هفتاد و سومین جلسه دادگاه حمید نوری، متهم به مشارکت در اعدام زندانیان در تابستان ۶۷ در زندان گوهردشت ساعت ۲ بعدازظهر روز پنجشنبه نوزدهم اسفند ۱۴۰۰ در استکهلم سوئد برگزار شد.
جفری رابرتسون، قاضی بین المللی، شاهد این جلسه دادگاه بود که با کمی تاخیر و از طریق ویدیو از بریتانیا در جلسه شرکت کرد. گزارش قاضی رابرتسون یکی از مهمترین مدارک در میان ادله اثباتی کتبی دادستان ها در کیفرخواست پرونده حمید نوری است که در طول بیش از هفتاد جلسه دادگاه بارها به آن استناد شده است.
قاضی جفری رابرتسون در آغاز خود را یکی از بالاترین وکلای بریتانیایی معرفی کرد که به آنها لقب «مشاور ملکه» می‌دهند. او در آغاز شهادت خود به سوالاتی در مورد چگونگی تماس بنیاد عبدالرحمان برومند با او و علت قبول سفارش برای نوشتن گزارش خود پاسخ داد.
قاضی جفری رابرتسون گفت که چند هفته وقت صرف کرد تا از اعتبار بنیاد سفارش‌دهنده گزارش و ماهیت تحقیق خواسته‌شده اطمینان حاصل کند.
قاضی جفری رابرتسون توضیح داد که در گزارش خود با حدود ۴۰ نفر از نجات یافتگان از اعدام های تابستان ۶۷ و تعدادی از خانواده های قربانیان مصاحبه داشته است. او به پرسش های دادستان ها و وکلای مدافع متهم درباره تعداد و نحوه انتخاب مصاحبه شونده ها پاسخ داد.
قاضی جفری رابرتسون در مورد صحت فتوای آیت الله خمینی مبنی بر دستور اعدام زندانیان و مخالفان جمهوری اسلامی گفت:
- من به طور کلی هیچ شکی در صحت فتوا و اسناد موجود پیرامون آن ندارم.
- [این فتوا] با کینه بخصوصی صادر شده است.
- این فتوا در خاطرات حسین‌علی منتظری، مرد شماره دو رژیم ایران، آمده است. او یک فرد ناراضی در داخل هیات عالی کشور و مخالف این اعدام‌ها بود.
- سید عبدالکریم موسوی اردبیلی که خود قاضی القضات بود نیز به این فتوا اشاره می ند. موسوی اردبیلی می‌گوید این فتوا را مستقیما از آیت الله [خمینی] گرفته‌اند.
- قرائن و شواهد نشان می‌دهد که فتوای دومی نیز وجود داشته است که در آن دستور اعدام چپی ها صادر شده بود.
قاضی جفری رابرتسون درباره ماهیت اعدام‌ها این گونه نظر داد:
- زمانی که از دو زندان گوهردشت و اوین صحبت می‌شود، مدارک قوی وجود دارند که وحشتناک‌ترین صحنه‌ها در آنها رخ داده است.
- با در نظرگرفتن تحقیقاتم و روایت شاهدان، هیچ شکی ندارم که اعدام ها در دو موج اتفاق افتاده‌اند.
- هیچ شکی ندارم که در موج اول تعداد بیشتری اعدام شدند. موج اول مورد توجه عموم هم قرار گرفت و در مورد مجاهدین بود.
- زنان زندانی مرتد را پنج بار در روز شلاق زدند. ولی مردان زندانی مرتد، محکوم به اعدام شدند.
قاضی جفری رابرتسون دلیل صدور فتوا از سوی آیت الله خمینی را این گونه توضیح داد:
- نخست، خشم آیت الله خمینی از قبول آتش‌بس در جنگ میان ایران و عراق بود. او گفته بود ای کاش به جای قبول آتش‌بس، جام زهر می‌نوشید.
- دوم، قصد رژیم برای از بین بردن تمام مخالفان خود و سرانجام وقوع عملیات مرصاد یا فروغ جاویدان بود.
دادستان از قاضی جفری رابرتسون پرسید شما در گزارش خود بر مبنای چه مدرک و سندی نظر می‌دهید که اعدام ها از چند هفته قبل برنامه ریزی شده بود. شاهد در پاسش به این سوال گفت:
- مدارکی وجود داشت که پرونده های [زندانیان] طرفدار مجاهدین و راستگرایان را [از قبل از اعدام ها] آماده می کردند. در یکی از زندان ها از کد یا رنگی مثل قرمز برای زندانیانی که باید اعدام شوند، استفاده می کردند.
- این اعدام ها قرار بود در زمان مناسب انجام شود. این زمان مناسب، فروغ جاویدان بود... جلسه ای در ژانویه برای آمادگی اعدام مجاهدین تشکیل شده بود که خبر آن بعد از انتشار گزارش من بود. این جلسه راه را باز کرد که زندانیان مجاهد را اعدام کنند. این عمل آنها [اعدام ها] مسلما نیاز به هماهنگی قبلی داشته است. این برنامه [انجام اعدام ها] حداقل چند هفته قبل از انجام آن برنامه ریزی شده بود.
