រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន — ពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំង ប្រមាណជាង៣រយនាក់មកពីតំបន់រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោននិងរដ្ឋផ្សេងៗទៀត បានជួបប្រជុំគ្នាកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ ទី០៨ ខែកុម្ភៈកន្លងទៅ ដើម្បីរៀបចំកម្មវិធី Thank You America «អរគុណអាមេរិក» ដើម្បីអបអរសាទរខួបលើកទី៤៥ នៃការតាំងទីលំនៅរបស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៥ គ្រាដែលខ្មែរក្រហមចូលកាន់កាប់អំណាចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
អស់រយៈពេល៤៥ឆ្នាំហើយដែលពលរដ្ឋខ្មែរក្រុមដំបូង បានភៀសខ្លួនចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានមកតាំងទីលំនៅនៅសហរដ្ឋអាមេរិក នាដើមឆ្នាំ១៩៧៥ នៅពេលដែលរបបកុម្មុយនីស្តខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាច។រលកនៃការចាកចេញពីប្រទេសបានបន្តក្រោយការដួលរលំនៃរបបវាលពិឃាតនេះនារយៈពេលបួនឆ្នាំក្រោយមកផងដែរ។
កាលពីដើមខែកុម្ភៈ ក្រុមពលរដ្ឋខ្មែរ-អាមេរិកាំងទាំងនេះបានរៀបពិធីជួបជុំដ៏កម្រមួយដើម្បីថ្លែងអំណរគុណសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលបានទទួលយកពួកគេ និងផ្តល់ជីវភាពរស់នៅថ្មី។
កម្មវិធីដែលមានឈ្មោះថា «Thank You America ឬអរគុណអាមេរិក» ត្រូវបានរៀបចំឡើង ស្របពេលនឹងការប្រារព្ធទិវានៃក្តីស្រឡាញ់ (Valentine’s Day) ហើយបានទាក់ទាញអ្នកដែលរស់នៅតំបន់ជុំវិញរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន និងមកពីបណ្តារដ្ឋផ្សេងៗទៀត ក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកមកចូលរួម។
លោក តូនី ឌិត បានចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញរយៈ៣ថ្ងៃមុន ពេលពួកទ័ពខ្មែរក្រហមចូលក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ឧទ្ធម្ភាគចក្របានដឹកលោកនិងក្រុមគ្រួសារទៅកាន់នាវាផ្ទុកយន្តហោះមួយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងសមុទ្រឈូងសមុទ្រថៃ ហើយ៣ថ្ងៃក្រោយមកទើបត្រូវបានដឹកបន្តទៅកាន់មូលដ្ឋានទ័ពអាកាស នៅអូតាប៉ាវប្រទេសថៃ។
លោក តូនី ឌិត បានបន្ថែមថា៖ «លោកបានស្នាក់នៅទីនោះ ប្រហែលមួយខែ ទើបចាកចេញទៅកាន់មូលដ្ឋានម៉ារីនកងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិក នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា»។
លោកឪពុករបស់លោក តូនី គឺលោក ឌិត ប្រន ជាអតីតអ្នកថតរូបឲ្យកាសែតThe New York Times។ លោក ឌិត ប្រន មិនបានចាកចេញជាមួយនឹងក្រុមគ្រួសារទាន់ពេលទេ ហើយសាច់រឿងរបស់លោកស្តីពីការរស់នៅឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហមត្រូវបានគេថតជាខ្សែភាពយន្តមានចំណងជើងថា «វាលពិឃាត» ឬthe Killing Field។
