از سوم اسفند، سوئیس، اتحادیه اروپا، فرانسه، کانادا، استرالیا، آمریکا، ژاپن و بریتانیا در مجموع ۲۸۲۷ مورد تحریم علیه روسیه وضع کرده‌اند.
یحیی فانوسی، مؤسس «کریپتوکرنسی ای‌ام‌ال استراتژی»، پژوهشگر ارشد «مرکز امنیت نوین آمریکا»، متخصص مسائل امنیت ملی مرتبط با رمزارزها است.
سیامک دهقانپور:
پس از حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌ها حجم مبادلات بیت کوین با روبل روسیه به بالاترین سطح خود رسید. اوکراین از کشورهای غربی درخواست کرد مانع کاربران روسی فعال در این حوزه شوند. چقدر چنین اقداماتی شدنی است؟
یحیی فانوسی:
اعمال ممنوعیت بر کاربران روسی احتمالاً بیش از حد فراگیر است. در تراکنش رمزارزها افراد باید به مقررات تحریمی پایبند باشند. آنها به تحریم افراد و نهادهایی که در فهرست تحریم مشخص شده باشند پایبند خواهند بود. در حال حاضر کاربران عادی روسی مشمول این تحریم‌ها نیستند. ولی چنین درخواستی تراکنش‌های بین المللی را در موقعیتی سخت قرار خواهد داد. آنها باید از قانون تبعیت کنند، نه اینکه چون دولتی چنین می‌گوید کاربران منع شوند. در این باره مانند همه نهادهای مالی باید یک روند تحریمی در کار باشد.
سیامک دهقانپور:
گزارش شده ۱۷ میلیون روسی ۲۳ میلیارد دلار رمزارز در اختیار دارند. روسیه چطور می‌تواند تحریم‌ها را از طریق رمزارزها دور بزند؟
یحیی فانوسی:
مردم عادی روسیه احتمالا از رمزارز برای این استفاده می‌کنند که صرفا ارزش دارایی خود را حفظ کنند زیرا روبل بخش عمده‌ای از ارزش خود را از دست داده است. ممکن است بخش عمده‌ای از مبادلات اخیر برای گریز از تحریم نباشد. این وضعیت را در دیگر کشورها در شرایط بحران اقتصادی دیده‌ایم. در ایران، وقتی تورم شدید و بحران جدی اقتصادی به وجود آمد مردم شروع به خرید رمزارز کردند. در ونزوئلا وقتی تورم لجام گسیخته حاکم شد همین اتفاق افتاد. هر جا که بحرانی مالی یا پولی رخ می‌دهد مردم به رمزارز روی می آورند. در بحث گریز از تحریم‌ها مشاهده آن خیلی ساده نیست. مثلا باید یکی از اعضای دولت روسیه یا از حلقه داخلی نزدیک به پوتین قصد خرید کالایی را داشته باشد که از طریق نظام بانکی شدنی نیست تا این تراکنش قابل ردیابی باشد. باید به تراکنش رمزارزها توجه کنیم تا بتوانیم نشان دهیم مثلا یکی از کاربران رمزارز به دولت روسیه یا حلقه قدرت اطراف پوتین وصل است. برای توقف این تراکنش‌ها لازم است مورد به مورد عمل شود.
سیامک دهقانپور:
آیا الیگارش‌های روسی می‌توانند با استفاده از رمزارزها سرمایه‌های خودشان را جا به جا کرده و تحریم‌ها را خنثی کنند؟
یحیی فانوسی:
اگر هر روس یا فرد نزدیک به پوتین بخواهد سرمایه‌اش را از طریق رمزارز جا به جا کند، احتمالا فرد دیگری را برای این کار پیدا خواهد کرد تا به جای او خرید و فروش را انجام دهد و این اتفاقی است که در مورد بیشتر الیگارش‌ها رخ می‌دهد. معمولا املاک و کشتی‌های تفریحی آنها به نام‌شان نیست و به نام شخص دیگری است. این وظیفه وزارت خزانه داری ایالات متحده است که افراد در آن شبکه را شناسایی کند. افرادی که به شبکه پوتین متصل هستند و افرادی که به آنها متصل هستند و ممکن است از اسم آنها استفاده شود.
سیامک دهقانپور:
خرید و فروش رمزارزها چه محدودیت‌هایی دارد؟ به عنوان نمونه می‌شود مواد غذایی خریداری کرد؟
یحیی فانوسی:
رمزارزها خیلی مناسب خریدهای روزمره نیستند زیرا بسیاری از کسب و کارها رمزارز پذیرفته نمی‌شود. معمولا افراد باید ابتدا رمزارز را به پول‌های رایج تبدیل کنند تا بتوانند خریدی انجام دهند. این یک چالش است. کسی که از رمزارز برای گریز از تحریم استفاده کند احتمالا به دنبال راهی برای نقد کردن آن است. مکان‌هایی هستند که رمزارز را قبول می کنند ولی بسیار نادر هستند.
