អូន រីត្រា មានសុបិនចង់ក្លាយជាមេធាវី ឬចៅក្រមតាំងពីក្មេង។ រីត្រា ធំធាត់នៅរាជធានីភ្នំពេញ ដែលមានឪពុក និងម្តាយជាអ្នកលក់ដូរក្នុងផ្សារ។ ទោះបីឪពុកម្តាយរបស់ រីត្រា មិនមានជីវភាពស្តុកស្តម្ភ អ្នកទាំងពីរផ្តល់ភាពកក់ក្តៅ និងការគាំទ្រដែលរីត្រាត្រូវការគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីឱ្យសុបិនរបស់គាត់ក្លាយជាការពិត។
ជាបងស្រីធំក្នុងចំណោមកូនស្រី៣នាក់ រីត្រា ខិតខំរៀនសូត្រ ដើម្បីលើកទឹកចិត្តឪពុកម្តាយ។ រីត្រាមានគម្រោងរកការងារដែលអាចផ្គត់ផ្គង់ឪពុកម្តាយនៅពេលដែលពួកគាត់ចាស់បន្តិច។
ប៉ុន្តែក្នុងឆ្នាំ២០១៧ ក្នុងដំណើរកម្សាន្តមួយ ក្រោយរីត្រារៀបការបាន២សប្តាហ៍ ស្វាមីរបស់រីត្រាត្រូវជូននាងទៅមន្ទីរពេទ្យភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីរីត្រាមានអាការៈឈឺចុកចាប់ ហើមពោះបន្ទាប់ពីហូបទុរេនបានប៉ុន្មានក្លែប។ គ្រូពេទ្យប្រាប់ថា រីត្រាមិនមានបញ្ហាអ្វីទេ គ្រាន់តែប្រព័ន្ធរំលាយអាហារដំណើរការមិនល្អ ដូចនេះគ្រូពេទ្យចេញវេជ្ជបញ្ជាជាថ្នាំជួយរំលាយអាហារតែប៉ុណ្ណោះ។
សម្រាប់រីត្រា នេះជាសញ្ញាមិនល្អ ព្រោះខ្លួនធ្លាប់មានបទពិសោធន៍ស្រដៀងគ្នា កាលពីឆ្នាំ២០១៣។ ក្រោយបត់ជើងមានឈាម ហើយចុកពោះខ្លាំង ឪពុករីត្រាជូនរីត្រាទៅគ្លីនិកឯកជនមួយ ដែលពេទ្យប្រាប់ថា គាត់មានបញ្ហាក្រពះ។ រីត្រាព្យាយាមតមអាហារខ្លះ ដូចជាទុរេន ឬម្ទេស ឬក៏អយស្ទ័រជាដើម ក្រោយសម្គាល់ឃើញរោគសញ្ញាមិនប្រក្រតីមួយចំនួន។
ក្រោយត្រឡប់មកភ្នំពេញវិញពីដំណើរកម្សាន្តក្រេបទឹកឃ្មុំជាមួយស្វាមី រីត្រាប្រញាប់ទៅពេទ្យអង្គការមួយ។ ទីនោះពេទ្យប្រាប់ថា រីត្រាមានគីសនៅដៃស្បូនទាំងសងខាង។
«ហើយខ្ញុំសួរពេទ្យថា ចឹងមានដំណោះស្រាយអី? ព្យាបាលធ្វើម៉េច។ គាត់ថា អត់មានវិធីអី ក្រៅពីវះកាត់ស្បូនហ្នឹងទាំងអស់ទេ»។
រីត្រាមិនអស់ចិត្ត ហើយស្រាវជ្រាវដោយការអាន និងតាមដានប្រភពមួយចំនួន។ នេះជាទម្លាប់របស់រីត្រា ដែលជាមនុស្សឧស្សាហ៍ខិតខំប្រឹងប្រែងរៀនសូត្រ។ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧ ក្រុមគ្រួសាររីត្រាជូននាងទៅមន្ទីរពេទ្យនៅប្រទេសថៃ។
គ្រានោះហើយ រីត្រាបានស្រាយចម្ងល់ខ្លួនតាំងពីជាង៤ឆ្នាំមុន ដែលជារឿយៗនាងសម្គាល់រោគសញ្ញានានា ដូចជាការបន្ទោរបង់ចេញឈាម ការចុកពោះ បញ្ហាប្រព័ន្ធរំលាយអាហារ និងការអស់កម្លាំងជាដើម។
តាមរោគវិនិច្ឆយបញ្ជាក់ថា រីត្រា មានជំងឺមហារីកពោះវៀន ហើយវាបានរាលដាលទៅដល់ដៃស្បូនទាំងសងខាង។
រីត្រាប្រាប់វីអូអេថា៖ «គេតាមដានយើងមួយអាទិត្យ បានគេមើលដឹងថាវានៅពោះវៀន។ ចឹងទៅ ពេទ្យក៏លួងយើងឱ្យវះ»។
ជីវិតរីត្រាក៏ដូចជាជីវិតរបស់អ្នកមានជំងឺមហារីកផ្សេងទៀត ត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ។
