ក្រុមអង្គការអន្តរជាតិបាននិយាយថាជនរងគ្រោះដីធ្លីនៅកំពង់ស្ពឺ ត្រូវទទួលបានសំណងពីឈ្មួញរំលោភដីធ្លីបន្ថែមលើសំណងANZ របស់ប្រទេសអូស្ត្រាលីដែលបានទទួលស្គាល់កំហុសរឿងរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ ធនាគារនេះបានសម្រេចផ្តល់សំណង កាលពីថ្ងៃទី៧ ខែកុម្ភៈ ក្រោយរយៈពេល៥ឆ្នាំ ដែលមានការប្តឹងតវ៉ារយៈពេល៥ឆ្នាំ។ ក្រុមហ៊ុន Phnom Penh Sugar នៅមិនទាន់មានវិធានការទទួលខុសត្រូវយ៉ាងណាទេ ទោះជាធនាគារដែលជាអ្នកផ្តល់កម្ចីបានព្រមព្រៀងសងសំណងដល់ជនរងគ្រោះក្តី។ ការនេះបង្ហាញថាវាជារឿងដ៏លំបាកដែលជនរងគ្រោះនៅកន្លែងដ៏ទៃ អាចមានឳកាសទទួលសំណងដោយសារការរំលោភបំពានដីធ្លីដ៏ស្រួចស្រាល់នៅកម្ពុជា។
ក្រុមអ្នកតស៊ូមតិអន្តជាតិរួមទាំងក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្សផងបាននិយាយថាពលរដ្ឋដែលបាត់បង់ដីធ្លីដោយសារការបណ្តេញចេញពីលំនៅដ្ឋាននៅខេត្តកំពង់ស្ពឺជាង ១០០០គ្រួសារចាំបាច់ត្រូវទទួលបានសំណងដោយសារការរំលោភបំពានសិទ្ធិផងដែរ មិនមែនគ្រាន់តែទទួលសំណងពីធនាគារអូស្ត្រាលី ANZ ដែលបានទទួលកំហុសរបស់ខ្លួននោះទេ។
អង្គការសមធម៌កម្ពុជា Equitable Cambodia (EC) និង អង្គការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយបរិយាប័ន្នអន្តរជាតិ Inclusive Development International (IDI) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក បានដាក់បណ្តឹងមួយក្នុងនាមជាតំណាងរបស់គ្រួសារដែលទទួលរងផលប៉ះពាល់ចំនួនយ៉ាងតិច ១២០០គ្រួសារ ដាក់ទៅកាន់ស្ថាប័នទំនាក់ទំនងជាតិប្រទេសអូស្ត្រាលី សម្រាប់គោលការណ៍ណែនាំសម្រាប់សហគ្រាសពហុជាតិនៃអង្គការអូអ៊ីស៊ីឌី OECD មុនពេលមានកិច្ចព្រមព្រៀងផ្តល់សំណងពីធនាគារ ANZ នៅពេលក្រុមហ៊ុនស្ករ (Phnom Penh Sugar) របស់លោកឧកញ៉ា លី យ៉ុងផាត់ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មិនទាន់ប្រកាសទទួលខុសត្រូវយ៉ាងណាចំពោះពលរដ្ឋរងគ្រោះនៅឡើយ។
លោក ហ្វ៊ីល រ៉បប៊ឺតសុន (Phil Robertson )នាយករងនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានថ្លែងប្រាប់ VOA តាមទូរសព្ទថានៅកម្ពុជាអ្នកមានអំណាច អ្នកមាននិងក្រុមឈ្មួញបរទេសចង់បានដីនៅទីណាហើយ ពលរដ្ឋនឹងត្រូវគេបណ្តេញចេញពីផ្ទះសម្បែង ហើយត្រូវបង្ក្រាប ចាប់ដាក់គុក ចោទប្រកាន់ទោសបើពលរដ្ឋណាឬអង្គការណាហ៊ានតវ៉ារកដំណោះស្រាយពីឈ្មួញអ្នកមានអំណាច។ តែលោកបានបញ្ជាក់ពីក្តីរីករាយរបស់លោកដែលក្រុមហ៊ុនឬធនាគារ ANZ អូស្ត្រាលីចេញមុខទទួលខុសត្រូវ។
«វាជារឿងសោកស្តាយ អ្នកដឹងទេ នេះគឺក្រុមហ៊ុនបរទេសដែលទទួលខុសត្រូវនៅពេលមានក្រុមហ៊ុនជនជាតិកម្ពុជាជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងការបោកប្រាស់ពលរដ្ឋខ្លួនហើយ មិនបានទទួលខុសត្រូវទាល់តែសោះ»។