سیامک دهقانپور:
چینالاسیس، موسسه ناظر بر فعالیت‌های مجرمانه سایبری، گزارش داده افزایش استفاده از سیستم هایدرا در روسیه امکان ردیابی فعالیت‌ها و تراکنش رمزارزها را دشوار می‌کند. شما هم همین نظر را دارید؟
یحیی فانوسی:
نخستین باری که دولت ایالات متحده نشانی‌های رمزارزها را تحت تحریم قرار داد، آن نشانی‌ها به دو ایرانی تعلق داشت. آن مورد به چند سال پیش و آغاز رواج رمزارزها برمی گردد.
رمزارزها و مبادلات آنها در یک دفتر حسابرسی آنلاین ثبت می‌شود و هر کسی با ارتباط اینترنتی می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. شما می‌توانید خرید و فروش بیشتر رمزارزها را ببینید. مساله این است که نامی بر روی این خرید و فروش‌ها وجود ندارد. ممکن است شاهد مبادله رمزارز از یک شماره حساب به یک شماره حساب دیگر باشیم، اما نمی دانیم چه کسی پشت آن حساب‌ها است. آن چه موسسات تحلیل داده‌ها در رمزارزها انجام می‌دهند مشاهده خرید و فروش‌ها و وصل کردن سرنخ‌ها به یکدیگر است. مثلا اگر بدانید یکی از نشانی‌ها به چه کسی تعلق دارد می‌توانید تراکنش‌ها را ارزیابی و شبکه‌ها را شناسایی کنید. در این امر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین و علوم داده‌ها به کار گرفته می شود تا اسامی در دفتر بلاکچین مشخص شوند.
سیامک دهقانپور:
جمهوری اسلامی به دفعات اعلام کرده قصد دارد رمزریال را مانند رمزروبل و رمزیوآن در روسیه و چین منتشر کند. ارزهای دیجیتالی دولت‌ها در برابر رمزارزهای موجود در بازار چه نقشی خواهند داشت؟
یحیی فانوسی:
آن چه اکنون رخ می‌دهد این است که کشورها در حال تحقیق و برنامه‌ریزی برای انتشار ارز دیجیتال خود هستند. اینها رمزارز نیستند چون رمزارزها مستقل و غیرمتمرکز هستند و هیچ قدرت مرکزی آن را اداره و سازماندهی نمی‌کند. در حال حاضر شاهد تمایل فزاینده حکومت‌ها برای انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی هستیم. چین یکی از این کشورها است که سال‌ها بر روی آن مطالعه کرده و یوآن دیجیتال را برای بخش‌هایی از جمعیت در مرحله آزمایشی قرار داده است. ایران هم مدت‌هاست به آن علاقه نشان داده است. از چند سال پیش گزارش‌هایی شنیده می‌شد که ایران برای گریز از تحریم‌ها به دنبال ارز دیجیتال خود است. تصور آنها این بود که با ارز دیجیتالی نیازی به عبور از نظام بانکی جهان که آمریکا در آن نفوذ دارد نخواهد بود. گفتن این از انجام آن ساده‌تر است. شما نمی‌توانید ارز دیجیتال خلق کنید و به آن جذابیت ببخشید. چند سال پیش ونزوئلا با انتشار «پترو» این را تجربه کرد. گفتند این رمزارز کشور است. اما کسی خواهان آن نبود. ونزوئلا زیرساخت های لازم برای پشتیبانی از آن گونه نظام پرداخت را نداشت. صرفا تبلیغات حکومتی بود و به آن ها از لحاظ اقتصادی هیچ کمکی نکرد. فکر می کنم کشورهایی مانند روسیه و ایران از آن تجربه آموخته‌اند. برای همین در ایران و روسیه شاهد رویکردی تدریجی در این حوزه هستیم. آنها در حال تحقیق درباره تکنولوژی بلاکچین هستند. همان فناوری که به شما اجازه خلق رمزارز را می‌دهد. ایران در سطح دانشگاهی تحقیقات کرده است. روسیه ارز دیجیتالی و تکنولوژی بلاکچین را در مرحله آزمایشی قرار داده است. اینها بخشی از یک برنامه بلند مدت است. مساله این نیست که با ارز دیجیتال می‌توانند بلافاصله تحریم‌ها را دور بزنند. هدف آنها ایجاد یک نظام مالی جدید است. چینی‌ها به دنبال این هستند که بانک مرکزی کشورها بتوانند بدون نیاز به عبور از نظام متعارف بانکی جهانی ارز دیجیتالی را مبادله کنند. اینها همه در مراحل آغازین هستند و هنوز از قدرت چندانی برای گریز از تحریم‌ها برخوردار نیستند.