ជំងឺមហារីក គឺជាពពួកជំងឺមួយក្រុមធំ ដែលអាចកើតឡើង នៅសឹងតែគ្រប់សរីរាង្គ ឬជាលិកានៃរាងកាយ នៅពេលដែលកោសិកាមិនប្រក្រតីណាមួយលូតលាស់លឿន ដោយមិនមានការគ្រប់គ្រង ឬហួសពីព្រំដែនធម្មតា ហើយបន្ទាប់មក អាចវាយលុកប្រព័ន្ធរាងកាយផ្សេងៗ និងរីករាលដាលដល់សរីរាង្គផ្សេងៗ។ ជំងឺមហារីក ជាបុព្វហេតុបង្កឲ្យស្លាប់លំដាប់ទី២នៅលើពិភពលោក។ នេះបើយោងតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក WHO។
ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ កម្ពុជាមានអ្នកកើតជំងឺមហារីកចំនួន ១៥ ៣៦២នាក់ ដែលមានអត្រាស្លាប់ខ្ពស់ដល់៧៦%។ នេះបើយោងតាមតួលេខរបស់ WHO ចុះផ្សាយក្នុងឆ្នាំ២០២០។ គេព្យាករណ៍ថាចំនួនអ្នកកើតជំងឺមហារីកនឹងកើនទ្វេដងនៅឆ្នាំ២០៤០។ មហារីកថ្លើម គឺជាប្រភេទមហារីក ដែលមានអ្នកកើតច្រើនជាងគេនៅកម្ពុជា បន្ទាប់មកគឺជំងឺមហារីកសួត មហារីកសុដន់ មហារីកមាត់ស្បូន និងមហារីកពោះវៀន។
អ្នកដែលឆ្លងកាត់ជំងឺមហារីក ឬគ្រួសារដែលធ្លាប់មានមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្លួនកើតជំងឺមហារីកនេះ យល់ច្បាស់ថា ជំងឺមហារីកប៉ះពាល់ដល់សុខភាពរូបរាងកាយ ជីវិតអ្នកជំងឺផ្ទាល់ និងក្រុមគ្រួសាររបស់អ្នកជំងឺផងដែរ។ នេះបើយោងតាមក្រុមគ្រូពេទ្យព្យាបាលជំងឺមហារីកដែលវីអូអេសាកសួរ។
នៅកម្ពុជា អ្នកដែលត្រូវបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យឃើញថាខ្លួនមានជំងឺមហារីកនៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ ត្រូវបានអ្នកជុំវិញខ្លួនពន្យល់ប្រាប់ពួកគេឱ្យស្ងប់ចិត្ត រៀបចំឆាកជីវិត រៀបចំទុកដាក់កូនចៅ និងធ្វើអ្វីៗឱ្យហើយ សម្រាប់ជីវិតចុងក្រោយដែលនៅសេសសល់។
ប៉ុន្តែសម្រាប់ រីត្រា ក្រុមគ្រូពេទ្យនៅថៃបានធានាថានៅមានសង្ឃឹម។
រីត្រានិយាយថា៖ «ដោយសារពោះវៀនហ្នឹង សាច់ហ្នឹងនៅចំ Sigmoid កន្លែងមួយបត់ទៀតបានមកដល់rectum ចឹងក៏ពេទ្យវះបាន ហើយភ្ជាប់វាវិញភ្លាមៗ។ បើនៅតិចទៀត ជិតទៅដល់ Rectum ទាល់តែយើងចោះរន្ធមួយ ដើម្បីបត់ជើងធំ។ តែសំណាងល្អ ពេលហ្នឹង យើងអត់ដល់ហ្នឹងទេ»។
រីត្រារៀបរាប់ប្រាប់វីអូអេបន្ថែមថា ក្រុមគ្រួសារនាងចំណាយអស់ជាងមួយម៉ឺនដុល្លារអាមេរិករួចទៅហើយក្នុងពេលមួយសប្តាហ៍ សម្រាប់ថ្លៃឈ្នួលសេវាធ្វើរោគវិនិច្ឆយ ការវះកាត់ ការធ្វើដំណើរ អាហារ និងកន្លែងស្នាក់នៅក្នុងទីក្រុងបាងកក។ ការធ្វើដំណើរទៅមក និងការចំណាយទៅលើសេវាព្យាបាលនេះ បន្តរហូតដល់ដើមឆ្នាំ២០២០។
ការព្យាបាលជំងឺមហារីកនៅកម្ពុជា
