روز دهم ژوئن، سالروز حمله گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش به موصل، و کنترل کامل این شهر توسط پیکارجویان افراطی آن گروه است.
دومین شهر بزرگ عراق که در یک سال گذشته به مرکز اصلی خلافت خودخوانده اسلامی، و پایتخت نمادین آنها بدل شد. داعش در این مدت با وضع قوانین جدیدی، که ادعا می‌کنند بر اساس مبانی «اسلام راستین» پیاده شده، حکومت می‌کنند.
خلافت خودخوانده داعش، بر بیش از ۲ میلیون و پانصد هزار نفر در عراق حکمرانی می‌کند؛ جمعیتی که یا همسو با داعش می‌اندیشند، یا به ناچار و با تهدید و از ترس جان، انگشت اشاره دست راست را به نشان بیعت بالا برده‌اند.
شهر موصل با بافت و ترکیب مختلف دینی و قومی، حال پس از گذشت یک سال، یکدست شده است.
غیرمسلمانان در شهر، یا مجبور شدند جزیه و باج پرداخت کنند و در شهر ماندند، یا به هردلیلی حاضر به بیان اشهد شدند و به اسلامی روی آوردند. با این حال، بخش بزرگی از جمعیت این شهر و دیگر مناطق تحت کنترل داعش، با ترک خانه و کاشانه خود، شرایط سخت آوارگی را بر ماندن ترجیح دادند.
مردم بسیاری از مناطق تحت تسلط گروه افراطی موسوم به دولت اسلامی، به لحاظ مایحتاج اولیه زندگی، مواد غذایی و سوخت در تنگنا قرار ندارند. در حالی که در برخی از مناطق عراق که زیر نظر حکومت مرکزی بغداد اداره می‌شوند، با مشکلات متعددی مانند کمبود برق در گرمای تابستان، روبرو هستند.
مواد نفتی و سوخت از راه دو پالایشگاه «بیجی» و «دوره» بغداد، در یک روند مافیایی به دست داعش می‌رسد. تجارت مواد سوختی راهی پر درآمد و آسان است که در یک سال گذشته، برخی بازرگانان عراقی بدان روی آورده‌اند.
از بسیاری از شهرهای عراق و اقلیم کردستان، کاروان‌های حامل مواد خوراکی و سوختی، از طریق کامیون‌ها و تانکرهای سوخت، به آسانی به مرزهای تحت کنترل داعش می‌رسند و بدون مشکل بارگیری می‌شوند. نیروهای امنیتی و مقامات عراق، چشم خود را بر داد و ستد با داعش بسته‌اند.
از سوی دیگر وزارت خزانه داری عراق، بودجه موصل و حقوق کارمندان آن شهر را در زمان مقرر و به صورت ماهیانه پرداخت می‌کند. مقامات عراقی می‌گویند دلیل این کار، استقلال مالی مردم است تا ناچار نشوند برای گذران زندگی، با داعشیان همراه شوند. این در حالی است که یکی از اختلافات اقلیم کردستان با بغداد، عدم پرداخت بودجه و حقوق کارمندان دولتی در ۱۴ ماه گذشته از سوی دولت مرکزی است.
داعش تمام قبایل سنی مناطق تحت تسلط خود را وادار به بیعت با خلیفه خودخوانده کرده است، و کوچکترین اعتراض و تحرکی را با بی‌رحمانه‌ترین شکل ممکن پاسخ می‌گوید. در یازدهم آوریل ۲۰۱۵ (۲۲ فروردین ۱۳۹۴)، پیکارجویان داعش قبیله «جبوری» را، که جنگ مسلحانه‌ای را علیه این گروه آغاز کرده بود، با بی‌رحمی کامل سرکوب و افراد آن را به جوخه‌های اعدام سپرد. به دنبال کشتار ۳۰۰ نفر از جوانان جبوری که در واحدهای نظامی دولت عراق مشغول به خدمت بودند، اهالی این قبیله علیه داعش شوریدند، اما با پایان تلخی مواجه شدند.
داعش حضور خبرنگاران و فعالیت رسانه‌ای را در مناطق تحت امر خود ممنوع اعلام کرده و در ماه‌های نخست حمله به عراق، چندین خبرنگار محلی و خارجی را به بهانه‌های مختلف گردن زد.
رکورددار خبرنگاران قربانی دست داعش، رسانه «سما»، متعلق به استانداری نینوا به مرکزیت موصل است. بسیاری از خبرنگاران و کارمندان این رسانه در روزهای نخستین حمله داعش، تیرباران شدند.
در مناطق تحت کنترل داعش، هیچ رسانه‌ای جز دستگاه تبلیغاتی داعش اجازه فعالیت ندارد. داعش علاوه بر بهره گیری از فضای مجازی و رسانه‌ای اجتماعی جهت تبلیغات و انتشار ویدئوهایشان چندین دستگاه رادیویی در شهر موصل در عراق و همچنین رقه در سوریه، راه اندازی کرده‌اند و به زبانهای عربی و کردی به پخش برنامه‌های مذهبی، خبری و سرودهای حماسی و جهادی می‌پردازند.