លោកបានចោទប្រកាន់រឿងនេះថាកើតឡើងដោយសារតែអំពើពុករលួយនិងទង្វើខុសច្បាប់របស់ក្រុមមន្ត្រីសាធារណៈ ហើយលោកថាបើគ្មានយុទ្ធនាការពីក្រុមអង្គការជាតិនិងអន្តរជាតិដ៏វែងដើម្បីទាមទារយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះទេលោកមិនគិតថានឹងមានការទទួលស្គាល់កំហុសដូចដែលធនាគារ ANZ បានប្រកាន់យកនៅនាទីចុង ក្រោយទេ។
«លោកដឹងទេ វាជារឿងលំបាកក្នុងការនិយាយថាក្រុមហ៊ុនចិនមួយឬក្រុមហ៊ុន វៀតណាមមួយ ដែលរំលោភដីធ្លីអាចនឹងផ្តល់សំណងដូចគ្នានឹងANZ។ ខ្ញុំចង់មានន័យថាក្រុមហ៊ុនទាំងនេះ ខ្ញុំបញ្ជាក់ជាថ្មីគឺថាមានទាហ៊ានមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលពីប្រទេសកម្ពុជាពាក់ព័ន្ធពីក្រោយនិងជាវិនិយោគដែលមានការពឹងអាងលើក្រុមហ៊ុនទាំងនេះ ដើម្បីកេងផលប្រយោជន៍ពីប្រជាជនកម្ពុជា។ លោកអ្នកគិតថាក្រុមហ៊ុនចិននោះនឹងសងលុយច្រើនដល់កសិករដែលរងការបណ្តេញចេញពីដីពួកគេ នៅពេលក្រុមហ៊ុន ចូលកាន់កាប់? ខ្ញុំមិនគិតអីចឹងទេ»។
មន្ត្រីក្រុមហ៊ុន Phnom Penh Sugar និង លោក លី យ៉ុងផាត់ ម្ចាស់ក្រុមហ៊ុនដែល ពាក់ព័ន្ធនឹងការចោទប្រកាន់នឹងការបណ្តេញចេញពលរដ្ឋពីដី នៅខេត្តកំពង់ស្ពឺដើម្បីយកដីដាំចំការអំពៅ ផលិតស្ករនោះ ហើយនឹងការចោទប្រកាន់រឿងរំលោភសិទ្ធិ មនុស្សនិងពលកម្មកុមារនោះ មិនបានឆ្លើយតបនឹងការស្នើសុំធ្វើបទសម្ភាសន៍នោះ ទេតាំងពីសប្តាហ៍មុន ដោយទូរសព្ទគ្មានអ្នកទទួល មិនអាចទាក់ទងបានហើយ សំណើររបស់ VOA តាមប្រព័ន្ធអ៊ីម៉េលក៏គ្មានការឆ្លើយតប។
ធនាគារអូស្ត្រាលី ANZ ដែលបានផ្តល់កម្ចី៤០លានដុល្លារកាលពីឆ្នាំ២០១១ដល់ក្រុម ហ៊ុនលោកលី យ៉ុងផាត់នោះ បានព្រមព្រៀងគ្នាកាលពីដើមខែកុម្ភៈក្រោយពីកិច្ចប្រជុំដែលសម្របសម្រួលដោយអ្នកត្រួតពិនិត្យឯករាជ្យពីក្រសួងរតនាគារអូស្ត្រាលី ហៅថាស្ថាប័នទំនាក់ទំនងជាតិប្រទេសអូស្ត្រាលី Australian National Contact Point (AusNCP) ដែលមានការចូលរួមពីភាគីរងគ្រោះ អង្គការសមធម៌កម្ពុជា អង្គការ IDI និងធនាគារ ANZ មុនលទ្ធផលនៃកិច្ចព្រមព្រៀងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ចេញពីភាគីទាំងអស់លើដំណោះស្រាយសំណង ដែលគ្រប់ភាគីមិនបានបញ្ជាក់ពីចំនួនទឹកប្រាក់ ហើយចាត់ទុកថាជារឿងសម្ងាត់នៅឡើយនោះ។ តែធនាគារ ANZ ត្រូវគេដឹងថាបានព្រមផ្តល់ប្រាក់ចំណេញនិងការប្រាក់បានមកពីកម្ចី៤០លានដុល្លារនេះដល់ពលរដ្ឋរងគ្រោះ។
លោកស្រី អាលី ហាញ (Ali Hines) អ្នកធ្វើយុទ្ធនាការដីធ្លី នៃអង្គការ Global Witness ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសបានកោតសរសើរចំពោះកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងពលរដ្ឋរងគ្រោះដោយការរំលោភដីធ្លីនិងធនាគារ ANZ ។
