Austrija je suočena sa najvećim špijunskim skandalom u poslednjih nekoliko decenija, a hapšenje bivšeg obavještajca razotkrilo je obim ruske infiltracije, slab zvanični nadzor, te ponašanje koje podsjeća na špijunske romane.
Egisto Ot uhapšen je 29. marta, a prema nalogu za hapšenje na 86 strana u koji je uvid imala agencija Asošijeted pres, optužuje se između ostalog da je podatke o mobilnim telefonima bivših visokih austrijskih zvaničnika predao ruskoj obavještajnoj službi, zatim da je pomogao da se planira pljačka u stanu jednog uglednog novinara, te napisao "prijedloge za poboljšanje" ruskih operacija nakon ubistva u Njemačkoj naručenog iz Rusije.
Ot se sumnjiči da je dao osjetljive informacije Janu Marsaleku, Austrijancu u bjekstvu koji se traži zbog sumnje za prevaru, nakon kolapsa njemačke platne kompanije Vajrkard (Wirecard) 2020. godine, čiji je bio direktor. U nalogu za hapšenje se navodi da poruke, koje su obezbijedile britanske vlasti, Marsaleka direktno povezuju sa ruskom obavještajnom službom FSB (Federalna služba bezbjednosti).
Njemački i austrijski mediji prenijeli su da se vjeruje da je Marsalek povezan sa ruskom obavještajnom službom od najmanje 2014. godine i da je trenutno u Rusiji.
Tomar Regler, istoričar i stručnjak za špijunažu povezan sa austrijskim Centrom za obavještajne poslove, propagandu i bezbjednosne studije, kaže da slučaj ima potencijal da postane "jedna od najvećih priča o špijunaži u skorijoj austrijskoj istoriji".
"Slučaj je poseban zbog međunarodne dimenzije i činjenice da nije samo riječ o špijunaži, već i o inflitraciji u austrijski politički sistem i slabljenju interne sigurnosti zemlje", kaže Regler.
Austrija je dugo imala dobre odnose sa Moskvom. Članica je Evropske unije sa politikom vojne neutralnosti i reputacijom centra za špijunažu.
Razotkrivanje špijunske mreže
Ot, bivši policajac, bio je obavještajac u Turskoj i Italiji od 2001. do 2012. godine, prije nego što je radio sa tajnim agentima u austrijskoj domaćoj obavještajnoj službi BVT, koja više ne postoji.
Suspendovan je iz BVT-a 2017. godine kada je prvi put optužen da možda špijunira za Rusiju, ali je naredne godine prebačen da radi za austrijsku policijsku akademiju. Ponovo je suspendovan 2021. godine do sprovođenja istrage o njegovim navodnim vezama sa Rusijom i tada je pritvoren. Vlasti su zaključile da su dokazi preslabi i oslobodile ga četiri nedelje kasnije.
U BVT-u, Ot je služio pod Martinom Vajsom, bivšim šefom austrijskih obavještajnih operacija. Tužioci tvrde da su Ot i Vajs bili "bliski prijatelji". U nalogu za hapšenje, naveli su da je Vajs počeo da radi za Marsaleka i Vajrkard nakon što je napustio obavještajnu službu 2018. godine i da je naredbe Marsaleka i ruskih operativaca prosleđivao Otu. Prema nalogu za hapšenje, Marsalek je u porukama naveo da je pomogao da se Vajs "evakuiše" u Dubai.
Advokat Ota odbio je da komentariše slučaj, navodeći da je tek nedavno preuzeo njegovu odbranu. Ot je prethodno odbacio optužbe za špijunažu i bilo koje krivično djelo.
Regler navodi da se čini da je Marsalek (44) "pauk u mreži" koji "povlači konce". Marsalekov advokat nije odgovorio na zahtjeve za komentar.
Disidenti, špijuni i baze podataka
Između 2017. i 2021. godine, kako se navodi u nalogu za hapšenje, Ot je prikupljao osjetljive informacije o ljudima od interesa za Rusiji "sa ciljem da ih proslijedi Janu Marsaleku i nepoznatim predstavnicima ruskih vlasti", pretraživanjem nacionalnih policijskih baza podataka i slanjem zahtjeva drugim evropskim policajcima, uključujući u Italiji i Britaniji.
