یک تحلیلگر خبری با اشاره به مواردی از جمله «گروگان‌گیری سه روزه» اعضای یک تحریریه، احضارها و بازداشت‌های مکرر روزنامه‌نگاران، تلاش برای انحصار بیشتر جمهوری اسلامی بر فضای اطلاع‌رسانی، و محدودسازی رسانه‌ها، به صدای آمریکا می‌گوید، وضعیت مطبوعات و رسانه‌ها در ایران طی یک سال گذشته بغرنج‌تر شده است.
بنا بر اعلام مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سوم ماه مه برابر با ۱۴ اردیبهشت برای تأکید بر اهمیت افزایش آگاهی عمومی و ضرورت آزادی رسانه‌ها برای این منظور، با عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» شناخته می‌شود. بخش فارسی صدای آمریکا در آستانه این روز، در این گزارش با نگاهی به رویدادها و مواردی از نقض آزادی بیان در ایران طی یک سال گذشته، این مسئله را با هدیه کیمیایی، روزنامه‌نگار اجتماعی، به بحث گذاشته است.
در تازه‌ترین رویدادها در زمینه فشار بر روزنامه‌نگاران، قوه قضاییه جمهوری اسلامی شماری از خبرنگاران، از جمله مرضیه محمودی، عسل داداشلو، و محمد پارسی را به دنبال انتشار اظهاراتشان در رسانه‌های اجتماعی در پی گزارش اخیر شبکه بی‌بی‌سی جهانی از نحوه کشته شدن نیکا شاکرمی، نوجوان معترض، به دست نیروهای حکومتی، احضار کرده است.
احضار مرضیه محمودی پس از آن رخ داد که این روزنامه‌نگار در اظهارنظری درباره گزارش بی‌بی‌سی جهانی درخصوص نیکا شاکرمی نوشته بود: «گزارش قتل نیکا شاکرمی ثابت می‌کند این‌ها (نیروهای جمهوری اسلامی) با لباس شخصی مردم را می‌کشتند. در این گزارش دو تا فکت در این باره وجود دارد. یکی آن‌جا که می‌گوید یکی از این افراد به‌عنوان معترض وارد جمعیت شده؛ یکی آن‌جا که می‌گوید طرف با جورابش دهن نیکا را بست. در آن گیر و دار، باز کردن و بستن بند پوتین سخت است.»
مرضیه محمودی، پس از چند ساعت اعلام کرد که «در دادگاه فرهنگ و رسانه پرونده جدیدی» برای او تشکیل شده، اما در این پرونده «نه اتهام مشخص است، نه جزئیات.»
محمد پارسی، روزنامه‌نگار نیز، گفت که «شب از مظلومیت نیکا شاکرمی» نوشته و «صبح با تشکیل پرونده به دادسرا احضار» شده است، در حالی که با وجود گذشت شش ماه از پرونده اختلاس چای دبش، هنوز «نه کسی بازداشت شده و نه حتی احدی احضار!»
همچنین، یک منبع خبری از اعلام جرم دادستانی تهران علیه میلاد علوی، روزنامه‌نگار روزنامه «شرق»، برای انتشار یک ویدیو از واکنش مردم به صدور حکم اعدام برای توماج صالحی خبر داده است.
- سه روز «گروگان‌گیری» اعضای تحریریه یک رسانه
هدیه کیمیایی، روزنامه‌نگار اجتماعی ساکن ترکیه، در گفت‌وگو با بخش فارسی صدای آمریکا درباره افزایش فشارهای حکومتی بر رسانه‌ها در ایران، می‌گوید که در شش ماه گذشته گزارش‌های اجتماعی برخی روزنامه‌ها که پیشتر «خیلی در مورد فضای موجود در جامعه» گزارش میدانی تهیه می‌کردند، «به شکل معناداری کم شده است.»
به گفته این روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل رسانه‌ای، «جمهوری اسلامی سعی کرده انحصار خبری را در اختیار خودش بگیرد»؛ او با ذکر یک نمونه می‌افزاید: «به ویژه در ماجرای کشته شدن آرمیتا گراوند بر اثر ضربه حجاب‌بان‌ها، به روزنامه‌نگارانی که به بیمارستان رفته بودند اجازه نداد خبر بگیرند.»
در واقعه کشته شدن آرمیتا گراوند در نخستین روزهای پاییز سال گذشته در یک ایستگاه مترو تهران، مریم لطفی، خبرنگار روزنامه شرق که برای تهیه گزارش خبری به بیمارستان فجر نیروی هوایی، محل بستری آرمیتا رفته بود، بازداشت شد.
هدیه کیمیایی همچنین با ذکر یک نمونه دیگر از فشارهای حکومتی بر رسانه‌ها می‌گوید که جمهوری اسلامی به مدت «سه روز، روزنامه‌نگاران نشریه فردای اقتصاد را در روز روشن گروگان گرفت، آن هم «روزنامه‌نگارانی که تنها کاری که می‌کنند انتشار خبر و گزارش» است.
کیمیایی همچنین به مواردی از محدودسازی رسانه‌ها در سال گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید که بسیاری از روزنامه‌نگاران «حتی به خاطر بازنشر اخبار احضار و بازداشت شدند و حکم هم گرفتند» و «حتی روزنامه‌نگارانی که در فضای مجاز انتقاد جمهوری اسلامی می‌نوشتند، نیز احضار شدند.