កម្ពុជាចាប់ផ្តើមព្យាបាលជំងឺមហារីកដំបូងក្នុងឆ្នាំ២០០៣ នៅមន្ទីរពេទ្យមិត្តភាពខ្មែរ-សូវៀត។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ មជ្ឈមណ្ឌលជាតិជំងឺមហារីកថ្មី ត្រូវបានបើកដំណើរការនៅមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត។ សព្វថ្ងៃនេះ កម្ពុជាមានពេទ្យជំនាញប្រមាណ៥០នាក់ ដែលអាចព្យាបាលជំងឺមហារីក។ នេះបើតាមលោកវេជ្ជបណ្ឌិត អ៊ាវ សុខា ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលជាតិជំងឺមហារីក ដែលជាគ្រូពេទ្យឯកទេសជំងឺមហារីក មានបទពិសោធន៍ជាង២០ឆ្នាំមកហើយ។ លោកថាលោកព្យាបាលអ្នកជំងឺ ជាមធ្យមយ៉ាងតិច ៣០០នាក់ក្នុងមួយឆ្នាំៗ។
លោកប្រាប់វីអូអេថា៖ «និយាយមែនទែនទៅ ពេទ្យមហារីកនៅលើពិភពលោក ប្រទេសណាក៏ខ្វះដែរ។ គ្រាន់តែថាយើងប្រជាជនប្រមាណ១៦លាននាក់ មានប៉ុណ្ណឹងអត់គ្រប់ទេ។ មែនទែនទៅវាគួរតែមានច្រើនជាងហ្នឹង រហូតដល់តាមខ្ញុំមើលទៅ អាចត្រូវការគ្រូពេទ្យមហារីកថែម១ពាន់នាក់អីដែរ បានអាចឆ្លើយតបបានតាមតម្រូវការនិងការចង់បានរបស់អ្នកជំងឺ និងគ្រួសារគាត់»។
ជំងឺមហារីកអាចព្យាបាលដោយការវះកាត់ ការបាញ់កាំរស្មី ការប្រើប្រាស់ឱសថ និងវិធីព្យាបាលដទៃទៀតដែលបង្រួមសាច់មហារីក ឬបញ្ឈប់ការវិវឌ្ឍនៃសាច់មហារីក។ នេះបើយោងតាមមជ្ឈមណ្ឌលវេជ្ជសាស្ត្រសហរដ្ឋអាមេរិក Mayo Clinic។ ស្ថាប័នដដែលនេះ បានឱ្យដឹងទៀតថា អ្នកជំងឺអាចទទួលការព្យាបាល ដោយវិធីសាស្ត្រណាមួយតែមួយមុខ ឬព្យាបាលដោយបូករួមវិធីសាស្ត្រចំនួនពីរ ឬច្រើនបញ្ចូលគ្នា អាស្រ័យលើស្ថានភាពជាក់ស្តែងរបស់អ្នកជំងឺ។
ទីភ្នាក់ងារថាមពលអាតូមិកអន្តរជាតិ International Atomic Energy Agency (IAEA) ជាស្ថាប័នគាំទ្រផ្នែកបច្ចេកទេសនៅមជ្ឈមណ្ឌលជាតិជំងឺមហារីក ឱ្យដឹងថា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ អ្នកជំងឺមហារីកប្រមាណ៩០%នៃអ្នកជំងឺសរុបជាង១៥ ០០០នាក់ ត្រូវការការព្យាបាលដោយកាំរស្មី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅកម្ពុជា មានម៉ាស៊ីនព្យាបាលដោយកាំរស្មីនេះ ចំនួនតែ២គ្រឿងប៉ុណ្ណោះ គឺនៅមន្ទីរពេទ្យមិត្តភាពខ្មែរ-សូវៀត និងមន្ទីរពេទ្យកាល់ម៉ែត។
បើតាមលោកវេជ្ជបណ្ឌិត អ៊ាវ សុខា ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលជាតិជំងឺមហារីក ម៉ាស៊ីនទាំងពីរគ្រឿងនេះ អាចផ្តល់សេវាព្យាបាលដល់អ្នកជំងឺប្រមាណ១៤០០នាក់ប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយឆ្នាំ។
ទីភ្នាក់ងារ IAEA ឱ្យដឹងទៀតថា អ្នកជំងឺមហារីកកម្ពុជាប្រមាណ១៥០០នាក់ ឬស្មើនឹង១០% នៃអ្នកជំងឺមហារីកសរុបនៅកម្ពុជា ជ្រើសរើសការព្យាបាលនៅប្រទេសជិតខាង ហេតុនេះនៅមានអ្នកជំងឺមហារីកជាច្រើនរងការឈឺចាប់ ដោយសារពុំមានលទ្ធភាពទទួលការព្យាបាលដោយកាំរស្មី។
