صد میلیون سال اخیر برای دایناسورها دوران ملاطفت آمیزی نبوده است. اکنون نزدیک ترین خلف به این «سوسمارهای هول انگیز» عظیم پیکر، همان مرغ معمولی بی‌ادعای امروزی است.
حال دانشمندان می گویند در روند تکامل، حرکت عقربه ساعت را – دست کم در جنبه کوچکی از علم کالبد شناسی- برعکس کرده اند. قادر شده اند با دست کاری در پروتئین های سلول های جنینی مرغ، منقار پرنده امروزی را به نزدیک ترین مشابه استخوان پوزه دایناسور پیش از آن که دچار تکامل شود، تبدیل کنند.
گزارش این تجربه که یادآور پارک ژوراسیک است، روز سه شنبه ۱۱ ماه می در نشریه «تکامل» منتشر شده است. بهارت-آنجان بهولار، استاد پرنده شناسی در دانشگاه ییل و رهبر این پژوهش به خبرنگاران می گوید البته از تخم مرغ دایناسور درنیاورده است، هرچند که این نکته مورد نظر آنان هم نبوده است.
بهولار می گوید، در عوض، او و همکارانش با برگرداندن روندی تکاملی که سبب شده مرغ به جای پوزه منقار داشته باشد، در درجه اول به درکی از چگونگی تکامل این جانوران هراس انگیز به پرندگان پردار نائل شده اند.
به گزارش نیویورک تایمز، در روند تکاملی پرندگان، منقار خیلی دیر پدیدار شد. در زمان‌های بسیار دوری که نخستین پرندگان دیگر صاحب پر و بال شده و قدرت پرواز یافته بودند، بینی‌شان همچنان پهن و ابتدایی بود. و به صورت منقار امروزشان، که ماهرانه می‌تواند اشیاء را بقاپد و گاز بزند، نبود.
اما برای برگرداندن روند تکامل، لازم بود که بهولار در مرتبه اول دریابد منقار چگونه شکل می گیرد. بنابراین او و گروهش به نخستین پژوهش ها درباره جنین مرغ روی آوردند و دریافتند که مرغ ها، شترمرغ ها و دیگر پرندگان در دوران جنینی تکه های بزرگی از نوعی پروتئین تولید می کنند حال آن که موش ها و دیگر حیوانات بی منقار، همین پروتئین را در دوران جنینی به مقدار بسیار ناچیزی تولید می کنند.
پس، دانشمندان مواد شیمیایی بازدارنده ای را در آنچه باید همان چهره مرغ ها در حالت جنینی می‌بود، وارد کردند. این مواد از تولید این پروتئین و در نهایت ایجاد منقار جلوگیری کردند. درعوض، مرغ ها در جایی که معمولا منقارشان می روید، یک جفت استخوان گرد و مشخص درآوردند.
اما این تنها تغییری نبود که این دانشمندان با آن روبرو شدند. سق دهان پرندگان نیز به حالت آباء و اجدادی‌شان برگشت و نشان داد که تغییرات بسیار اندک مولکولی چه نتایج عظیمی در کالبدشناسی به‌بار می آورد.
یک توده پوست که جمجمه تغییر شکل یافته شان را می پوشاند، مراحلی را که منقار پرندگان تغییر کرده بود از نظر پنهان می کرد. اما بهولار و گروهش با ساختن مدل‌های دیجیتالی از اسکلت جنینی مرغ، توانستند مرحله‌های ظریفی را بررسی کنند که در طی آن‌ها فک دست کاری شده پرندگان، به جای منقار مرغان امروزی، بسیار شبیه به شکل پوزه اجدادشان یعنی ارکیپتریکس ها و ولوسیراپتورها شده بود.
بهولار می گوید «اگر به این حیوانات از بیرون نگاه کنید، ممکن است که فکر کنید هنوز منقار دارند اما اگر به اسکلت شان نگاهی بیندازید، گیج می‌شوید.».
برخی کارشناسان به این یافته‌ها به نظر تردید می‌نگرند و می‌گویند تکامل منقار روندی بسیار کند و پیچیده دارد و نمی‌توان آن را با یک ژن و چند پروتئین توضیح داد.