هدیه کیمیایی همچنین اضافه می‌کند: «در سال گذشته جمهوری اسلامی با انواع و اقسام قوانین بدی که تصویب کرد، مانع آزادی بیان و کار روزنامه‌نگاران در ایران شد.»
- افزایش چشمگیر فشار بر روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها در ایران
در همین زمینه، سازمان «دفاع از جریان آزاد اطلاعات»، گزارش داده که جمهوری اسلامی تنها در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۴، یعنی از اوایل دی ۱۴۰۲ تا اوایل فروردین سال جاری، دست‌کم ۹۱ روزنامه‌نگار، فعال رسانه‌ای و رسانه را تحت پیگرد قضایی و امنیتی قرار داده است.
این سازمان غیرانتفاعی که توسط شماری از روزنامه‌نگاران، پژوهشگران حقوق بشر و حقوق‌دانان راه‌اندازی شده است با استناد به مستندات گزارش تأکید می‌کند که جمهوری اسلامی به صورتی «هدفمند» و در بستری «فراقانونی» برای «اعتبارزدایی» از روزنامه‌نگاران و رسانه‌های غیردولتی تلاش می‌کند.
بر اساس این گزارش، از آغاز سال جاری میلادی، ۲۴ روزنامه‌نگار و مدیر مسئول رسانه که شامل هفت زن و ۱۷ مرد بوده‌اند، روی هم رفته به ۱۴ سال و هفت ماه زندان، ۹۹ میلیون تومان جزای نقدی، دو سال تبعید، چهار سال محرومیت از فعالیت در حرفه روزنامه‌نگاری، چهار سال منع فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و دو سال منع خروج از کشور محکوم شده‌اند.
این گزارش همچنین عنوان می‌کند که جمهوری اسلامی در این سه ماه، دست‌کم در ۹۵ مورد، حقوق قانونی روزنامه‌نگارانی که مورد پیگرد قضایی قرار گرفته بودند را نقض کرده و شمار پیگردهای قضایی روزنامه‌نگاران و مدیرمسئولان رسانه‌ها در دومین ماه میلادی سال ۲۰۲۴، یعنی ۲۰ روز آخر بهمن و ۱۰ روز نخست اسفند سال گذشته خورشیدی، نسبت به مدت زمان مشابه ماه پیش از آن ۴۰ درصد افزایش داشته است.
- افشای صدور احکام غیابی در ایران برای خبرنگاران صدای آمریکا
در جریان هک سایت‌های قوه قضاییه در اسفند ۱۴۰۲، اسنادی فاش شد که نشان می‌داد مقامات قضایی جمهوری اسلامی شماری از روزنامه‌نگاران شاغل در بخش فارسی صدای آمریکا را در اردیبهشت ۱۴۰۱ با اعلام مجازات «حبس تعزیری» به اتهام «تبلیغ علیه نظام» محکوم کردند و احکام صادره را به «شعبه اجرای احکام کیفری دادسرای فرهنگ و رسانه تهران» ارسال کرده‌اند.
یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به این احکام تأکید کرد که چنین رفتاری از حکومت ایران که در جهان به سرکوب رسانه‌ها شناخته شده، «تعجب‌آور نیست» و به بخش فارسی صدای آمریکا گفت که «ارعاب روزنامه‌نگاران خارج از کشور توسط رژیم ایران و سرکوب رسانه‌ها در داخل برای جهانیان کاملا شناخته شده است.»
بر اساس گزارش سازمان عفو بین‌الملل در روز پنجم اردیبهشت، مقامات جمهوری اسلامی با هدف خاموش کردن اعتراضات، با استفاده از قوای قهریه غیرقانونی و محاکمه‌های ناعادلانه فعالان، روزنامه‌نگاران و منتقدان اقدام به سرکوب شدید آزادیهای اساسی کرده‌اند.
در همین زمینه، ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا چهارم اردیبهشت درباره گزارش تازه ایالات متحده از وضعیت حقوق بشر در ایران، به‌ویژه تهدیدهای مطرح شده برعلیه روزنامه‌نگاران گفته است: «جمهوری اسلامی همچنان یکی از بزرگترین صادرکنندگان تروریسم است و از سال ۱۳۵۷ به طور هم‌زمان نشان داده رژیمی است که به آزادی اعتنایی ندارد و همچنان به سرکوب جدی جامعه مدنی، تهدید رسانه‌ها و تضییع حقوق انسانها ادامه می‌دهد.»
رسانه‌های مستقل در ایران امکان فعالیت آزادانه را ندارند و روزنامه‌نگاران مستقل نیز به هر بهانه‌ای با پرونده‌های امنیتی و قضایی روبه‌رو می‌شوند.
از جمله موارد فشار بر روزنامه‌نگاران ایرانی که در ماه‌های گذشته مورد توجه محافل رسانه‌ای و حقوق بشری بین‌المللی قرار گرفت، بازداشت ۴۰۰ روزه نیلوفر حامدی و الهه محمدی، دو روزنامه‌نگاری بود که در جریان پوشش گزارش‌های مربوط به کشته شدن مهسا امینی بازداشت شده بودند.
نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان گزارشگران بدون مرز، کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران و فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران در دهه‌های اخیر بارها جمهوری اسلامی را به نقض آزادی رسانه‌ها محکوم کرده‌اند و از ایران به عنوان یکی از بزرگترین زندان‌ها برای خبرنگاران یاد کرده‌اند.