ការព្យាបាលជំងឺរ៉ាំរ៉ៃដូចជាជំងឺមហារីកនៅក្នុងស្រុក ដែលមានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសុខាភិបាលនៅខ្សោយ មិនទាន់ត្រៀមលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការជួយគាំទ្រអ្នកជំងឺច្រើននាក់នេះ មិនមែនជាជម្រើសសម្រាប់អ្នកជំងឺមួយចំនួន ដូចជាអ្នកស្រី អូន រីត្រា នោះទេ។
គ្រូពេទ្យឯកទេសជំងឺមហារីក លោក អ៊ាវ សុខា ថ្លែងថាការចំណាយលើការព្យាបាលជំងឺមហារីក មានតម្លៃខ្ពស់ជាងជំងឺផ្សេងៗខ្លាំង។ លោកបន្ថែមថា ប្រជាជនខ្មែរដែលមិនមានបណ្ណសន្តិសុខសង្គម (ប.ស.ស) បណ្ណមូលនិធិសមធម៌ ប្រើលុយចេញពីហោប៉ៅដោយខ្លួនឯង ឬលុយសន្សំរបស់ខ្លួន និងក្រុមគ្រួសារ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅស្រុកអាមេរិក ស្រុកអ្នកមាន គេនៅតែស្រែកថាថ្លៃហួសពីអ្វីដែលប្រជាជនអាច Afford [មានលទ្ធភាពព្យាបាល] បាន»។
រោគវិនិច្ឆ័យភាគច្រើនឃើញមហារីកនៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ
ជំងឺមហារីកមានរាប់រយប្រភេទ ឯមូលហេតុនៃជំងឺមហារីកភាគច្រើន អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមិនទាន់ដឹងច្បាស់នោះទេមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
លោក ម៉ិល ម៉ូរ៉ា គ្រូពេទ្យឯកទេសព្យាបាលជំងឺមហារីកដោយកាំរស្មីនៅកម្ពុជា បានប្រាប់វីអូអេថា ការផ្លាស់ប្តូររបៀបរស់នៅក្នុងសង្គម របបអាហារមិនល្អ ការជក់បារី និងអត្រាធ្វើតេស្តពិនិត្យសុខភាពនៅមានកម្រិតទាប បានធ្វើឱ្យជំងឺមហារីកត្រូវបានគេចាត់ទុកក្នុងលំដាប់ថ្នាក់ខ្ពស់ដែលបង្កការស្លាប់នៅកម្ពុជា។
ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យឱ្យបានទាន់ពេលមានសារៈសំខាន់ជួយឱ្យអ្នកជំងឺជៀសការស្លាប់ដែលបណ្តាលពីការវិវឌ្ឍរបស់ជំងឺមហារីក។ នេះបើយោងតាមលោក ម៉ិល ម៉ូរ៉ា។
នៅកម្ពុជា ជាង៧០%នៃអ្នកកើតជំងឺមហារីកដែលមកជួបពេទ្យ ត្រូវបានរកឃើញថា មានជំងឺមហារីកដំណាក់កាលចុងក្រោយ។ ការណ៍នេះធ្វើឱ្យមានឱកាស និងជម្រើសព្យាបាលតិចតួច ជាពិសេសនៅពេលមហារីកវិវឌ្ឍហួសដំណាក់កាលទី១ឬទី២ ដែលឈានដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយ គឺដំណាក់កាលទី៤។
ប្រជាជនក្នុងប្រទេសជឿនលឿនពិនិត្យសុខភាពទៀងទាត់ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកកើតជំងឺមហារីកដំណាក់កាលចុងក្រោយមានមួយភាគបីប៉ុណ្ណោះ។
គ្រូពេទ្យឯកទេសព្យាបាលជំងឺមហារីក លោក ម៉ិល ម៉ូរ៉ា ប្រាប់វីអូអេថា៖ «ជំងឺមហារីកជាជំងឺមួយដែលស្មុគស្មាញ ដែលត្រូវការការព្យាបាលច្រើនជំនាញ»។
លោកបន្តថា៖ «មិនតែអ្នកមហារីកសុទ្ធសាធទេ តែយើងត្រូវការទាំងគ្រូពេទ្យដែលធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ។ ឧទាហរណ៍អ្នកខាងរូបភាពវេជ្ជសាស្ត្រ គឺគាត់សំខាន់។ អ្នកវិភាគសាច់ ពិនិត្យមើលសាច់មហារីក ដើម្បីដឹងថា សាច់ហ្នឹងជាសាច់មហារីក ឬក៏អត់។ ហ្នឹងក៏សំខាន់ ហើយគ្រូពេទ្យវះកាត់មួយចំនួនធំ ដែលគាត់ទទួលវះកាត់សាច់មហារីក ក៏សំខាន់»។