លោក តូនី ឌិត បន្ថែមថា៖ «ទាល់តែទាហានវៀតណាមចូលមកនៅឆ្នាំ១៩៧៩ នៅពេលឪពុកខ្ញុំត្រឡប់មកពីធ្វើចំការវិញ នៅថ្ងៃមួយមានអ្នកកាសែតអាល្លឺម៉ង់ខាងកើតម្នាក់ មកស្រុកខ្មែរហើយឪពុកខ្ញុំ បានទាក់ទងអ្នកកាសែតអាល្លឺម៉ង់ខាងកើតនោះ គាត់សរសេរលើក្រដាសតែបន្តិចថា «Dith Bran Survives» ឲ្យទៅកាសែត The New York Times»។
អតីតជនភៀសដទៃទៀតក៏បានឆ្លងកាត់ការលំបាក ការរងទុក្ខវេទនា ការលះបង់ជីវិត ការព្រាត់ប្រាសនិងបទពិសោធន៍ល្វីងជូរចត់ មុនពេលពួកគេបានមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។ អ្នកខ្លះបានធ្វើដំណើរតាមទូកចេញពីប្រទេសវៀតណាមឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយខ្លះទៀតបានធ្វើដំណើរតាមព្រំដែនកម្ពុជាថៃដោយបានឲ្យមាសប្រាក់ទៅពួកមេខ្យល់ ដើម្បីជួយខ្លួនឆ្លងកាត់ព្រំដែនខ្មែរថៃដើម្បីចូលជំរំនៅតាមព្រំដែន។
លោក អៀ ប៊ុនផេង អាយុ៨៦ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តព្រៃវែង ដែលបានចាកចេញពីកម្ពុជា កាត់តាមព្រំដែនវៀតណាម ហើយបានធ្វើដំណើរតាមទូកមកកាន់ប្រទេសទី៣ បានរៀបរាប់ថា លោកបានគេចចេញពីកម្ពុជាទៅកាន់វៀតណាម នៅពេលដែលពួកខ្មែរក្រហមជម្លៀសលោកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ហើយបានវិលត្រឡប់ទៅរស់នៅស្រុកកំណើតនៅខេត្តព្រៃវែងវិញ។ លោកថា នៅពេលទៅដល់ លោកត្រូវគេបង្ខំឲ្យធ្វើស្រែយ៉ាងត្រដាបត្រដួស ហើយក្រោយមកបានឮថា ពួកខ្មែរក្រហមអនុញ្ញាតឲ្យជនជាតិវៀតណាមវិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេស លោកបានកុហកខ្មែរក្រហមថា លោកជាជនជាតិវៀតណាម។
ប៉ុន្តែពេលលោក ប៊ុន ផេង ទៅដល់វៀតណាម អាជ្ញាធរមិនអនុញ្ញាតឱ្យលោករស់នៅទីនោះទេ ព្រោះលោកប្រាប់គេថា លោកជាជនជាតិចិន ហើយវៀតណាមនិងចិន មានការប្រឈមមុខដាក់គ្នា។
លោកបានប្រមូលលុយកាក់ជនជាតិខ្មែរចិន ធ្វើទូកដើម្បីចាកចេញពីវៀតណាម។ លោកថា គម្រោងមុនដំបូង ទូកនោះសម្រាប់ដាក់មនុស្សតែជាង២រយនាក់ប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអាជ្ញាធរវៀតណាម បង្ខំឲ្យផ្ទុកជនជាតិផ្សេងទៀតរហូតទាល់មានមនុស្សជាង៤រយនាក់ ជិះនៅក្នុងទូកនោះ។
លោក អៀ ប៊ុនផេង និយាយទៀតថា៖ «បើថា ជីវិតរស់នោះ ភាគតិចណាស់។មួយភាគរយទេ ដែលនៅរស់ ៩៩ភាគរយ គឺស្លាប់ហើយ។ នៅក្នុងសមុទ្រ ទីមួយ យើងឥតដឹងទិសដៅ យើងជាជនភៀសខ្លួន យើងមិនដឹងថាតើការធ្វើដំណើរនោះត្រូវវេទនាយ៉ាងណា ជួបរលកនិងខ្យល់ព្យុះយ៉ាងណា។ យើងអត់ មានបទពិសោធន៍ទេ គឺយើងផ្សងព្រេងទាំងអស់»។
ចំណែកអ្នកស្រី ជា អ៊ី អាយុ៧៩ឆ្នាំ មានកូន៥នាក់ មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តកំពង់ធំ បានធ្វើដំណើរមកកាន់ព្រំដែនកម្ពុជាថៃ ក្រោយពេលដែលរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៧៩ ហើយរបបថ្មីមួយត្រូវបានលើកបន្តុបដោយវៀតណាម ដើម្បីកាន់អំណាចបន្ត។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា បន្ទាប់ពីបានធ្វើជាគ្រូបង្រៀនឲ្យរបបថ្មីអស់មួយរយៈ អ្នកស្រីបានឮដំណឹងតាមរយៈអ្នករត់ពន្ធថា មានអង្គការមនុស្សធម៌នៅជំរំព្រំដែនកម្ពុជាថៃ។ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩៨៣ អ្នកស្រីបានធ្វើដំណើរទៅដល់ជំរំ។
