Drejtori ekzekutiv i Odës Ekonomike Amerikane në Kosovë Arian Zeka mirëpriti marrëveshjet e nënshkruara së fundmi nga vendet e Ballkanit Perëndimor në kuadër të procesit të Berlinit, por tha se zbatimi praktik i tyre shpesh mbetet peng i politikës.
Ndërsa Kosova e shmangu rrezikun për të mbetur jashtë këtij procesi duke vendosur heqjen e ndalesës për hyrjen e mallrave serbe, zoti Zeka tha se Prishtina humbi disa vjet kohë duke refuzuar të jetë pjesë e nismës së Ballkanit të Hapur. “Ne në Odën Amerikane besojmë që janë humbur diku 3 apo 4 vite të vlefshme nga mos pranimi i Kosovës që të bëhet pjesë e asaj që njihej me emrin Ballkani i Hapur, pra një nismë tjetër për krjimin e tregut të përbashkët rajonal”, tha ai gjatë një interviste për Zërin e Amerikës.
Sipas tij, qasja e Perëndimit ndaj Kosovës, përfshirë edhe heqjen e masave ndëshkimore të Bashkimit Europian Prishtinës, do të varen nga zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit.
Zëri i Amerikës: Të hënën, në kuadër të procesit te Berlinit, vendet e Ballkanit Perëndimor nënshkruan marrëveshje për përmirësimin e qasjes në arsimin e lartë dhe një deklaratë mbi një plan veprimi për tregun e përbashkët rajonal. Si i vlerësoni këto marrëveshje?
Arian Zeka: Natyrisht, marrëveshjet e reja të cilat janë nënshkruar në kuadër të iniciativës për thellimin e integrimit ekonomik rajonal të vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe krijimit të tregut të përbashkët janë jashtëzakonisht të rëndësishme meqënëse po flasim për shtete të cilat janë relativisht të vogla dhe si të tilla kanë tregje jo pak të vogla. Edhe integrimi i tyre ekonomik dhe kjo përfshin edhe promovimin e asaj që njihet si katër liritë; liria e lëvizjes së mallrave, liria e lëvizjes së njerëzve, lëvizjes së kapitalit dhe shërbimeve, besoj që është e rëndësishme për arritjen e këtij integrimi. Për fat të keq janë shkaqet politike që shpesh herë po e pamundësojnë realizimin e këtyre marrëveshjeve në praktikë. Kosova u ballafaqua me një trysni të madhe javëve të fundit për heqjen e asaj që njihet si masë sigurie që ndalonte hyrjen e produkteve të Serbisë në Kosovë, ndërsa në anën tjetër kjo trysni nuk duket aq e madhe për disa prej shteteve të tjera, përfshirë edhe Serbinë e cila pamundëson eksportin e produkteve nga Kosova në tregun e Serbisë edhe Bosnjen në anën tjetër e cila as nuk i ratifikon dot marrëveshjen për qarkullimin e njerëzve vetëm me letërnjoftime edhe po ashtu pamundëson eksportin e produkteve nga Kosova në tregun e Bosnjes.
Zëri i Amerikës: Kosova shmangu rrezikun për të mbetur jashtë procesit te Berlinit duke vendosur heqjen e ndalesës për hyrjen e mallrave serbe. Aktualisht mallrat mund të hyjnë vetëm nëpërmjet një vendkalimi kufitar (në Merdarë). A është e mjaftueshme kjo?
Arian Zeka: Ai vendkalim është që ofron ndoshta infrastrukturën më të mirë për qarkullimin e mallrave të tilla. Edhe në të kaluarën ndoshta ka qenë vendkalimi më i ngarkuar edhe për importet edhe për eksportet e mallrave nga Serbia dhe eksportit të mallrave nga Kosova të cilat në mes të tjerash kalonin tranzit në territorin e Republikës së Serbisë. Për këtë arsye, sado që duket si një lëshim pe jo i plotë, megjithatë po flasim për vendkalimin kryesor kufitar. Vendkalimet e tjera, në pjesën veriore të vendit janë më të vogla dhe nuk janë të përshtatshme për qarkullimin e mauneve dhe rrjedhimisht duket sikur një fitore e vogël, simbolike e qeverisë së Republikës së Kosovës. Në anën tjetër, besoj fitorja e vetme për vendin është fakti që ne nuk do të përjashtohemi nga marrëveshja e tregtisë së lirë në Evropën Qëndrore dhe nuk përjashtohemi nga nismat rajonale e në anën tjetër besoj që pasojat janë shumë më të rënda. Deri më tani është dëshmuar se sa herë dëshirojmë të ndërmarrim ndonjë masë të njëanshme ne do të ballafaqohemi me një trysni të madhe dhe pastaj si rezultat i asaj trysnie ne bëjmë lëshime të cilat mund të mos jenë të duhura. Ne në Odën Amerikane besojmë që megjithatë janë humbur diku 3 apo 4 vite të vlefshme nga mos pranimi i Kosovës që të bëhet pjesë e asaj që njihej me emrin Ballkani i Hapur, pra një nismë tjetër për krjimin e tregut të përbashkët rajonal. Aty u premtua edhe nga zyrtarë të lartë të qeverisë amerikane se Kosova do të përfaqësohet pa fusnotë, pra me emrin e saj kushtetues, me simbolet e saj kushtetuese dhe rrjedhimisht do të mundësohej ky kalimi që tanimë po bëhet nga CEFTA në tregun e përbashkët rajonal ndërkohë ne i kemi humbur 3 apo 4 vite dhe rezultati fundor është që Kosova vazhdon të përfaqësohet aty me fusnotë dhe jo me emrin e saj zyrtar kushtetues.
