korupcije EK smatra da je Crna Gora postigla ograničeni napredak.
"Korupcija, uključujući korupciju na visokom nivou, ostaje pitanje koje izaziva zabrinutost i preovladava u mnogim oblastima, uključujući i državne strukture. Crna Gora nije u dovoljnoj mjeri unaprijedila svoj zakonodavni i strateški okvir za prevenciju i borbu protiv korupcije u skladu sa pravnim tekovinama EU, evropskim i međunarodnim standardima. Pod istragom je nekoliko istaknutih slučajeva korupcije. Crna Gora tek treba da pokaže strog i nedvosmislen odgovor pravosuđa”, navodi se u izvještaju.
Prema izvještaju, postignut je ograničen napredak u sprečavanju korupcije, a rezultati Agencije za borbu protiv korupcije su kvantitativno poboljšani, “međutim, treba dalje obezbijediti njegovu nezavisnost, odgovornost, nepristrasnost i proaktivnost”.
“Što se tiče borbe protiv organizovanog kriminala i korupcije na visokom nivou, Specijalno tužilaštvo je postupilo sa oprezom u pokretanju nekoliko istraga visokog profila, koje izgleda ukazuju na duboku infiltraciju korupcije i organizovanog kriminala u državne strukture, uključujuči i najviši nivo pravosuđa i organa za sprovođenje zakona”, piše u dokumentu.
EK smatra da “pravosudni sistem Crne Gore treba da pokaže snažan, strog, koherentan i nedvosmislen odgovor”, kao I da “Crna Gora mora dodatno poboljšati rezultate istraga, krivičnog gonjenja, pravosnažnih presuda i konfiskacije imovine u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije na visokom nivou”.
Osetljiva pitanja na popisu
U dijelu izvještaja koji se odnosi na popis stanovništva, EK smatra da je Crna Gora “umjereno pripremljena u oblasti statistike”.
„Planirani nacionalni popis stanovništva i stanova zahtijeva pažljivo rukovođenje od strane vlasti, posebno kada je riječ o osjetljivim pitanjima etničke pripadnosti, vjere i jezika”, ocijenili su u EK.
Što se tiče ekonomskih kriterijuma, Crna Gora je ostvarila ograničen napredak i umjereno je pripremljena za razvoj funkcionalne tržišne ekonomije, navodi se u izvještaju.
EK dodaje da se “ekonomska ekspanzija nastavila snažnim tempom u 2022. godini, podržana privatnom potrošnjom i snažnim rastom turizma”.
Komisija ocjenjuje da je “ekspanzivna fiskalna politika podstakla domaću tražnju i doprinijela veoma visokom rastu neto plata”, ali i dodaje da se budžetski deficit značajno povećao i da nije razvijen sveobuhvatan srednjoročni plan konsolidacije za rješavanje rastućih fiskalnih izazova.