قاضی جفری رابرتسون ضمن تاکید بر این که افراد اعدام شده بخاطر قبول نداشتن وعدم تایید دین رسمی کشور، محارب و دشمن خدا نامیده و اعدام شدند، نحوه اعدام ها را اینگونه توضیح داد:
- براساس تحقیقات من مدارکی وجود دارد. دادگاه هایی که در این زندانها اجرا می شد، مانند دادگاه هایی که ما می شناسیم، نبود. زندانیان را صدا می زدند و از آنها می پرسیدند که آیا هوادار مجاهدین هستند یا نه... بعد آنها را به به صف کرده و به حسینیه زندان می بردند. آنها بعدا زندانیان اعدام شده را در کامیون های یخچال دار، شبانه به قبرستان ها حمل می کردند.
قاضی جفری رابرتسون ضمن تاکید بر ماده هشت و نه قانون آی سی سی – قانون امور دادگاه های بین المللی جنایت علیه بشریت - اعلام کرد:
- این اعدام ها قطعا نسل کشی بوده است. من در این مورد در کتابم نوشته ام. اما نسل کشی جزو موارد اتهامی این دادگاه نیست.
- این [اعدام های تابستان ۶۷] یک جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت بوده است.
قاضی جفری رابرتسون در پاسخ به این سوال دادستان که بر اساس تحقیقات و گزارش او مسئولان این اعدام ها باید با چه احکامی روبرو شوند، این گونه اظهارنظر کرد:
- من در گزارشم به مسئولیت کیفری صادرکنندگان و اجراکنندگان این اعدام ها اشاره کرده ام. در اینجا مسئولیت فردی و شخصی هم در کار بوده است. نه فقط دستوردهندگان بلکه هر شخصی که در وقوع اعدام شرکت داشته، مسئول است. این موضوع محدوده وسیعی را دربرمی گیرد و جنایت علیه بشریت است.
شهادت جفری رابرتسون با اعتراض حمید نوری همراه بود. متهم گفت: «ایشان [رابرتسون] باید از حافظه‌اش استفاده کند. اما همه را دارد از روی کتاب می‌گوید.»
توماس ساندر، قاضی دادگاه، در واکنش به این اعتراض متهم توضیح داد که باید به همین شکل باشد. او گفت: «من به او اجازه داده‌ام. تمام این گزارش نزد ما و جزو پرونده است. پس چه [از رو] بخواند و چه نخواند، ما همه این گزارش رو می دانیم و خوانده‌ایم. تو هم قبلا آن را خوانده‌ای. نشان نده که پریشان‌حالی و خوشحال نیستی.»
توماس ساندر، قاضی به نوری گفت: «این شاهد با شاهدهای دیگر و اون شاهدهایی که باید از حافظه‌شان برای شهادت دادن استفاده کنند، تفاوتی فاحش دارد. از حالا به بعد از این گونه شاهدها زیاد است... باید عادت کنی.»
در حاشیه جلسه امروز، پسر و داماد حمید نوری اعتراض خود را نسبت به نحوه فیلمبرداری گروه اعزامی صدای آمریکا برای پوشش خبری این دادگاه ابراز داشتند. پسر متهم در پاسخ به فیلمبردار صدای آمریکا که از او معذرت خواسته و توضیح داده بود که تنها وظیفه‌اش را انجام می‌دهد، به انگلیسی گفت: «از من فیلم بگیرید، اما از مادرم و خانم‌ها [اشاره به خواهرش] نه.»
لازم به توضیح است که گزارش جفری رابرتسون که به سفارش بنیاد عبدالرحمان برومند در ۱۴۵ صفحه تهیه و در ششم مرداد ۱۳۸۹ منتشر شد، حاوی مصاحبه ها و اطلاعات بسیاری درباره اعدام های تابستان ۶۷ است.
در گزارش رابرتسون به این نکته مهم پرداخته شده که در وقایعی مانند اعدام های سیاسی سال ۶۷ نه تنها عده ای بخاطر عقیده سیاسی و مذهبی خود کشته شده اند، بلکه خانواده های آنها نیز در بی خبری از وضعیت این زندانیان، تحت شکنجه دولتی قرار گرفته و صدمات روحی و جسمی به آنها وارد شده و به همین علت حق درخواست غرامت از دولت را دارند.
نکته مهم دیگر در مورد گزارش رابرتسون آن است که نشان می دهد جنایت علیه بشریت هرگز شامل مروز زمان نمی شود و امید و امکان دادخواهی برای خانواده های قربانیان و جامعه وجود دارد.
جلسه بعدی دادگاه حمید نوری روز سه شنبه هفته آینده بیست و چهارم اسفند ۱۴۰۰، پانزدهم مارس ۲۰۲۲ با شهادت پیام اخوان، وکیل ایرانی – کانادایی و فعال حقوق بشر برگزار خواهد شد.
