U Republici Srpskoj, entitetu u Bosni i Hercegovini, se obilježava 9.januar kao Dan Republike Srpske (RS), kojeg je Ustavni sud Bosne i Hercegovine (BiH) u dva navrata proglasio neustavnim, prenosi Radio Slobodna Evropa (RSE).
Centralna proslava je bila u Banja Luci, gdje je održan svečani defile.
Centrom Banje Luke, pred velikim brojem okupljenih građana, prošli su pripadnici policijskih snaga ovog entiteta, te radnici hitnih službi, predstavnici javnih institucija, ustanova, sportskih organizacija i drugih udruženja.
U defileu koji je trajao nešto kraće od sat vremena, učestvovao je najveći broj učesnika do sada, oko 2.700. Prvi put su učestvovali i helikopteri Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske, kao i konjica.
Gradom su prošli i predstavnici ogranka ruskog moto-kluba "Noćni vukovi" iz ovog entiteta.
U Banjoj Luci su između ostalih bili prisutni najviši funkcioneri ovog bh. entiteta, zatim Aleksandar Vulin, ministar unutrašnjih poslova Srbije, i Darija Kisić Tepavčević, ministarka za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Srbije, kao i ambasador Ruske Federacije u BiH, Igor Kalabuhov.
Prisutni su bili i predstavnici Vojske Srbije.
Okupljenima su se obratili predsjednica RS, Željka Cvijanović, i član Predsjedništva BiH, Milorad Dodik.
„Uvijek smo se okupljali na ovaj veliki praznik da bismo pokazali svoju opredijeljenost da živimo u miru. Vi ste najbolji svjedoci da nikada nije bilo jednostavno“, poručila je Cvijanović.
Dodik je rekao da je RS „ostvarenje srpskog sna na ovim prostorima“
“Naša sloboda nije nauštrb nekih drugih, naša sloboda je naše pravo. Naš cilj je mir, i odbrana naše slobode, izgradnja života dostojnog čovjeka“, naglasio je Dodik.
Istakao je da „on nije izabran da radi ono što hoće Amerikanci, nego ono šta hoće ovaj narod“.
Defile prošle godine nije bio održan, zbog pandemije korona virusa.
U subotu 8. januara u Banskom dvoru u Banjaluci dodijeljena su i odlikovanja zaslužnim građanima i institucijama. Isti dan održana je i svečana akademija.
Osim u Banjoj Luci, 9. januar se obilježava i u drugim gradovima i opštinama u RS, te u Brčko Distriktu BiH.
Za Ambasadu SAD u BiH 9. januar neustavan
"Obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara je neustavno, a odluke Ustavnog suda BiH su konačne i obvezujuće", navodi se u odgovoru Ambasade Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u BiH za Radio Slobodna Evropa (RSE) na upit o proslavi godišnjice RS.
Iz Američke ambasade pozvali su sve političke lidere da postupe u skladu sa odlukama suda.
“Poštivanje vladavine prava je temelj demokratije i od vitalnog je značaja za napredak BiH na njenom euroatlantskom putu”, dodaje se u odgovoru.
Praznik osporen tri puta
Dan Republike Srpske 9. januar tri puta proglašavan je neustavnim od Ustavnog suda tadašnje Republike Bosne i Hercegovine, a zatim i Ustavnog suda BiH.
Tog datuma 1992. godine u Sarajevu je tadašnja Skupština srpskog naroda u BiH, donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda BiH, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine, a sa ciljem da je pripoji Jugoslaviji, koja se tada raspadala.
Na čelu samoproglašene republike su bili Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik, kasnije osuđeni u Haškom tribunalu zbog ratnih zločina.
U donošenju te deklaracije nisu učestvovali predstavnici Bošnjaka i Hrvata. Ova dva naroda na 9. januar gledaju kao na početak rata u Bosni i Hercegovini, te početak etničkog čišćenja, ratnih zločina i genocida nad nesrpskim stanovništvom.
Ustavni sud tadašnje Republike BiH donio je 28. februara 1992. Odluku kojom se poništavaju i spomenuta deklaracija, kao i Ustav Srpske Republike BiH koji je spomenuta skupština donijela.
Ustavni sud BiH je u novembru 2015. godine donio odluku prema kojoj je član Zakona o praznicima RS-a koji govori o Danu RS-a neustavan.