Zëri i Amerikës: Lëvizja e lirë në rajon vazhdon të sfidohet nga qëndrimet politike. Ndonëse ka nënshkruar marrëveshjet për lirinë e lëvizjes në kuadër të Procesit të Berlinit që në vitin 2022 Bosnja, për shkak të qëndrimeve të Republikës Serbe, nuk e zbaton atë për qytetarët e Kosovës. Kryeministri Albin Kurti tha të hënën se nga një janari do ta zbatojë marrëveshjen ne menyre të njëashme, duke i lejuar qytetarët e Bosnjes të udhëtojnë pa vizë në Kosovë. Përse nuk ka më shumë trysni, sipas jush, ndaj Republikës Serbe për ta zbatuar marrëveshjen?
Arian Zeka: Nuk e di. Besoj që përgjigja më e mirë për këtë pyetje do të jepej nga vetë vendet anëtare të Bashkimit Evropian, të cilat nuk ushtrojnë presion të përmasave të ngjashme me atë që bënë me qeverinë e Kosovës në javët e fundit. Besoj që kjo qasje asimetrike nuk u bën nder as vetë atyre. Në fund të fundit, ata janë ideatorë të një nisme të tillë dhe rrjedhimisht, duke qenë sponsorë të kësaj iniciative ata do të duhej të garantonin edhe suksesin e saj. Pavarësisht se Republika Serbe është një entitet i rëndësishëm në kuadër të Federatës së Bosnjes dhe Hercegovinës, ajo nuk do të duhej të dominonte dhe nuk duhet të lejohej të kundërshtonte miratimin e marrëveshjes për lëvizjen e lirë të qytetarëve vetëm me letërnjoftime.
Zëri i Amerikës: Veprimet rreth CEFTA-s dhe pjesëmarrja e Kosovës në takimin e radhës të Procesit të Berlinit, shënuan një nga rastet e rralla kohëve të fundit kur vendimet e qeverisë janë përgëzuar nga diplomacia perëndimore, e cila i ka kritikuar ato që i ka cilësuar veprime të njëanshme dhe të pa bashkërenduara në veriun e Kosovës. A mund të shënojë kjo një kthesë në marrëdhëniet shpesh të ndërlikuara të Kosovës me aleatët e saj?
Arian Zeka: Masa e sigurisë, e cila ndalonte importin e produkteve nga Serbia, që sipas Odës Ekonomike Amerikane, godiste rëndë prodhuesit e kompanive amerikane, gjermane, austriake, zviceriane e të tjerë, ndikonte në interesat tregtare të vendeve tona partnere. Por, pavarësisht se bëhet fjalë për një barrierë, e cila u kritikua shumë dhe u kërkua që qeveria e Kosovës ta shfuqizonte, problemi nuk qëndron këtu. Do me thënë problem për çfarëdo ndryshimi, mënyrën se si ne do të trajtohemi, përfshirë këtu edhe heqjen e mundshme të masave ndëshkimore të Bashkimit Evropian ndaj Kosovës, do të varen nga zbatimi i dispozitave të Marrëveshjes së Ohrit, e cila në shkurt të vitit 2023 u reklamua si një marrëveshje mjaft e mirë, që synon arritjen e një pajtimi dhe arritjen e një marrëveshjeje më të madhe gjithëpërfshirëse mes Kosovës dhe Serbisë. Udhëheqja e Kosovës dhe ajo e Serbisë po mbajnë qëndrime ekstreme lidhur me këtë çështje. Rrjedhimisht, së paku në rastin e Kosovës, kjo po ndikon në avancimin e rrugës drejt integrimit në Bashkimin Evropian. Kjo po ndikon edhe tek Serbia. Ajo që ndodhi me Shqipërinë ditëve të fundit, shkëputja e rrugëtimit të Shqipërisë drejt anëtarësimit në BE nga procesi integrues i Maqedonisë së Veriut, është një lajm i mirë se Bashkimi Evropian është ngopur me qëndrimet dhe masat populiste të qeverive të rajonit dhe dëshiron të shohë diçka tjetër.