នៅបណ្តាប្រទេសជឿនលឿន ក្រុមគ្រូពេទ្យឯកទេសជំងឺមហារីក មានច្រើន ដោយមានជំនាញឯកទេស បែងចែកទៅតាមផ្នែកនីមួយៗ។ នេះបើតាមគ្រូពេទ្យឯកទេសព្យាបាលជំងឺមហារីក លោក ម៉ិល ម៉ូរ៉ា។
ក៏ប៉ុន្តែនៅកម្ពុជា ដោយសារតែមានគ្រូពេទ្យឯកទេសចំនួន៥០នាក់ប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់ព្យាបាលអ្នកជំងឺមហារីកជាង១ម៉ឺន៥ពាន់នាក់ ការព្យាបាលកាន់តែមានការលំបាក។
លោក ម៉ិល ម៉ូរ៉ា មានប្រសាសន៍ថា៖ «ផលវិបាកអាចមាន ទី១កាលណាអ្នកជំងឺមកច្រើនទៅ ការងាររបស់យើងក៏វាច្រើនទៅតាមហ្នឹងដែរ។ [...] ជាពិសេសកូវីដនេះ អ្នកជំងឺមួយចំនួនធំ អត់អាចចេះតែទៅប្រទេសជិតខាងបានស្រួលដូចមុនបានទៀតទេ។ គាត់ក៏ត្រូវរកសេវាក្នុងស្រុក។ សេវាអាចមានការរង់ចាំយូរជាងមុន តែធម្មតាគ្រប់វិស័យ វាអញ្ចឹងដូចតែគ្នា»។
រងផលប៉ះពាល់ពីថ្នាំគីមីព្យាបាលជំងឺមហារីក និងផលប៉ះពាល់លើសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ
រីត្រាធ្វើការនៅក្រុមហ៊ុនឯកជនមួយផ្តល់សេវាផ្នែកច្បាប់ ក្រោយនាងបញ្ចប់ការសិក្សាបរិញ្ញាបត្រជំនាញច្បាប់ និងបន្តអនុបណ្ឌិតជំនាញច្បាប់ នៅសាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រ។
កញ្ញា អូន សុខនា ប្អូនស្រីរបស់រីត្រា និយាយថា រីត្រាស្រឡាញ់អាជីពនេះខ្លាំងណាស់។
សុខនារំឭកថា៖ «សូម្បីតែពេលគាត់ឈឺ ថ្ងៃឡើងទៅពេទ្យវះកាត់ កាលពីឆ្នាំ២០១៧ហ្នឹង គាត់នៅឱ្យខ្ញុំដាក់ពាក្យប្រឡងចៅក្រមនៅសាលាភូមិន្ទរដ្ឋបាល។ ខ្ញុំអ្នកយកពាក្យគាត់ទៅដាក់ដោយសារគាត់នៅពេទ្យ ព្រោះគាត់រំពឹងថាមកវិញគាត់ប្រឡងចូល»។
ប៉ុន្តែនៅពេលរីត្រាត្រឡប់មកផ្ទះវិញក្រោយការព្យាបាលនៅទីក្រុងបាងកក នាងត្រូវរៀបចំអីវ៉ាន់ ដើម្បីទៅវិញម្តងទៀត ៣សប្តាហ៍ក្រោយ។
រីត្រាត្រូវបន្តព្យាបាលដោយប្រើថ្នាំគីមី (Chemotherapy) ដែលជាវិធីសាស្ត្រប្រើឱសថដែលមានសារធាតុគីមីខ្លាំងអាចសម្លាប់កោសិកាមហារីកដែលរីកលូតលាស់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។ វេជ្ជបណ្ឌិតប្រាប់រីត្រាថា ប្រសិនបើរីត្រាមិនព្យាបាលដោយរបៀបនេះទេ មហារីកប្រឈមនឹងការរីករាលដាល។
រីត្រាត្រូវប្រើថ្នាំគីមី៨ដូស មានន័យថា រាល់៣សប្តាហ៍ម្តង រីត្រាត្រូវត្រឡប់ទៅទីក្រុងបាងកកវិញ។ គ្រួសាររបស់រីត្រាត្រូវចំណាយប្រាក់បន្ថែមសរុបប្រមាណ៤ម៉ឺនដុល្លារ។
អស់រយៈពេល៣ឆ្នាំ រីត្រារងផលប៉ះពាល់ពីថ្នាំគីមីក្នុងការព្យាបាលជំងឺមហារីក។ រីត្រាសរសេរកំណត់ហេតុរៀបរាប់អ្វីដែលនាងបានឆ្លងកាត់។