رالف مارکوسیو، متخصص بیولوژی تکاملی از دانشگاه کالیفرنیا در سان فرانسیسکو توجه می‌دهد که ماده شیمیایی بازدارنده ای که بهولار و گروهش برای جلوگیری از ایجاد منقار به‌کار برده اند دارای اثرهای جانبی سمی است و شاید علت تغییر شکل جمجمه این پرندگان به این دلیل ساده باشد که بافتی که بایست به طور معمول در آنجا رشد می کرد مرده است، نه آن که روند تکامل برعکس شده باشد.
او گفت: «این کار خیلی ساده ایست. که اگر به داده های فعلی نگاه کنید جواب نمی‌دهد. این امر برخلاف آن پیچیدگی است که در واقعیت وجود دارد.».
اما جک هورنر، پرنده شناس در دانشگاه ایالتی مونتانا، که دیریست استدلال می کند که می توان از طریق روند معکوس تکامل از مرغ به دایناسور بازگشت، این آزمایش را «فو‌ق‌العاده» خواند.
به گزارش نشریه وایر درسال ۲۰۱۱، وجود نشانه هایی از کالبدشناسی اجداد دوردست در حیوانات تکامل یافته امروزی امری نامعمول نیست. چنان که گاه بوده که نهنگ ها با زائده‌ای شبیه پا به دنیاآمده اند که نشانه زمانی ست که روی زمین راه می رفتند. به عقیده دانشمندان این سیرقهقهرایی در روند تکامل امری امکان پذیر است زیرا برخی تطابق ها از طریق تغییرات ژنتیکی یا از میان رفتن برخی از ژن ها ایجاد نشده اند، بلکه فقط متوقف شده اند.
هورنر در کتاب خود به نام «چگونه می توان یک دایناسور ساخت»، که در سال ۲۰۰۹ چاپ شده، می‌گوید این ژن‌ها را می توان از نو فعال کرد. او می‌گوید در صورتی که بیولوژیست ها ژن هایی را که سبب تفاوت مرغ از دایناسور شده اند تشخیص دهند و فعال کنند، امکان بازگشت مرغ ها به ریشه‌های اجدادی شان وجود دارد.
او در سخنانی که در سال ۲۰۱۱ در برنامه علمی-آموزشی تد ایراد کرد گفت «کاری که ما داریم می‌کنیم این است که مرغ های‌مان را بگیریم و تغییر دهیم و ازشان مرغ- دیناسور بسازیم.»
او در همان سال در گفت و گو با وایر گفت «این کار دیوانگی ست. اما امکان پذیر است».
به نظر می رسد که پژوهش «از منقار به پوزه» همین نظریه را در مد نظر دارد. اما برخی دانشمندان می گویند صرف این که این کار امکان پذیر است به معنای این نیست که فکر خوبی هم هست:
متیو هریس، ژنتیک شناس در دانشگاه هاروارد که جنین‌هایی از مرغ را که دارای ژن های باستانی دندان هستند، مهندسی ژنتیکی کرده است، پاییز گذشته به واشنگتن پست گفته بود تلاش برای ساختن مرغ- دایناسور راه به جایی نمی برد.
او درباره تلاش‌های هورنر برای تبدیل مرغ به دایناسور گفت «پرسش هورنر این است: می‌شود چیزی را که قبلا وجود داشته ازنو ساخت؟ اما این سوالی انحرافی و نادرست است. اگر بتوانید آن را از نو بسازید از آن چه طرفی بر می‌بندید؟ از نظر فنی، یک مرغ ناقص و درهم برهم خواهید داشت که دایناسور هم نیست. هرگز نمی تواند دایناسور شود. فقط می‌تواند یک هیولای وحشتناک باشد.»
او می افزاید «به جای آن باید این سوال را مطرح کرد: با آگاهی از تاریخ پرندگان، کدام بخش‌هایی از کالبدشناسی آنان می‌تواند درباره دایناسورها به ما آگاهی دهد؟»
بهولار نیز در کنفرانس خبری اش در باره این یافته‌ها نظیر همین بحث را منعکس کرد: «هدف ما دراینجا دست یافتن به درک زیربست‌های مولکولی این گذار تکاملی مهم است. وگرنه ما قصد نداریم دینو-مرغ بسازیم فقط برای آن که چنین چیزی ساخته باشیم.»