ពេលធ្វើដំណើរទៅកាន់ជំរំជនភៀសខ្លួន អ្នកស្រីបានជួបប្រទះបញ្ហាលំបាកៗជាច្រើន ដូចជាមាសដែលមានបន្តិចបន្តួចត្រូវលាក់នៅក្នុងខ្លួន ហើយជួលកាលត្រូវជនខិលខូចឆែកឆេររកមាសប្រាក់នៅតាមផ្លូវ។ពេលទៅដល់ជំរំថ្មីត្រូវឈប់សម្រាកនៅទីនោះមួយរយៈ ហើយត្រូវជួលមនុស្សឲ្យនាំទៅកាន់ជំរំខៅអ៊ីដាង ដែលជាជំរំដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។
អ្នកស្រី ជា អ៊ី បានថ្លែងថា៖ «ទៅដល់ជំរំខៅអ៊ីដាង អត់មានអីទេ។ នៅទីនោះពី២ទៅ៣ខែ ទើបគេចែករបបឲ្យ។ យើងបានទទួលរបបពីអង្គការសហប្រជាជាតិនៅឆ្នាំ១៩៨៤។ គេចែកអង្ករនិងត្រីប្លាធូ ក៏ប៉ុន្តែ របបនោះមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ យើងត្រូវទិញបន្ថែមពីអ្នកដែលមានរបបច្រើន»។
ចំណែកអ្នកស្រី ជា ម៉ារី អតីតជនភៀសខ្លួនដែរ បាននិយាយថា អ្នកស្រីបានវិលត្រឡប់មកក្រុងភ្នំពេញវិញ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ ដើម្បីស្វែងរកឪពុកម្តាយនិងបងប្អូនរបស់អ្នកស្រី។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកស្រីបានដឹងថា ពួកគាត់ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមសម្លាប់អស់។ ការណ៍នេះបានធើ្វឲ្យអ្នកស្រីនិងស្វាមីរបស់អ្នកស្រី គិតគូពីការចាកចេញមកកាន់ជំរំនៅទល់ដែនកម្ពុជាថៃ។ អ្នកស្រីបាននិយាយទៀតថា អ្នកស្រីបានលួចរត់២ដង ទើបមកដល់ជំរំជនភៀសខ្លួន លើកទី១ នៅឆ្នាំ១៩៨០ នៅពេលជិតដល់ជំរំណោងច័ន្ទ ត្រូវកងទ័ពវាយជំរំនោះ ក៏វិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៨២ អ្នកស្រីបានរត់មកជំរំម្តងទៀត ព្រោះគេចង់ចាប់អ្នកស្រីនិងគ្រួសារដាក់គុក។
អ្នកស្រី ម៉ារី ជា និយាយថា៖ «មេខ្យល់ថា មីង មិនពាក់គ្រឿងអលង្ការអ្វីទាំងអស់។ គេទៅទិញប្រហុកឲ្យខ្ញុំទូល ហើយនិងត្រីងៀត ត្រីឆ្អើ ឲ្យប្តីរបស់ខ្ញុំរែក។ មេខ្យល់នោះ និយាយថា មុខមាត់មីងនិងពូ គេមិនជឿថា ជាមនុស្សធម្មតាទេ។ គេថា ពូនិងមីងច្បាស់ជាទៅប្រទេសទី៣ហើយ។ ខ្ញុំមិនដឹងដែរ ហើយបានសួរគេថា តើប្រទេសទី៣ជាអ្វីទៅ។ ហើយខ្ញុំត្រូវតែធ្វើដូច្នេះនៅលើកនេះ ព្រោះថា ខ្ញុំមិនអាចត្រឡប់ថយក្រោយវិញបានទេនៅលើកនេះ បើត្រឡប់ទៅវិញ ខ្ញុំប្រាកដជាជាប់គុកឬក៏ស្លាប់»។
នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧៥ និង១៩៩៤ ដែលជាពេលបិទជំរំនៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ គឺ សហរដ្ឋអាមេរិក បានទទួលយកពលរដ្ឋខ្មែរជិត ១៥៨.០០០នាក់។ ក្នុងនោះអ្នកមានឋានៈជនភៀសខ្លួន គឺចំនួនប្រហែល១៤៩.០០០នាក់ ក្រៅពីនោះក្នុងនាមជាជនអន្តោប្រវេសន៍ និងអ្នកដែលទទួលផលប្រយោជន៍មនុស្សធម៌ផ្សេងៗ។
