بیش از ۱۹۰ استاد دانشگاه‌های تبریز در یک نامه به مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، از رد طرح تدریس زبانهای محلی و قومی در مدارس در نشست روز هشتم اسفند مجاس شورای اسلامی و نیز مخالفت نماینده دولت با آن انتقاد کردند.
اعضای مجلس شورای اسلامی در این نشست، کلیت طرح تدریس ادبیات زبانهای محلی و قومی در مدارس ایران را با ۱۰۴ رأی موافق، ۱۳۰ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع رد کردند.
پیش از رای گیری نیز نماینده دولت در مجلس شورای اسلامی با این طرح مخالفت کرده بود.
امضاکنندگان نامه اعتراضی به مسعود پزشکیان، با اشاره به وعده‌های انتخابات ریاست جمهوری او از جمله تدریس زبان مادری و همچنین این موضوع که با در نظر گرفتن آنها به وی رای دادند، نوشتند: «شاهد آن هستیم که روند اقدامات انجام شده در تعارض با این وعده‌ها پیش می‌رود.»
آنها با اعلام این نکته که همین طرح تدریس واحد درس انتخابی «ضامن عدالت آموزشی مورد نظر» نیست، از رد آن توسط مجلس شورای اسلامی ابراز تعجب و تاسف کردند.
امضاکنندگان نامه با اشاره به این موضوع که «در کشورهای همسایه شاهد رسمیت یافتن چند زبانگی از جمله آموزش زبان ترکی در عراق و افغانستان هستیم»، اضافه کردند: «در ایران علی رغم سابقه فرهنگی و تمدنی آن با تدریس زبانهای قومی و محلی غیر فارسی مخالفت می‌شود.»
در این نامه از مسعود پزشکیان خواسته شد با توجه به اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی و تصریح منشور حقوق بشر که جمهوری اسلامی ایران جزو امضاکنندگان کنوانسیون آن است، «اقدام عاجلی برای تهیه و ارایه لایحه عادلانه و ضامن حقوق تمام باشندگان این سرزمین» به مجلس شورای اسلامی (یا هر راه حل قانونی دیگر) در خصوص عدالت آموزشی بین اقوام با تدریس زبان مادری از مهدکودک تا دانشگاه انجام شود.
اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تاکید می‌کند که «اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.»
اصل ۱۹ همین قانون نیز می‌گوید: «مردم ایران از هر قوم و قبیله كه باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.»
امضاکنندگان نامه تاکید کردند که آموزش زبانهای قومی و محلی منجر به اتحاد، همدلی و وفاق بیشتر بین آحاد ملت ایران خواهد شد و همچنین تهدیدات امنیتی را به فرصت تبدیل خواهد کرد.
پیش از این هم شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران و شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و رئیس کانون مدافعان حقوق بشر، روز نهم اسفند از رد کلیات طرح تدریس ادبیات زبانهای مادری در مدارس توسط مجلس شورای اسلامی انتقاد کرده بودند.
انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجانی در ایران (آداپ) نیز مخالفت مجلس شورای اسلامی با تدریس ادبیات زبانهای محلی و قومی در مدارس را «شرم‌آور» خواند و به شدت محکوم کرد.
پیشتر سازمان حقوق بشری «هه‌نگاو» در گزارشی نوشت که در سال ۲۰۲۴ میلادی (۱۱ دی ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳)، ۶ مدرس زبان کُردی توسط نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت و ۷ تن دیگر، در مجموع به ۲۰ سال و ۸ ماه حبس تعزیری و یک سال حبس تعلیقی محکوم شدند.
هه‌نگاو در گزارش خود با اشاره به اینکه دستگاه‌های امنیتی سیطره کامل بر سیاست‌های کلان آموزشی، فرهنگی و قضایی دارند و هیچ‌وقت اجازه برخورداری از حق زبان مادری، حتی در مفهوم حداقلی آن را نداده‌اند، افزود آنها حتی برای افرادی که داوطلبانه زبان کردی آموزش می‌دهند، پرونده امنیتی تشکیل داده و زمینه بازداشت و صدور احکام سنگین برای آنها را فراهم می‌کنند.
سازمان حقوق بشری «کردپا» نیز تأیید کرد که ۷ تن در شهرهای سنندج، بوکان، دهگلان، پیرانشهر و خراسان رضوی با احکام زندان روبرو هستند و از میان آنها، محمود نیرومند، آزاد عباسی و حاجی برزه در زندان به‌سر می‌برند.
پیشتر، کانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای به مناسبت «روز جهانی زبان مادری» ضمن محکوم کردن بازداشت‌های خشونت‌آمیز و خودسرانه شهروندان عرب، ترک، بلوچ و کرد در ماه‌های اخیر نوشت که مسئله نادیده‌انگاری و نقض حق آموزش زبانی غیر از زبان رسمی، معنایی جز نقض بارز حق آزادی اندیشه و بیان و نیز انکار آشکار تنوع فرهنگی در سرزمین نابرابر ما ندارد.
