شبکه تلویزیونی بلومبرگ، با توجه به تنش‌های اخیر میان ایران و جمهوری آذربایجان در مرز میان دو کشور، روز پنجشنبه ۱۵ مهر در گزارشی به ابعاد مختلف این موضوع پرداخته است.
مناقشه بر سر چیست؟
بر اساس این گزارش، اجازه جمهوری آذربایجان به حضور نظامی اسرائیل در این کشور همسایه ایران این مناقشه را پایه گذاشت و ایران حضور نظامی خود را در مرز با جمهوری آذربایجان افزایش داد. ایران حدود یک هفته پیش یک رزمایش نظامی در آن منطقه برگزار کرد.
الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان هرگونه اجازه به حضور نیروهای اسرائیلی را تکذیب کرد و به همراه ترکیه که متحد باکو محسوب می‌شود، یک رزمایش نظامی برگزار کرد. به طور کل، نزدیکی باکو به اسرائیل به ویژه در حوزه نظامی، باعث نگرانی تهران است که اسرائیل را پشت حملات خرابکارانه به تاسیسات هسته‌ای خود می‌داند. هرچند ایران و جمهوری آذربایجان هر دو اکثریت مسلمان شیعه دارند، اما دو طرف در مورد تنش سال گذشته بین آذربایجان و ارمنستان هم دچار مشکل در روابط شدند.
عواقب چنین مناقشه‌ای چه خواهد بود؟
جمهوری آذربایجان پس از اعلام پیروزی بر ارمنستان، کنترل ناحیه‌ای ۱۳۰ کیلومتری از مرز ارمنستان با ایران را که از دهه ۱۹۹۰ در اختیار ایروان بود به دست گرفت. همچنین کنترل بخشی از بزرگراه اصلی ارتباطی میان ایران و ارمنستان را، که از جمهوری آذربایجان می‌گذرد و یک راه تجاری کلیدی به دریای سیاه و روسیه است، در اختیار گرفت.
تهران به اعمال مالیات سنگین بر کامیون‌های ایرانی حامل کالا به ارمنستان از سوی جمهوری آذربایجان که ممکن است دسترسی به بازار ارمنستان را مختل کند، واکنش نشان داد. الهام علی‌اف ایران را متهم کرد به درخواست‌ها برای توقف تحویل کالا از سوی ایران به ارمنی‌ها در ناگورنو-قره‌باغ، پاسخ نداده است.
ایران و ارمنستان مشغول بررسی راهی جایگزین هستند که از جمهوری آذربایجان پرهیز کنند.
چه چیزهایی در این میان مطرح است؟
مناقشه میان ایران و جمهوری آذربایجان، ممکن است پروژه‌های انرژی منطقه‌ای را به خطر بیاندازد.
شرکت بریتیش پترولیوم و شرکا از سال ۱۹۹۴ تاکنون، بیش از ۷۰ میلیارد دلار در صنایع انرژی و ترابری جمهوری آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بخشی از این همکاری، پروژه خط لوله یک هزار و ۷۶۸ کیلومتری انتقال گاز از دریای خزر به بندری در ترکیه در دریای مدیترانه است.
آذربایجان به احداث سه هزار و ۵۰۰ کیلومتر خط انتقال گاز به اروپا از راه گرجستان و ترکیه کمک کرده و از دسامبر سال پیش، صادرات گاز به کشورهای اتحادیه اروپا را، از جمله یونان و ایتالیا، از راه کریدور گاز جنوبی مورد حمایت ایالات متحده آغاز کرده است.
آیا این تنش می‌تواند به درگیری منتهی شود؟
ناخرسندی ایران از ارتباط جمهوری آذربایجان با اسرائیل چیز جدیدی نیست، اما برگزاری رزمایش‌های نظامی نشان می‌دهد حساسیت شرایط بالا است.
علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در جریان یک سخنرانی در سوم اکتبر، ۱۱ مهر، به کشورهای همسایه ایران هشدار داد مکانی برای حضور نیروهای بیگانه نشوند. هرچند او نامی از جمهوری آذربایجان نبرد، اما حساب کاربری توئیتری رسمی خامنه‌ای، این بخش از پیام او را به زبان ترکی، منتشر کرد.
تصمیم جمهوری آذربایجان به برگزاری رزمایش مشترک به همراه ترکیه و پاکستان در نزدیکی مرزهای ایران، تهران را برآشفته کرد. قضیه وقتی پیچیده‌تر می‌شود که بدانیم آذری‌ها در ایران حدود یک سوم جمعیت ۸۵ میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند. خیلی از آن‌ها وابستگی دیرینه ای با جمهوری آذربایجان دارند و مقامات ایران تلاش می‌کنند در صورتی که وضعیت بغرنج‌تر شود، از هرگونه دمیدن احتمالی در شعله جدایی‌طلبی پرهیز شود.
آیا طرف‌های دیگری هم در این قضیه دخیل هستند؟
هرگونه بروز مناقشه، پای ترکیه که عضو سازمان آتلانتیک شمالی یا ناتو است را به منازعه باز می‌کند.
ترکیه در ماه ژوئن و در توافقی دفاعی با جمهوری آذربایجان، وعده داد «کمک‌های لازم» در صورت هرگونه حمله را بدهد. ترکیه قدیمی‌ترین مدافع نظامی جمهوری آذربایجان است و با ارمنستان هم مخالف است.
در حال حاضر ترکیه به همراه روسیه، نیروهایی را برای نظارت بر آتش‌بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به منطقه ناگورنو-قره‌باغ فرستاده که متشکل از دو هزار نیروی حافظ صلح است.
روسیه پایگاهی نظامی در ارمنستان دارد و دو طرف توافق دفاعی نیز با هم دارند. رابطه مسکو با باکو هم بر سر توافق آتش‌بسی که اعلام شد، شاهد تنش است.
چرا ایران نگران حضور اسرائیل است؟
برای ایران، ارتباط باکو و اسرائیل به مثابه تهدید امنیت ملی است. برای سال‌ها ایران مشکوک بوده که اسرائیل از رابطه‌اش با جمهوری آذربایجان برای جاسوسی از ایران با استفاده از ابزارهایی چون پهپاد استفاده می‌کند.
نیروهای مرزی جمهوری آذربایجان اصلی‌ترین پهپادهای پیچیده تهاجمی و اطلاعاتی را از اسرائیل دریافت می‌کنند.
ایران اسرائیل را به حملات علیه برنامه هسته‌ای و کشتن پنچ دانشمند هسته‌ای که آخرین آن سال گذشته بود، متهم می‌کند. اسرائیل که گفته جلوی دستیابی ایران به بمب هسته‌ای را خواهد گرفت، نقش خود را در این موارد تایید یا تکذیب نکرده است.
جمهوری آذربایجان و اسرائیل چه منافعی برای هم دارند؟
جمهوری آذربایجان یکی از اصلی‌ترین تأمین کنندگان نفت به اسرائیل است و در مقابل پهپادها و تسلیحات پیچیده و فوق پیشرفته ارائه می‌دهد که برای پیروزی در هر جنگی، به کمک الهام علی‌اف می‌آید.
اسرائیل در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، دومین تأمین کننده اصلی تسلیحات به جمهوری آذربایجان پس از روسیه بود. صادرات تسلیحات در فاصله میان سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ از سوی اسرائیل به جمهوری آذربایجان، ۱۷ درصد از صادرات کل اسرائیل بود.
هرچند جمهوری آذربایجان به رغم اعتراض ایران میزبان رهبران اسرائیلی بوده، تاکنون هیچ رئیس جمهوری آذربایجان برای سفری رسمی به اسرائیل نرفته است.
این رابطه برای کشوری با اکثریت مسلمان مانند جمهوری آذربایجان حساس است. اسرائیل در باکو سفارت دارد، ولی هنوز جمهوری آذربایجان دفتری دیپلماتیک در تل‌آویو افتتاح نکرده است.