រីត្រាប្រាប់វីអូអេថា៖ «ការពិត ផលប៉ះពាល់ ខ្ញុំបានរៀបរាប់នៅលើហ្វេសប៊ុកខ្ញុំ ហើយខ្ញុំកត់ទុកទៀតថា តាំងពីចាក់[ថ្នាំគីមី]មក ខ្ញុំរងទុក្ខវាអីខ្លះ»។
ផលប៉ះពាល់ពីការប្រើថ្នាំគីមី ដើម្បីព្យាបាលជំងឺមហារីកនោះ រួមមាន៖ ការបាត់បង់ចំណង់អាហារ ស្រកទម្ងន់ខ្លាំង ជ្រុះសក់ ក្តៀនលាមក រងាញ័រញាក់ ស្បែកស្លេកស្លាំង ងាយនឹងមានស្នាមជាំ ងាយនឹងហូរឈាមដោយសារសារធាតុផ្លាកែតក្នុងឈាមថយចុះ និងការគេងមិនលក់ជាដើម។
រីត្រាបន្ថែមថា៖ «ប៉ុន្តែខ្ញុំនៅផ្ទះ ខ្ញុំចេះតែស្រាវជ្រាវខ្លួនឯង ថាយើងត្រូវញ៉ាំអី ដើម្បីបង្កើនប្រព័ន្ធការពារ។ ខ្ញុំដឹងថាខ្ញុំខ្វះអីគេ ចឹងខ្ញុំព្យាយាមញ៉ាំបន្លែ ឬផ្លែឈើណា ដើម្បីមានវីតាមីនជួយបំពេញវិញ។ ព្យាយាមធ្វើអីស្រស់ៗ ញ៉ាំខ្លួនឯង ដូចជាផ្លែឈើក្រឡុកអី»។
ច្រើនខែបន្ទាប់ពីការព្យាបាលដោយថ្នាំគីមីនេះ រីត្រាបានត្រឡប់ទៅសិក្សា និងធ្វើការវិញ បានមួយរយៈ។ កាលពីចុងឆ្នាំ២០១៩ រីត្រាបានជជែកជាមួយវីអូអេ នៅផ្ទះរបស់នាងមុនពេលរៀបចំអាហារពេលល្ងាចជាមួយគ្រួសារ។ អាហារពេលល្ងាច មានភាពស្ងប់ស្ងាត់ជាធម្មតា។ ក្រុមគ្រួសារដែលមានសមាជិក៥នាក់ អង្គុយជុំគ្នា។ រីត្រាស្លៀកពាក់ឈុតខោអាវនៅផ្ទះដែលក្រណាត់រំលេចរូបផ្កាចម្រុះ និងមានរុំកន្សែងពណ៌ផ្កាឈូកគ្របជុំវិញក្បាលរបស់នាង បិទបាំងផ្នែកសក់ដែលជ្រុះស្តើង។
រីត្រាប្រាប់វីអូអេអំពីផលប៉ះពាល់ចំពោះខ្លួនប្រាណរបស់នាង ដោយសង្ខេបតែមួយម៉ាត់ជាភាសាអង់គ្លេសថា៖ «It suffers like hell [វាឈឺចុកចាប់ដូចចុះនរកអញ្ចឹង]»។
ការលើកទឹកចិត្តអ្នកជំងឺមហារីកជួយឱ្យពួកគេរឹងមាំ
រីត្រាបានរាប់អានអ្នកដទៃដែលមានជំងឺរ៉ាំរ៉ៃប្រចាំកាយ ឬមានមហារីកប្រភេទផ្សេងៗទៀត នៅលើបណ្តាញសង្គម និងតាមរយៈមិត្តភក្តិ និងមិត្តរួមការងារផង។ រីត្រានិយាយថាអ្នកទាំងអស់នោះ ក៏ជួបប្រទះបញ្ហាធំៗ៣ ដូចខ្លួនដែរ គឺ៖ បញ្ហាថវិកា សុខភាពផ្លូវកាយ និងសុខភាពផ្លូវចិត្ត។
រីត្រាប្រាប់វីអូអេថា៖ «បញ្ហាថវិកា បើសិនជាអ្នកផ្ទះយើងអត់មាន ចឹងគ្រាន់តែដឹងថាឈឺភ្លាម គឺក្រឹបហ្មង។ អត់មានលទ្ធភាពព្យាបាលទេ។ លុយដែលមើលជំងឺខ្ញុំ នៅសល់ពីលុយលក់ផ្ទះចាស់។ ចឹងចេះតែបន្តព្យាបាលទៅ។ រាល់ថ្ងៃអត់មានអីទេ ព្រោះរាល់ថ្ងៃឪពុកម្តាយខ្ញុំជាអ្នកលក់ដូរធម្មតា»។
រីត្រាបានប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គម ដើម្បីរកគន្លឹះបន្តិចបន្តួចដែលគាត់អាចយកមកប្រើ ដើម្បីផលប្រយោជន៍សុខភាព។
រីត្រានិយាយថា៖ «ដល់ពេលចឹងទៅ ចេះតែទៅមើលយូធូប (Youtube) គេធ្វើផ្លែឈើកិន ហើយមើលគេចែករំលែកបទពិសោធន៍ ពេលយើង Side Effects យើងត្រូវត្រៀមខ្លួនម៉េច ពេលខ្លះជួបអ្នកឈឺដូចគ្នា ចែករំលែកបទពិសោធន៍ទៅវិញទៅមក ប្រាប់គ្នាថាគួរតែញ៉ាំអី»។