Ot je navodno tražio podatke iz informacionog sistema Šengena da bi saznao da li se potražuju osumnjičeni ruski operativci i bivši zaposleni Vajrkarda, te da li su im uvedene restrikcije na putovanja.
U nalogu se navodi dug spisak ljudi koji su špijunirani, uključujući ruske disidente, biznismene i bivšeg oficira koji je radio za ruski FSB.
Pljačka, mobilni telefoni i naučene lekcije
Kada su se 2017. godine prvi put pojavile optužbe da je Ot tražio informacije za Rusiju, britanska obavještajna služba je Austriji proslijedila značajne nove informacije.
Petoro bugarskih državljana, koji su navodni bili dio Marsalekove mreže, uhapšeno je prošle godine u Britaniji, i još jedan u februaru ove godine. Prema nalogu za hapšenje Ota, poruke između Marsaleka i jednog od osumnjičenih u tom slučaju Orlina Ruseva - koje je razotkrila britanska obavještajna služba MI 5 - ukazuju na dalje operacije Marsaleka i njegovih austrijskih pomagača.
Samo nekoliko nedelja nakon što je Ot pušten iz pritvora 2021. godine, tužioci kažu da je tražio adresu bugarskog istraživačkog novinara Hrista Grozeva u Beču i dao je Marsaleku. Ističu da je Marsalek kasnije angažovao tim da provali u Grozev stan i ukrade laptop i USB.
Grozev, koji je pronašao ruske oficire koji su navodno bili umiješani u trovanje bivšeg ruskog obavještajca Sergeja Skripalja 2018. godine i ruskog opozicionog lidera Alekseja Navalnog 2020. godine, preselio se prošle godine iz Beča nakon što su austrijske vlasti saopštile da više ne mogu da mu garantuju bezbjednost.
Ot je navodno uspio da uzme mobilne telefone troje bivših visokih zvaničnika austrijskog Ministarstva unutrašnjih poslova - među kojima je i šef kabineta bivšeg ministra - kada su uređaje, koji su pali u vodu tokom izleta na Dunavu 2017. godine, trebalo da popravljaju IT stručnjaci austrijske obavještajne službe.
Tužioci navode da su telefoni dati nepoznatom agentu koji je radio za Marsaleka u stanu u Beču Otovog bišeg zeta, a zatim "prebačeni u Moskvu na dalju analizu". U telefonima su navodno bili "osjetljivi zvanični i privatni podaci".
Ot je takođe navodno pomogao Marsaleku da u Moskvu prokrijumčari ukradeni kompjuter SINA, uređaj koji mnoge evropske vlade koriste za prenos osjetljivih informacija. Nakon predaje u istom stanu u Beču, Marsalek je napisao u poruci da je uređaj uspješno prebačen u Lubjansku - gdje je moskovski štab FSB-a, navode tužioci.
Istražioci su takođe u Otovom mobilnom telegonu pronašli analizu naučenih lekcija koja sadrži "sugestije za poboljšanje" ruskih obavještajnih operacija u Evropi posle ubistva gruzijskog državljanina čečenskog porijekla u Berlinu 2019. godine. U tom slučaju je uhapšen i osuđen jedan Rus koji je, prema navodima njemačkog suda, radio po nalogu ruskih vlasti.
Šta Austrija sada preduzima?
Ot je u pritvoru do donošenja odluke o tome da li će protiv njega biti podignuta optužnnica. Taj proces bi mogao da potraje.
Međutim, slučaj dominira u medijima, a političke partije razmjenjuju optužbe za neuspjeh da se Ot ranije zaustavi.
Austrijski kancelar Karl Nehamer za utorak je sazvao sastanak Savjeta za nacionalnu bezbjednost i poručio da je potrebno da zemlja pooštri bezbjednost da spriječi rusku infiltraciju.
Njegova ministarska pravde navela je da planira da pooštri zakone o špijunaži, koja je trenutno zabranjena ako je uperena protiv same Austrije, ali ne ako su meta druge zemlje ili mnoge međunarodne organizacije sa sjedištem u Beču.
