Sloboda medija je naglo pala širom svijeta u 2014. godini, tokom koje su vlade cenzurom i hapšenjima ućutkivale kritičke stavove, teroristi otimali i ubijali novinare koji su pokušavali da izvještavaju o oružanim sukobima i organizovanom kriminalu, a bogati vlasnici privatnih medija uticali na izvještavanje u prilog vladama, političkim strankama i svojim interesima, navodi se u novom izvještaju organizacije “Fridom Haus” o slobodi štampe. Nepovoljna medijska situacija zabilježena je i na Balkanu.
Pogoršanje medijske situacije na Zapadnom Balkanu je u novom izvještaju organizacije Fridom haus izdvojeno kao jedna od četiri glavne pojave prošle godine. Sve zapadnobalkanske države svrstane su u kategoriju djelimično slobodnih zemalja, dok je u više njih nastavljen zabrinjavajući trend kršenja slobode medija kaže za Glas Amerike istraživač Elen Agekijan.
„Padu u regionu uglavnom je doprinijelo pet opštih faktora: raspostranjena upotreba zakona o kleveti i uvredi od strane vladinih zvaničnika i drugih javnih ličnosti protiv novinara. U većini zemalja, javni servisi obično su veoma naklonjeni vladi što vladajućim partijama i koalicijama daje prednost i naročito tokom izbora. Takođe, u mnogim zemljama postoji veliki uređivački pritisak vlasnika medija, naročito ako su povezani sa političkim strankama ili javnim ličnostima. Postoji i visok nivo prijetnji i nasilja i verbalnog maltretiranja novinara i nezavisnih glasova što takođe vodi do samocenzure. I konačno, u gotovo svim državama vlasništvo nad medijima je prilično netransparentno.“
Jedan od najznačajnijih padova, i to za tri poena, zabilježen je u Srbiji, koja se sa 40 poena našla na 80. mjestu, koje dijeli sa Hrvatskom i Indijom. Srbija se, uz Makedoniju, takođe našla među zemljama u kojima je poslednjih pet godina zabilježen najveći pad slobode medija.
„U Srbiji smo primijetili prilično velik broj zabrinjavajućih nagovještaja opšte atmosfere u kojoj je zastupljena veoma negativna retorika i neprijateljstvo vlade prema nezavisnim novinarima, naročito prošle, ali i ove godine. Vidjeli smo napade vlade na Balkansku istraživačku mrežu ( BIRN), iznošenje veoma negativnih komentara o štampi u javnosti i putem provladinih medija. Prošle godine su takođe zabilježeni napori vlade da ograniči pristup nekoliko ključnih internet stranica, dok su tokom vanrednog stanja, posle poplava, tri novinara pritvorena na osnovu privremenog zakona prema kojem su vlasti mogle da privode sve koji su širili neistinite informacije ili podsticali paniku, a najmanje 20 je ispitivano .“
Politička opstrukcija i pritisak, ističe Agekijan, ograničavaju slobodu srpskim novinarima da obavljaju svoj posao, dok nepovoljna medijska situacija neminovno dovodi i do samocenzure koja je prisutne svugdje na Zapadnom Balkanu.
„I to kao posljedica vladinog miješanja u medije, ali i saznanja da postoji politički pritisak na medijsku organizaciju za koju radite. Kada novinari znaju da će određeni stavovi i teme naići na otpor političkih ili komercijalnih interesa povezanih sa njihovim organizacijama onda pribjegavaju samocenzuri. Zatim postoji pravni faktor, poput česte upotrebe zakona o kleveti.“
Iako u novom izvještaju ispred svojih susjeda, na 78. mjestu sa 39 poena, Crna Gora poslednju deceniju bilježi konstantan pad slobode medija. Uslovi u zemlji pogoršani su i od povratka Mila Đukanovića na položaj premijera 2012., navodi Fridom haus.
„Taj pad je uglavnom rezultat nevjerovatno zabrinjavajućeg i alarmantnog nasilja nad novinarima. Osoblje, kancelarije i imovina Dana, Monitora i Vijesti su bili mete bombaških napada, ubistava, napada. Takođe, prošle godine smo bili svjedoci ne samo nagovještaja iz vlade da će uraditi nešto tim povodom, već je u stvari osnovana Komisija za istragu napada na novinare, otvoren je i slučaj ubistva urednika Dana. Čini se da volja postoji, ali nismo vidjeli dovoljno rezultata da bi mogli da procijenimo koliko su ti napori uspješni. U Crnoj Gori je zabrinjavajuće i usvajanje zakona, čija bi implementacija dovela do zatvaranja medija koji krše zakone o govoru mržnje.“
Najniže rangirana zemlja u regionu, na 125 mjestu, je Makedonija koja je poslednjih pet godina pala za čak 10 poena, Bosna i Hercegovina dijeli 107. sa Argentinom, Grčkom i Nigerom, dok Albanija i Kosovo dijele 97. poziciju.
Fridom Haus navodi da su se uslovi za rad medija u 2014. naglo pogoršali širom svijeta, s obzirom na to da su se novinari suočavali sa sve većim ograničenjima slobodnog protoka vijesti i informacija, ali i ozbiljnim prijetnjama po svoje živote.
Globalna sloboda medija je prošle godine pala na najniži nivo u poslednjih više od 10 godina, dok samo 14 odsto svjetske populacije živi u područjima sa slobodnom štampom, navodi se u izvještaju.
Pad, za jedan poen, zabilježile su i Sjedinjene Države zbog, između ostalog, pritvaranja i maltretiranja novinara tokom protesta u Fergusonu, u Mizuriju, te određenih praksi federalne vlade, među kojima je i relativno stroga kontrola informacija koje dolaze iz Bijele kuće i vladinih agencija.
Kriterijumi na osnovu kojih organizacija rangira zemlje po stepenu slobode medija sa poenima od nula (najslobodnije) do 100 (najmanje slobodne) su pravno, političko i ekonomsko okruženje.