سیامک دهقانپور:
چرا چین استخراج رمزارزها را ممنوع کرد؟
یحیی فانوسی:
به این دلیل که چین رمزارزها را یک تهدید می‌بیند. چین خواهان کنترل سرمایه در گردش در آن کشور است و می‌خواهد مانع فرار سرمایه شود. استخراج رمزارز در چین چند سالی تحمل شد. بزرگترین گروه‌های استخراج رمزارز برای سال‌ها در چین مستقر بودند. چین پس از مدتی به این نتیجه رسید که ارز دیجیتالی خودش را منتشر کند تا مردم از آن و نه رمزارزهای غیرقابل کنترل مثل بیت کوین یا اتیریوم استفاده کنند. چین ابتدا خرید و فروش رمزارز و سپس استخراج رمزارز را ممنوع کرد. بعدتر حتی تجهیزات و نرم افزارهای مرتبط با استخراج رمزارز را ممنوع اعلام کرد. آنها در واقع به دنبال پاک کردن فضا از رمزارزها بودند تا بتوانند شرایط را برای ارائه ارز دیجیتالی تازه‌ای که دولت بتواند کنترل کرده و زیر نظارت داشته باشد آماده کنند. یوآن دیجیتال یک ابزار پرداخت است که داده‌های آن به دولت چین متصل است.
سیامک دهقانپور:
استخراج رمزارز در ایران چقدر سودآور است؟ گفته شده ۴.۵ درصد کل استخراج بیت کوین در ایران انجام می‌گیرد.
یحیی فانوسی:
عدد دقیق طی زمان تغییر می کند. به خصوص که استخراج کنندگان رمزارز با ترک چین در سال ۲۰۲۱ تغییر استراتژی دادند. بعضی تصور می‌شود راهی ایران و دیگر کشورها شدند. سودآوری آن بستگی به هزینه برق دارد. برای همین وقتی حکومت ایران در تامین برق مشکل داشت در مقطعی به نوعی به سرکوب استخراج کنندگان رمزارز پرداخت. اما وقتی حکومتی زیر تحریم است و گزینه‌های محدودی دارد استخراج رمزارز گونه‌ای راه فرار است. می‌توان تصور کرد بخشی از رمزارز به دست آمده که با ارز متعارف مبادله و به پول نقد تبدیل می‌شود به نیابت از رژیم انجام می‌گیرد. ایران برای همین اجازه استخراج رمزارز را داد. وضع مقررات هم با هدف دریافت مالیات از استخراج کنندگان رمزارز بوده است.
سیامک دهقانپور:
شما سال‌ها است فعالیت‌های جمهوری اسلامی را در حوزه رمزارزها را دنبال می‌کنید، چقدر رویکرد تهران در یک دهه گذشته تغییر کرده است؟
یحیی فانوسی:
ایران مطالعه ارز دیجیتالی به عنوان پروژه‌ای ملی را به طور رسمی از حدود پنج سال پیش آغاز کرد. در سال‌های آغازین پژوهش‌های بسیاری انجام گرفت. کارآفرینان بخش خصوصی پروژه‌های آزمایشی را با بانک مرکزی ایران انجام دادند. این امر باعث رشد دانش فناوری رمزارز در ایران شد. تحقیقات بلاکچین در دانشگاه شریف انجام گرفته است. مراکزی تحقیقاتی مرتبط با بانک مرکزی جمهوری اسلامی موسوم به آزمایشگاه‌های بلاکچین در ایران فعالیت دارند. احتمالا این تجربه‌ها با روسیه به اشتراک گذاشته شده است. چند سال پیش وزیران اقتصاد جمهوری اسلامی و روسیه در باره به اشتراک گذاشتن فناوری بلاکچین برای گسترش توانایی‌شان در راستای گریز از تحریم‌ها صحبت کردند. اما طی یک سال اخیر سکوتی حکمفرما شد. بعد صحبت از تصمیم به انتشار رمزریال به میان آمد. به نظر می‌آید در مرحله آزمایش‌های داخلی باشند.
سیامک دهقانپور:
چه کشورهای دیگری در ایران در استخراج رمزارزها فعالیت می‌کنند؟
یحیی فانوسی:
استخراج کنندگان رمزارزها همیشه به دنبال نقاطی هستند که انرژی ارزان است. اگر انرژی در بخش‌هایی از ایران ارزان است و راه‌هایی برای دریافت انرژی ارزان وجود داشته باشد استخراج کنندگانی از دیگر کشورها را خواهید یافت که در کشورهای خودشان امکان فعالیت ندارند یا انرژی در آنجا بسیار گران است.
سیامک دهقانپور:
وضعیت کشورهای منطقه خاورمیانه در حوزه رمزارز چگونه است؟
یحیی فانوسی:
امارات متحده عربی در همکاری با چین درگیر مرحله آزمایشی ارز دیجیتال بوده است. اما در بسیاری از کشورهای منطقه رمزارز غیرقانونی است. کشورها به دنبال ارز دیجیتالی بانک مرکزی خود هستند. آنها در پی دور زدن تحریم‌ها نیستند بلکه در پی یک نظام بهینه پرداخت هستند که بانک مرکزی بر آن کنترل بیشتری داشته باشد. حتی بریتانیا معقتد است دلار نفوذی بیش از حد دارد و به دنبال ارز دیجیتالی بانک مرکزی خود است.