«អង្គការ Global Witness ស្វាគមន៍ចំពោះការសម្រេចចិត្តសងប្រាក់ដល់សហគមន៍រងផលប៉ះពាល់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជាការភ្ជាប់ដ៏ធំទូលាយចំពោះសហគមន៍អ្នកវិនយោគ។ សំណុំរឿងនេះគឺជាការរំឭកដ៏មានសារ:សំខាន់មួយថាក្រុមអ្នកវិនិយោគនានា មិនអាចបិទភ្នែកចំពោះបញ្ហារំលោភបរិដ្ឋាននិងសិទ្ធិមនុស្ស ដែលប្រព្រឹត្តដោយក្រុមហ៊ុនដែលគេធ្វើវិនិយោគទេ»។
របាយការណ៍អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស លីកាដូនិង អាដហុកបានបង្ហាញពីការរំលោភដីធ្លី មួយទសវត្សរ៍ចុងក្រោយយ៉ាងខ្លាំងមួយផ្នែកធំគឺដោយសារដីសម្បទាន សេដ្ឋកិច្ចដែលមានក្រុមហ៊ុនជិត៣០០ដែលត្រូវរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្រគល់ជូនដល់ក្រុមហ៊ុនឯកជនមុនពេលដកហូតមកវិញនិងឈប់ផ្តល់បន្ថែមដែលនេះត្រូវគេដឹងថាជាវិធានការមួយរបស់រដ្ឋាភិបាល។ពលរដ្ឋជាច្រើនសែននាក់នៅទូទាំងប្រទេសរងផលប៉ះពាល់ដោយសារការរំលោភបំពានដីធ្លីជាទូទៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលរឿងនេះកើតចេញពីវិវាទដីធ្លី ច្រើនជាង២លានហិកតា ។
លោកស្រី អាលី ហាញ បានបញ្ជាក់បន្ថែមថា៖ «ពលរដ្ឋសរុបចំនួន៨០ ភាគរយនៅជនបទក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ហើយការរំលោភបំពានដីធ្លីជារឿយៗត្រូវប្រព្រឹត្តឡើងដោយគ្មានការពិគ្រោះយោបល់ឬផ្តល់សំណងនោះទេ។ ជាញយៗរឿងដំបូងដែលសហគមន៍ដឹងអំពីការវិនិយោគគឺនៅពេលដែលមានគ្រឿងចក្រឈូសឆាយបានទៅដល់។ ដីរាប់លានហិកតាត្រូវគេយកដោយគ្មានការដឹងឮឬយល់ព្រមពីពលរដ្ឋដែលនៅលើដី»។
លោកស្រីថ្លែងដូច្នេះដោយយោងថាច្បាប់កម្ពុជាតម្រូវឲ្យការពារព្រៃឈើ ការពិគ្រោះយោបល់ជាមួយពលរដ្ឋរស់នៅលើដី តែច្បាប់ទាំងនេះកម្រឃើញមានការអនុវត្តន៏ក្រៅពីឃើញអាជ្ញាធរសន្តិសុខរិបអូសដីធ្លីហើយបែងចែកទៅក្រុមហ៊ុនអ្នកមានអំណាចដែលជិតដិតនឹងរដ្ឋាភិបាល។
ដោយសារតែសហភាពអឺរ៉ុបដែលជាទីផ្សារដ៏ធំបំផុតមួយសម្រាប់ទំនិញកម្ពុជាបានសម្រេចព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធលើទំនិញនាំចូលទាំងអស់ទៅអឺរ៉ុបលើកលែងតែអាវុធEBA មួយផ្នែកនោះ ស្ករគឺជាផលិតផលមួយដែលត្រូវប៉ះពាល់ឬត្រូវបង់ពន្ធបើនាំចូលទៅទីផ្សារអឺរ៉ុប។ ការនេះដោយសារតែបញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្សនិងប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាមិនត្រូវបានស្តារឡើងវិញតាមការទាមទាររបស់សហភាពអឺរ៉ុប។
លោកបណ្ឌិត លោក អ៊ា សុផល សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental ទីក្រុង Los Angeles រដ្ឋ California សហរដ្ឋអាមេរិកបានកត់សម្គាល់ពីការសម្រេចចិត្តរបស់សហភាពអឺរ៉ុបរឿងព្យួរ EBA មួយផ្នែក។
