سازمان حقوق بشری «هه‌نگاو» در گزارشی نوشت که در سال ۲۰۲۴ میلادی (۱۱ دی ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳)، ۶ مدرس زبان کُردی توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت و ۷ تن دیگر، در مجموع به ۲۰ سال و ۸ ماه حبس تعزیری و یک سال حبس تعلیقی محکوم شدند.
هه‌نگاو در گزارش خود با اشاره به اینکه دستگاه‌های امنیتی سیطره کامل بر سیاست‌های کلان آموزشی، فرهنگی و قضایی دارند و هیچ‌وقت اجازه برخورداری از حق زبان مادری، حتی در مفهوم حداقلی آن را نداده‌اند، افزود آنها حتی برای افرادی که داوطلبانه زبان کردی آموزش می‌دهند، پرونده امنیتی تشکیل داده و زمینه بازداشت و صدور احکام سنگین برای آنها را فراهم می‌کنند.
سازمان حقوق بشری «کردپا» نیز تأیید کرد که ۷ تن در شهرهای سنندج، بوکان، دهگلان، پیرانشهر و خراسان رضوی با احکام زندان روبرو هستند و از میان آنها، محمود نیرومند، آزاد عباسی و حاجی برزه در زندان به‌سر می‌برند.
پیشتر، کانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای به مناسبت «روز جهانی زبان مادری» ضمن محکوم کردن بازداشت‌های خشونت‌آمیز و خودسرانه شهروندان عرب، ترک، بلوچ و کرد در ماه‌های اخیر نوشت که مسئله نادیده‌انگاری و نقض حق آموزش زبانی غیر از زبان رسمی، معنایی جز نقض بارز حق آزادی اندیشه و بیان و نیز انکار آشکار تنوع فرهنگی در سرزمین نابرابر ما ندارد.
شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و رئیس کانون مدافعان حقوق بشر نیز در پیامی به مناسبت روز جهانی زبان مادری، در کانال تلگرام خود با اعلام این موضوع که «زبانهای کردی، ترکی، بلوچی، عربی، مازنی، گیلکی و ... سرمایه‌های کشور ما هستند» افزود: «جمهوری اسلامی در دهه‌های گذشته به سخنوران این زبان‌ها به دیده تهدید می‌نگرد.»
«سازمان حقوق بشری کارون» که رویدادهای مربوط به استان خوزستان را دنبال می‌کند، می‌گوید: محرومیت از آموزش رسمی به زبان عربی در مدارس اهواز، باعث شده است تا دانش‌آموزان عرب، در یادگیری زبان مادری خود با مشکل مواجه شوند.
این سازمان همچنین می‌گوید ممنوعیت استفاده از زبان مادری در ادارات و اماکن عمومی در ایران نیز منجر به ایجاد محدودیت برای کسانی شده است که قصد استفاده از زبان مادری خود را دارند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) می‌گوید به رغم اینکه زبان‌ها حامل تاریخ، هویت و دانش هستند، ۴۰ درصد از افراد به زبان مادری خود آموزش نمی‌بینند.
بر اساس آمار جهانی، ۷ هزار زبان در سراسر جهان صحبت می‌شود ولی تنها ۳۵۱ زبان در آموزش استفاده می‌شود و میلیون‌ها نفر به زبانی که نمی‌فهمند آموزش می‌بینند.
سازمان ملل متحد تأکید می‌کند که با وجود حدود ۸ هزار و ۳۲۴ زبان در جهان امروز، بسیاری از این زبان‌ها به دلیل جهانی شدن و تغییرات اجتماعی در خطر نابودی قرار دارند و اطمینان حاصل کردن از اینکه سیستم‌های آموزشی از حق یادگیری به زبان مادری حمایت می‌کنند برای بهبود یادگیری بسیار مهم است و به ایجاد جوامعی فراگیرتر و عادلانه‌تر کمک می‌کند.