ការលើកទឹកចិត្តពីមនុស្សជុំវិញខ្លួនផ្តល់កម្លាំងចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដល់អ្នកជំងឺមហារីក។ រីត្រា និយាយថា ៖ «ការគាំទ្រផ្លូវចិត្តគឺអ្នកជុំវិញខ្លួនយើងសំខាន់មែនទែន។ ពេលឈឺ បើអ្នកជុំវិញខ្លួនចេះតែថាអស់សង្ឃឹម ចឹងខ្លួនយើងក៏អត់មានកម្លាំងលើកទឹកចិត្តខ្លួនឯងដែរ។ ហើយសំខាន់មួយទៀតគឺការលើកទឹកចិត្តពីពេទ្យ»។
រីត្រាបន្ថែមថា៖ «មនុស្សយើងកាលណាយើងដាក់ចិត្តគិតអីមួយ វាតែងតែចេញជារូបរាង។ បើយើងគិតវិជ្ជមាន ទោះបីយើងឈឺធ្ងន់ ប៉ុន្តែយើងគិតថាយើងអាចនឹងជាឡើងវិញ។ តែបើយើងនៅតែទន់ទោរ គិតអវិជ្ជមាន វាបាក់តាមហ្នឹង»។
រីត្រាធ្លាប់បង្កើតក្រុមមួយនៅបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុកដែលនាងសង្ឃឹមថានឹងលើកទឹកចិត្តគ្នា។
រីត្រាប្រាប់វីអូអេថា៖ «ដើម្បីចែករំលែកព័ត៌មានថ្មីខ្លះៗ ពីព្រោះអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រកំពុងស្រាវជ្រាវរកថ្នាំព្យាបាល។ ប៉ុន្តែក្រុមហ្នឹងអត់ដំណើរការល្អទេ ដោយសារអ្នកជំងឺភាគច្រើនគេព្យាយាមនៅដាច់ពីអ្នកផ្សេង»។
ការតស៊ូរបស់ក្រុមគ្រួសារនិងជំនួយពីការបរិច្ចាគក្នុងសហគមន៍
ដល់ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០នេះ រីត្រាចាប់ផ្តើមគិតថានាងជាបន្ទុករបស់គ្រួសារ។ រីត្រាបានសម្រេចចិត្តអំពាវនាវជាសាធារណៈលើកដំបូងតាមបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុក ស្នើឱ្យមានការបរិច្ចាគដល់ក្រុមគ្រួសារនាង ដើម្បីបន្តការព្យាបាល។ រីត្រាមិនអាចទៅប្រទេសថៃដើម្បីព្យាបាលដូចមុនបានទៀតទេ ដោយសារយន្តការរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសទាំងពីរ ក្នុងការទប់ស្កាត់ការឆ្លងរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ១៩។
ប្អូនស្រីរបស់រីត្រា កញ្ញា អូន សុខនា ប្រាប់វីអូអេថា៖ «អ្នកដទៃសោះ គេជួយយើង។ ខ្ញុំចាំបានថា[ម៉ាក់] គាត់សប្បាយចិត្តឡើងហូរទឹកភ្នែក។ គាត់សប្បាយចិត្តនឹងអ្វីដែលគេបានជួយ ជួយកូនគាត់អីចឹង»។
គ្រួសារនេះ មានកម្លាំងចិត្តមកវិញបន្តិច។ ដំបូងពួកគេបារម្ភថា ការនិយាយត្អូញត្អែរអំពីជំងឺនេះ ហាក់ដូចជាការសុំក្តីអាណិតពីអ្នកដទៃ ឬសុំឱ្យគេជួយជាទឹកប្រាក់ ដែលពួកគេយល់ថាវាជារឿងអៀនខ្មាស។
សុខនានិយាយថា៖ «ការរៃអង្គាសពិតជាល្អមែន។ ប៉ុន្តែថាតើមនុស្សគ្រប់គ្នា អាចប្រមូលបានចំនួនមួយដែលអាចផ្គត់ផ្គង់គ្រប់ ឬល្មមអត់។ ចឹងខ្ញុំគិតថាយើងគួរតែមានលក្ខណៈបណ្តាញ ដើម្បីយើងអាចស្វែងរកគ្រួសារដែលមានបញ្ហាចឹងៗ។ ហើយគាត់ស្វែងរកជំនួយ ព្រោះអ្នកខ្លះ ខ្ញុំគិតថាគាត់អាចនឹងគិតថា ខ្មាសគេអីចឹង[ក្នុងការ]រកជំនួយសង្គមសប្បុរសជនអីចឹង»។