លោកថែ្លងថា៖ «សហភាពអឺរ៉ុបកំពុងសម្លឹងមើលអ្នកណាដែលខូចនិងអ្នកដែលល្អ។ ស្ករត្រូវរងទណ្ឌកម្មដោយហេតុផលត្រឹមត្រូវ។ ជាការពិតរឿងនេះសម្រាប់ខ្ញុំវាហាក់ដូចជាថានៅខណៈដែលគ្រប់គ្នាស្តាយផលប៉ះពាល់មិនសមល្មមលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទាក់ទងនឹងការព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ហើយថាតើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគ្មានជំហរផ្សេងពីរដ្ឋាភិបាលចិនដូចម្តេចនោះ រឿងនេះពិតជាមានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពនានាដូចជា ស្ករ ដីធ្លី និងការរំលោភបំពានផ្សេងទៀតនៅនឹងកន្លែង»។
លោក អ៊ា សុផល ដែលជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា «ការពឹងផ្អែកជំនួយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៖ តើជំនួយបរទេសធ្វើឲ្យអន្តរាយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យយ៉ាងដូចម្តេច?» បានយោងទៅលើការប៉ះពាល់២០ភាគរយនិងខាតបង់ថវិកាជាច្រើនលាន ដុល្លារ។
លោកថ្លែងទៀតថា៖ «ការដាក់ទណ្ឌកម្មរបស់សហភាពអឺរ៉ុបផ្តោតលើអ្នករំលោភដីធ្លី នឹងមានឥទ្ធិពល។ សហភាពអឺរ៉ុបត្រូវតែដាក់ទណ្ឌកម្មលើជនទាំងឡាយដែលប្រពឹត្តមិនត្រឹមត្រូវជាមួយពលរដ្ឋកម្ពុជា»។
លោក ម៉ុង ឫទ្ធី នាយកក្រុមហ៊ុន Mong Reththy Group (MRG) ជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានថ្លែងការពារក្រុមហ៊ុននៅកម្ពុជារបស់លោកថាធ្វើជំនួញត្រឹមត្រូវមិនមានការពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិកុមារហើយនឹងរងទណ្ឌកម្មពីអឺរ៉ុបដែរ។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំអត់បានខ្ចីលុយគេទេ ហើយគេក៏មិនឲ្យខ្ញុំខ្ចីលុយដែរ ដោយសារតែខ្ញុំធ្វើកសិកម្មដោយសុចរិត អីចឹងវាពិបាក។ និយាយរួមគេអត់ឲ្យខ្ញុំខ្ចីទេ និយាយតាមត្រង់។ ហើយមួយទៀតអំពីរឿងរំលោភសិទ្ធិមនុស្សរំលោភ (ពលកម្ម) កុមារអីហ្នឹង ខ្ញុំថាក្រុមហ៊ុនលើពិភពលោកបើធ្វើឲ្យបានប្រហែលខ្ញុំទៅ មិនដឹងជាមានសិទ្ធប៉ុន្មានទៀតទេ គឺមានទាំងផ្ទះនៅ អាហារបីពេល បោកខោអាវឲ្យទៀត ទឹកភ្លើងអត់គិតលុយ ឈឺមើលអត់ យកលុយទៀត ធ្វើឲ្យបានតែប្រហែលខ្ញុំទៅបានហើយ»។
លោកថាក្រុមហ៊ុនរបស់លោកដែលមានបុគ្គលិក២ម៉ឺននាក់នៅតែនាំផលិតផលជាច្រើនទៅអឺរ៉ុបដោយគ្មានការបង់ពន្ធដដែល ដូចជាស្វាយ ប្រេងដូង។
លោកថ្លែងយ៉ាងដូច្នេះថា៖ «ក្រុមហ៊ុនខ្ញុំមិនមានប៉ះពាល់អីទេណាចូលក៏អត់អី ហើយនាំចេញក៏អត់អីដែរ មកពីអី វិស័យកសិកម្ម ខ្ញុំនាំប្រេងដូងទៅសហគមន៍អឺរ៉ុបហ្នឹងយូរហើយ ហើយអនុគ្រោះតាំងពីដើមមក ហើយមិនមានបិទវិស័យដូងប្រេងទេ។ ហើយមួយទៀតស្វាយ ខ្ញុំនាំទៅសហគមន៍អឺរ៉ុបនិងសូវៀតដែរក៏មិនមានប៉ះពាល់អីដែរ។ ក្រុមហ៊ុនខ្ញុំនាំចេញរួចពន្ធទាំងអស់ មិនមានបង់ពន្ធអីទេ»។
លោក ម៉ុង ឫទ្ធី បានបញ្ជាក់បន្ថែមថាក្រុមហ៊ុនរបស់លោកដែលមានអាយុកាល២៦ ឆ្នាំមកហើយនោះ មានមុខជំនួញទាក់ទងនឹងចំការដូងប្រេងរាប់សែនហិកតា ចំការកៅស៊ូ មានកំពង់ផែ សំណង់ ការចញ្ចឹមសត្វជាដើម៕