ការបង្ខំចិត្តរបស់អតីតជនភៀសខ្លួនទាំងនេះ ចាកចេញពីស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនដោយសារតែពួកគេស្វះស្វែងរកសេរីភាព គេចចេញពីរបបកុម្មុយនីស្តប្រល័យពូជសាសន៍និងរបបជិះជាន់សង្កត់សង្កិន។ ប៉ុន្តែពេលបានមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិក អតីតជនភៀសខ្លួនទាំងនោះ ត្រូវឆ្លងជួបប្រទះបញ្ហាលំបាកៗជាច្រើនដូចជាភាសាអង់គ្លេស និងវប្បធម៌ថ្មី នៅពេលដែលពួកគេបានមករស់នៅក្នុងប្រទេសនេះ។ ប៉ុន្តែ ពួកគេក៏បានទទួលការជួយទំនុកបម្រុងពីអង្គការសាសនា និងពលរដ្ឋអាមេរិកាំងនានា ឬជនភៀសខ្លួនដែលបានមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកមុនពួកគេ។ អង្គការទាំងនោះបានជួយរកទីកន្លែងរស់នៅ ជួយរកសាលារៀនឲ្យកូនៗរបស់ពួកគេ និងជួយរកការងារធ្វើជាដើម។
អ្នកស្រី អម្រុង ជ័យ ដែលជាកូនស្រីរបស់អ្នកស្រី ជា អ៊ី ដែលបានមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅពេលដែលមានអាយុជាង១០ឆ្នាំ ហើយបានចូលរៀននៅវិទ្យាល័យក្នុងរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា បាននិយាយថា អ្នកស្រីបានទទួលការសិក្សាខ្ពង់ខ្ពស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកតាមរយៈការជួយទំនុកបម្រុងពីអតីតមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់សហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងសម័យលោកប្រធានាធិបតី George H. Bush។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា អ្នកស្រីមានសំណាងណាស់ដែលបានឪពុកម្តាយធម៌ ជួយទំនុកបម្រុងតាមរយៈការៀនសូត្រតាំងពីនៅវិទ្យាល័យរហូតដល់មហាវិទ្យាល័យ។
អ្នកស្រី អម្រុង ជ័យ បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «គាត់យល់ថា សាលារដ្ឋធំហើយខ្លាចថា ខ្ញុំរៀនមិនទាន់គេ ព្រោះខ្ញុំមិនចេញភាសា។ ហើយគាត់យកខ្ញុំទៅរៀននៅសាលាមួយ នៅរដ្ឋមីឈីហ្គាន់ ហៅថាមហាវិទ្យាល័យHillsdale College ជាមហាវិទ្យាល័យតូចមួយ ដើម្បីឲ្យខ្ញុំរៀនភាសាអង់គ្លេសបានល្អ ពីព្រោះមានតែខ្មែរម្នាក់ ហើយខ្ញុំរៀនមុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយ ពីព្រោះថា ខ្ញុំពូកែគណិតវិទ្យាអញ្ចឹងហេតុដូចម្តេចមិនទៅរៀនមុខវិជ្ជាគណនីយ ឬហិរញ្ញវត្ថុ។ ខ្ញុំយល់ថា ខ្ញុំមករៀននៅសហរដ្ឋអាមេរិកហើយ ចង់និយាយភាសាអង់គ្លេសឲ្យបានល្អ។ខ្ញុំចង់ដឹងប្រវត្តិសាស្រ្តអាមេរិកាំង ដូច្នេះខ្ញុំត្រូវយកថ្នាក់ពិបាកៗ»។
ចំណែកលោក អៀ ប៊ុនផេង បានថ្លែងថា៖ «អង្គការគ្រឹស្តសាសនាជួយទំនុកបម្រុងឲ្យកូនទៅរៀន និងជួយរកការងារធ្វើ។ ពេលនោះ គេសួរអំពីជំនាញមកពីស្រុកខ្មែរ។ តើខ្ញុំចេះកាត់សក់ ធ្វើជាងទេ។ ខ្ញុំថា ខ្ញុំចេះធ្វើជាងមាស។ គេក៏ជួយរកហាងមាសឲ្យខ្ញុំធ្វើការ។ នៅទីបំផុត គាត់បានសន្សំប្រាក់ ហើយបានទិញហាងមាសនោះ»។