پس از آغاز حملات هوایی ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا، داعش مراکز نظامی و انبار مهمات خود را به مکان‌هایی در زیر زمین منتقل کرد. این گروه، تقریبا تمام مکان‌های نظامی به جا مانده از دولت عراق را منهدم کرده است. در آخرین اقدام، مرکز پلیس باب الجدید در غرب موصل را با خاک یکسان کرد.
سیاه‌پوشان داعش در یک سال گذشته، با دو هدف اصلی در حال طراحی و ایجاد فضا و تونل‌های زیرزمینی هستند: مصون ماندن از حملات هوایی ائتلاف و نیز آماده شدن برای هرگونه حمله احتمالی به موصل. گفته می‌شود داعش در بدترین سناریوی تعریف شده برای خود، برای جنگ چریکی و شهری نیز خود را آماده کرده است.
سال گذشته در چنین روزی، داعش بدون هیچ مقاومتی از سوی نیروهای عراقی بر موصل مسلط شد.
شش گردان زرهی عراقی با ۲۵ هزار نیروی نظامی مسلح و ۴۰ هزار پلیس محلی و دولتی، فرار را بر قرار ترجیح داده و گروه داعش توانست در کمتر از چند ساعت، بر جغرافیایی تسلط پیدا کند که زمینه برآورده شدن آرزوی خلافت بزرگ اسلامی در منطقه را برایش آسان می‌کرد.
قبل از آغاز حمله به عراق، سیاست داعش با هدف مشخص «ترویج ذهنیت شکست ناپذیری آن گروه»، هر آنچه تبلیغات بود، در فضای مجازی و صفحات اجتماعی منتشر کرد. از سوی دیگر تصویر بی‌رحمی این گروه در ارتکاب هر جنایتی، در ذهن مردم منطقه شکل گرفت.
سربازان عراقی با تلفن‌های همراه هوشمند متصل به خطوط اینترنت، آخرین تصاویر ارسالی داعشی‌ها را در رسانه‌ای اجتماعی دیدند. روز حمله، بسیاری از سربازان عراقی با نادیده گرفتن دستور فرماندهان و با به جا گذاشتن یونیفرم‌های نظامی خود و پوشیدن لباس‌های عادی، موصل را ترک کردند و بدین ترتیب شیرازه نیروهای مسلح در غرب عراق از هم پاشید.
فرار نیروهای مسلح عراق و مقاومت نکردن آنها در برابر داعش، به طنز سیاهی بدل شد که آنقدر بین مردم عراق چرخید تا لوث شد؛ و موصل ماند و داعش و خلافت اسلامی‌اش.
از طرف دیگر برخی کارشناسان سیاسی بر این باور بودند که مردم سنی مذهب موصل و مناطق دیگر، بین تندروی مقامات دولتی عراق و شبه نظامیان شیعه تحت هدایت دولت نوری المالکی و تندروی‌های جریانات سنی، داعش را برگزیدند. چون معتقد بودند دست کم به لحاظ مذهبی و دینی تحت فشار نخواهند بود.
اما این دلایل، نمایندگان مجلس عراق را قانع نکرد و در نوامبر سال ۲۰۱۴ (پائیز ۱۳۹۳)، کمیته‌ای تحت عنوان هیئت حقیقت‌یاب متشکل از ۲۵ نماینده شکل گرفت، تا با بررسی موضوع، دلیل شکست چند ساعته ارتش عراق در موصل را به اطلاع مردم برساند.
هیئت حقیقت یاب، تحقیق و تفحص خود را با گفتگو با بیش از ۱۰۰ مقام دولتی و نظامی آغاز کرد، اما با انتظار دریافت گزارش نوری المالکی، نخست وزیر پیشین عراق، به بن بست رسید.
برخی از نمایندگان مجلس عراق خواهان احضار مالکی به مجلس جهت ارائه توضیح شدند، که به سرانجام نرسید. در مقابله با این اقدام، نمایندگان فراکسیون‌های عرب، از دست داشتن مقام‌های اقلیم کردستان در شکست موصل خبر دادند، و با مسئول دانستن مسعود بارزانی رییس اقلیم کردستان در شکست موصل، درخواست مشابهی ارائه کردند.
اما نمایندگان کرد حاضر در مجلس، به مخالفت پرداخته و دلیل آن را بند خاص قانون اساسی عراق اعلام کردند که در آن آمده است، مسئولیت هرگونه شکست در هر جنگی به عهده فرمانده کل نیروهای مسلح یا همان نخست وزیر است. آنها گفتند، مسعود بارزانی مسئول شکست‌های اقلیم کردستان است.
با این کشمکش‌ها و اختلافات جریانات سیاسی، گویی کمیته «حقیقت‌یاب» به این زودی‌ها حقیقت را نخواهد یافت، و این پرسش کماکان بدون پاسخ خواهد ماند که دلیل اصلی شکست نیروهای تا دندان مسلح ارتش عراق در برابر پیکارجویان داعش چه بود؟