Osim što se Ustavni sud u meritumu osvrnuo na događaje iz 1992., on je utvrdio i da se tad obilježava i krsna slava Republike Srpske – Sveti arhiđakon Stefan, pa se svjetovni datum, zbog načina njegovog obilježavanja, doživljava i kao vjerski pravoslavni praznik.
Ustavni sud BiH nije osporio pravo vjernicima da obilježavaju krsnu slavu Svetog Stefana, kao ni dan Republike Srpske, ali je utvrdio da “Dan RS-a” ne može biti 9. januar.
Prethodno je Venecijanska komisija u mišljenju ocijenila da je “diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja”.
Poništen i referendum o 9. januaru
Obilježavanje 9. januara bilo je povod za referendum u RS, kojeg je Narodna skupština ovog entiteta raspisala u julu 2016., a koji je bio zakazan za 25. septembar. Ustavni sud BiH usvojio je 17. septembra 2016. mjeru kojom je obustavio Odluku o raspisivanju referenduma.
Uprkos tome, referendum je održan, a 99 odsto građana koji su izašli je glasalo potvrdno na referendumsko pitanje “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?”.
To je za Kancelariju visokog predstavnika u BiH (OHR), predstavnike međunarodne zajednice, te predstavnike Evropske unije i brojnih ambasada zapadnih zemalja, predstavljalo udar na Ustav BiH i Dejtonski mirovni sporazum.
Nakon toga, Narodna skupština RS-a je 26. oktobra 2016. donijela poseban Zakon o Danu RS-a i izdvojila ga iz Zakona o praznicima RS-a.
Ponovo je 9. januar utvrđen kao datum, uz naglasak da se “Dan Republike obilјežava i praznuje kao sekularni praznik”, te da “Vlada RS-a svojom odlukom uređuje način obilјežavanja i praznovanja”.
Devet delegata Bošnjaka i Hrvata u Vijeću naroda RS-a, kao jednom od dva doma Narodne skupštine RS-a, podnijelo je novu apelaciju Ustavnom sudu BiH.
Sud je u martu 2019. donio odluku prema kojoj je član tog zakona u kojem se navodi da se “na osnovu potvrđene volјe građana Republike Srpske, 9. januar utvrđuje kao Dan Republike” neustavan i protivan Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, te protivan Protokolu uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Proslava uz podrivanje državnog autoriteta
Proslava osporavanog praznika odvija se u svjetlu aktivnosti vlasti Republike Srpske na neustavnom prijenosu nadležnosti sa države Bosne i Hercegovine na taj entitet.
Skupština Republike Srpske u decembru 2021. je izglasala zaključke o "prijenosu nadležnosti sa BiH na nivo RS".
Prema zaključcima Narodna skupština je zadužila Vladu RS da u roku od šest mjeseci uputi parlamentu na razmatranje zakon o porezu na dodatnu vrijednost, zakon o akcizama, zakon o visokom sudskom i tužilačkom savjetu RS, kao i zakone iz oblasti odbrane i bezbjednosti.
Prethodno je isto tijelo donijelo 20. oktobra 2021. zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima koji predviđa osnivanje entitetske agencije za lijekove, koja od 2009. godine djeluje na državnom nivou.
Istovremeno, predstavnici stranaka iz RS u državnim organima bojkotuju rad institucija BiH. Blokada traje skoro šest mjeseci od kada je bivši visoki predstavnik u BiH Valentin Incko dopunio Krivični zakon BiH i zabranio negiranje genocida počinjenog u Srebrenici 1995.godine.
Dodiku nove sankcije
Samo tri dana pred početak zvaničnog obilježavanja dana Republike Srpske, Milorad Dodik, srpski član Predsjedništva BiH, dobio je nove sankcije od SAD-a.
Razlog je njegovo insistiranje na blokadi institucija BiH i aktivnostima prijenosa nadležnosti sa BiH na RS.
Kancelarija za kontrolu inostrane imovine američkog Ministarstva trezora (OFAC) saopštila je da je Dodik stavljen na listu kao odgovor na njegove koruptivne aktivnosti i kontinuirane prijetnje stabilnosti i teritorijalnoj cjelovitosti BiH.