ក៏ប៉ុន្តែ ជំនួយជាសប្បុរសនេះ អាចទិញពេលវេលាឱ្យរីត្រាបានតែប្រមាណ៣ខែ ប៉ុណ្ណោះ ក្រោយនាងបន្តការព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យនៅរាជធានីភ្នំពេញ។
ការប្រឹងប្រែងរបស់រីត្រានិងក្រុមគ្រួសារ ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺមហារីក បានបញ្ចប់នៅខែតុលាឆ្នាំនេះ។ នៅអាយុ ២៩ឆ្នាំ រីត្រា បានទទួលមរណភាព។
ប្អូនស្រីរបស់រីត្រាប្រាប់វីអូអេនៅក្នុងខែវិច្ឆិកានេះថា៖ «គាត់ចប់ចុងក្រោយ ដូចថាវាអស់ថ្មចុងក្រោយតែម្តង»។
សុខនានិយាយបន្តថា៖ «គេថា Life goes on [ជីវិតត្រូវបន្តទៅមុខ]។ យើងទទួលស្គាល់ការពិត។ យើងបាត់បង់សមាជិកគ្រួសារដ៏ល្អម្នាក់»។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលនៅសេសសល់ គឺសមាជិកគ្រួសារដែលត្រូវកសាងកម្លាំងចិត្តឡើងវិញ។
នៅពេលសមាជិកគ្រួសារណាម្នាក់ឈឺជំងឺមហារីកនេះ ក្រៅអំពីបញ្ហាលុយកាក់ក្នុងការព្យាបាល គ្រួសារទាំងមូលរបស់អ្នកជំងឺត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវជាច្រើនទៀត ដូចជាការមើលថែអ្នកជំងឺ ជូនអ្នកជំងឺទៅមកមន្ទីរពេទ្យ ប្រមូលព័ត៌មានពីវេជ្ជបណ្ឌិត និងជួយតាមដានស្ថានភាពអ្នកជំងឺជាដើម។ ហើយពួកគេក៏ត្រូវបន្តលើកទឹកចិត្តដល់អ្នកជំងឺមិនថាស្ថានការណ៍របស់អ្នកជំងឺធ្លាក់ដុនដាបយ៉ាងណានោះទេ។
សុខនានិយាយថា៖ «ខ្ញុំជឿថាមានគ្រួសារច្រើនណាស់ដែលគាត់មានសមាជិកឬយ៉ាងហោចណាស់ស្គាល់អ្នកបាត់បង់ជីវិត ដោយសារជំងឺមហារីកនេះ។ ចឹង ខ្ញុំគិតថា បើសិនយើងមានជាប្រធានបទទាំងអស់ហ្នឹង ចែករំលែកពួកគាត់ពីរឿងរ៉ាវដែលបានកើតឡើងលើគ្រួសារនីមួយៗ វាជួយព្យាបាលផ្លូវចិត្ត ឬជួយសម្រាល។ [...] ភាគច្រើនគេផ្តោតសំខាន់ទៅលើតែអ្នកជំងឺតែម្តង ប៉ុន្តែគេភ្លេចគិតពីអ្នកដែលរស់នៅជាមួយ។ ចឹងការពិភាក្សាអំពីផលប៉ះពាល់មកលើគ្រួសារ ស្ទើរតែមិនមាន»។
ប្រហែលជាពុំមានជំងឺណា ឈឺពិបាកទ្រាំខ្លាំងជាងជំងឺមហារីកទេ។ នេះជាការលើកឡើងរបស់វេជ្ជបណ្ឌិត អ៊ាវ សុខា ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលជាតិជំងឺមហារីក។ ទោះអ្នកជំងឺដឹងថា ឱកាសជាសះស្បើយមានតិចតួច វេជ្ជបណ្ឌិតរូបនេះបញ្ជាក់ថា អ្នកជំងឺព្យាយាមប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណាឱ្យជីវិតចុងក្រោយពួកគេ មានគុណភាពប្រសើរ។
ម្យ៉ាងទៀត អ្នកជំងឺមួយចំនួនដែលមានថវិកាផ្គត់ផ្គង់ ព្យាយាមបន្តជីវិតរបស់ពួកគេ ទន្ទឹងរង់ចាំអ្នកវិទ្យាសាស្ត្ររកឃើញវិធីសាស្ត្រព្យាបាលថ្មី ដែលអាចជួយឱ្យជាសះស្បើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ ទោះបច្ចេកវិទ្យាចុងក្រោយ មានការអភិវឌ្ឍយ៉ាងណាក៏ដោយ សម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា វេជ្ជបណ្ឌិត អ៊ាវ សុខា លើកឡើងយ៉ាងដូច្នេះថា៖ «តម្លៃវាខុសគ្នា មេឃនិងដី»៕