លោក កាសឹម ហាសាន ជាអតីតនិស្សិតទាហានទ័ពអាកាសក្នុងសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែររបស់លោក លន់ នល់ បានមករស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកតាមរយៈការភៀសខ្លួនខាងផ្នែកនយោបាយ នៅឆ្នាំ១៩៨០។ លោកថា នៅពេលមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកមុនដំបូង លោកត្រូវធ្វើការងារគ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់ទៅតាមលទ្ធភាពដែលអាចធ្វើបាន។
លោក កាសឹម ហាសាន បាននិយាយថា៖ «យើងមកដល់ទឹកដីនេះ យើងមិនដឹងអ្វីទាំងអស់។ យើងមិនស្គាល់ផ្លូវ ហើយយើងគ្មានមធ្យោបាយធ្វើដំណើរអ្វីទាំងអស់។ យើងមិនទាន់មានសិទ្ធបើករថយន្តទេ។ យើងរំពឹងទាំងស្រុងទៅលើអ្នកធានា។ អ្នកធានានោះគឺសមាគម Church។ សមាគមនោះ ស្គាល់លោកស្រី ភាជ ជា អតីតអ្នកការទូតខ្មែរប្រចាំនៅបរទេស ហើយនៅពេលស្រុកខ្មែរធ្លាក់ គាត់មករស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ គាត់ជាមនុស្សល្អណាស់។ ជារៀងរាល់ចុងសប្តាហ៍ គាត់តែងតែដឹកខ្ញុំ ហើយនិងគ្រួសារខ្ញុំទៅទិញម្ហូបអាហារ»។
អ្នកខ្លះទៀត មានការអាឡោះអាល័យស្រុក នៅពេលចាកចេញពីជំរំមកកាន់ប្រទេសទី៣។ អ្នកស្រី ម៉ារី ជា បាននិយាយថា ពេលដែលអ្នកស្រីចាកចេញពីជំរំខៅអ៊ីដាង មកកាន់ប្រទេសហ្វីលីពីន មុនមកកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក អ្នកស្រីបានស្រក់ទឹកភ្នែក ព្រោះអ្នកស្រីគិតថា មិនដឹងជាពេលណា ទើបអ្នកស្រីបានវិលត្រឡប់ទៅកាន់ស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនវិញ។
ពេលមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិក អ្នកស្រីត្រូវខំទៅសាលារៀនដើម្បីរៀនសូត្រភាសាអង់គ្លេស និងជំនាញដើម្បីរកការងារធ្វើឲ្យប្រសើរឡើង។
អ្នកស្រី ម៉ារី ជា បានថ្លែងថា៖ «ពេលមកដល់ដំបូង ខ្ញុំថា ខ្ញុំមិនដឹងធ្វើអ្វីទេ។ ខ្ញុំអាចនិយាយភាសាអង់គ្លេសបាន ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមិនអាចស្តាប់គេបានទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងគេនិយាយពីស្អី។ គេថា អ្នកឯងនិយាយបានប៉ុណ្ណឹង ហើយអ្នកឯងថា រកការងារមិនបានធ្វើ។ ខ្ញុំឆ្លើយថា ខ្ញុំបានតែសរសេរ និងនិយាយតែប៉ុណ្ណឹង ក៏ប៉ុន្តែគេនិយាយ ខ្ញុំមិនអាចស្តាប់គេបាន។ ហើយខ្ញុំគិតថា ខ្ញុំត្រូវទៅរៀន។ ហើយខ្ញុំរៀនផង ធ្វើការផង»។
ទោះជាពួកគេទាំងអស់បានជួបប្រទះការលំបាកយ៉ាងណាក៏ដោយ ពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងទាំងនេះនៅតែមានការសប្បាយរីករាយអំពីជីវិតថ្មីរបស់ពួកគេនៅលើទឹកដីថ្មី។ កូនចៅរបស់ពួកគេក៏បានទទួលជោគជ័យក្នុងជីវិត ដោយបានទទួលការសិក្សាអប់រំនៅមហាវិទ្យាល័យ និងសាកលវិទ្យាល័យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយមានការងារធ្វើល្អៗ ដូចជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងដែរ៕
