WASHINGTON —
Isiphathamandla esibona ngokubhaliswa kwabantu uRegistrar General, uMnu. Tobaiwa Mudede, uthi ele Zimbabwe kaliyikulandela izinqumo zekhomishini ye African Union ebona ngendaba zelungelo loluntu eye AU Commission on Human and People's Rights ukuvumela izizalwane zakuleli ezimazweni ukuba zivote kukhetho olukhangelelwe ukuqhutshwa lonyaka.
UMudede ubephendula imibuzo yamalunga angene umhlangano owenzelwe eHarare International Conference Centre ngoLwesine ongomunye wemihlangano eqoqwe ngabe khomishini ebona ngezokuqhutshwa kokhetho eye Zimbabwe Electoral Commission, Z-E-C, ngesikhathi behlangana lamalunga enhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu kanye lezokholo.
Uveze ukuba uhulumende wakuleli akayi kuzilandela izinqumo ezabekwa ngabohlangothi lwe ACHPR. UMudede uthi ukulandela lezi zinqumo ezivumela ukuba izizalwane zakuleli ezisemazweni ukuba zanelise ukuvhota, kufana lokuvumela abakwamanye amazwe ukuba bangenele kundaba zezombusazwe zeZimbabwe.
Kudaba olwakwezwa kwabe ACHPR ngumkhokheli we Zimbabwe Exiles Forum,uMnumzana Gabriel Shumba, i komishini ye African Union le yakubeka sobala ukuba ukwalela lezi zizalwane ukuvhota kukhetho oluzayo kuyikwephula ilungelo loluntu.
Zicatshangelwa ukuba zedlula izigidi ezine-four million, izizalwane zeZimbabwe ezikwele South Africa kanye lase United Kingdom.
Isisekelo sombuso esitsha sikubeka sobala ukuba wonke umuntu oyisizalwane se Zimbabwe ulelungelo lokuvhota kodwa uMudede uthi izizalwane zakuleli ezikwamanye amazwe ezizanelisa ukuvhota ngezisemahofisini kammeli wakuleli kanye lalabo abaphatheke kumisebenzi kahulumende bephandle kwelizwe ngesikhathi ukhetho luqhutshwa kuleli.
Inhlanganiso ezisebenza zizimele, zithi kazijatshuliswa ludaba lokuba babili kuphela abathunyelwe yiZEC ku Ward yinye ngayinye, abazaphatheka kunhlelo zokufundisa uzulu phezu kodaba lokubhalisa amagama kugwalo lwe voter’s role kanye lokuvota.
Abenhlanganiso ezizimeleyo laba bathi uhlelo lokubhalisa amagama abantu ku Voter’s Role ukuze umuntu abe lelungelo lokuvota kukhetho oluzayo oluqala ngumvulo luqhutshwa sikhathi sinye lohlelo lokuba uzulu anelise ukuhlola ukuba igama lakhe liyatholakala kulolugwalo lulakho ukubangela udubo ikakhulu kulabo ababhalisa amagama abo okwakuqala ngoba belakho ukuliswela ithuba lokwenze lokho kulezo nsuku zokwenza lokho.
Abe ZEC bathi wonke umuntu ofuna ukubhalisa kumele abe ngolesithupha loba i passport njalo loluhlelo lukhangelelwe ukuqhutshwa phakathi kwensuku ezingamatshumi amathathu kulandelwa isisekelo sombuso esitsha.
Ukuze sihlaziye okuphathelane lamalungiselelo ohlelo lokuvota, uSithandekile Mhlanga weStudio 7 uzoze loMnu. Effie Dlela-Ncube umgcinisihlalo wenhlanganiso ye NANGO endawonye loMnu. Siyabonga Malandu-Ncube, omela i Insiza South edale lephalamende.
UMnu. Malandu Ncube ukhuthaza ukuthi ababhalisela ukuvota kufanele behlolisise ukuthi amabizo abo elokhu ekhona kuluhlu lwe voter’s roll, njalo uMnu. Ncube uthi bekufanele abantu befundiswe ngokuphathelane lokuvota bengakabhalisi.
UMudede ubephendula imibuzo yamalunga angene umhlangano owenzelwe eHarare International Conference Centre ngoLwesine ongomunye wemihlangano eqoqwe ngabe khomishini ebona ngezokuqhutshwa kokhetho eye Zimbabwe Electoral Commission, Z-E-C, ngesikhathi behlangana lamalunga enhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu kanye lezokholo.
Uveze ukuba uhulumende wakuleli akayi kuzilandela izinqumo ezabekwa ngabohlangothi lwe ACHPR. UMudede uthi ukulandela lezi zinqumo ezivumela ukuba izizalwane zakuleli ezisemazweni ukuba zanelise ukuvhota, kufana lokuvumela abakwamanye amazwe ukuba bangenele kundaba zezombusazwe zeZimbabwe.
Kudaba olwakwezwa kwabe ACHPR ngumkhokheli we Zimbabwe Exiles Forum,uMnumzana Gabriel Shumba, i komishini ye African Union le yakubeka sobala ukuba ukwalela lezi zizalwane ukuvhota kukhetho oluzayo kuyikwephula ilungelo loluntu.
Zicatshangelwa ukuba zedlula izigidi ezine-four million, izizalwane zeZimbabwe ezikwele South Africa kanye lase United Kingdom.
Isisekelo sombuso esitsha sikubeka sobala ukuba wonke umuntu oyisizalwane se Zimbabwe ulelungelo lokuvhota kodwa uMudede uthi izizalwane zakuleli ezikwamanye amazwe ezizanelisa ukuvhota ngezisemahofisini kammeli wakuleli kanye lalabo abaphatheke kumisebenzi kahulumende bephandle kwelizwe ngesikhathi ukhetho luqhutshwa kuleli.
Inhlanganiso ezisebenza zizimele, zithi kazijatshuliswa ludaba lokuba babili kuphela abathunyelwe yiZEC ku Ward yinye ngayinye, abazaphatheka kunhlelo zokufundisa uzulu phezu kodaba lokubhalisa amagama kugwalo lwe voter’s role kanye lokuvota.
Abenhlanganiso ezizimeleyo laba bathi uhlelo lokubhalisa amagama abantu ku Voter’s Role ukuze umuntu abe lelungelo lokuvota kukhetho oluzayo oluqala ngumvulo luqhutshwa sikhathi sinye lohlelo lokuba uzulu anelise ukuhlola ukuba igama lakhe liyatholakala kulolugwalo lulakho ukubangela udubo ikakhulu kulabo ababhalisa amagama abo okwakuqala ngoba belakho ukuliswela ithuba lokwenze lokho kulezo nsuku zokwenza lokho.
Abe ZEC bathi wonke umuntu ofuna ukubhalisa kumele abe ngolesithupha loba i passport njalo loluhlelo lukhangelelwe ukuqhutshwa phakathi kwensuku ezingamatshumi amathathu kulandelwa isisekelo sombuso esitsha.
Ukuze sihlaziye okuphathelane lamalungiselelo ohlelo lokuvota, uSithandekile Mhlanga weStudio 7 uzoze loMnu. Effie Dlela-Ncube umgcinisihlalo wenhlanganiso ye NANGO endawonye loMnu. Siyabonga Malandu-Ncube, omela i Insiza South edale lephalamende.
UMnu. Malandu Ncube ukhuthaza ukuthi ababhalisela ukuvota kufanele behlolisise ukuthi amabizo abo elokhu ekhona kuluhlu lwe voter’s roll, njalo uMnu. Ncube uthi bekufanele abantu befundiswe ngokuphathelane lokuvota bengakabhalisi.