JOHANNESBURG LE WASHINGTON DC —
Izizalwane zeZimbabwe ezihlala kwele South Africa sezitshayele ihlombe uhulumende waleli lizwe lezizalwane zakhona ngokuqhuba ukhetho abathi belukhululekile, lungelakuqilibezela kanti njalo lungela dlakela.
Izigidi zezizalwane zakwele South Africa bezifolile emzileni emide lamhlanje ekhethweni lwezwe lonke lokuvotela uhulumende omutsha. Lobanje kuke kwaba lemibiko yokwethuselwa kwabantu, endaweni phose zonke zelizwe kubikwa ukhetho luqhutshwe ngokuthula.
Lobanje ukhetho luqale sekutshaye ihola lesikhambisa ekuseni, kulabantu abedlula amatshumi amabili abesebelindele ukuvota esikolweni se Hitekani Primary School elokitshini lweSoweto kungatshayi ngitsho ihola lesihlanu ekuseni. Ingxoxo ibisitsha kukanti kuqhunswa lohleko ngesikhathi belindeni ukuthi baqale ukuvota.
Lalabo abeze begqoke izikipa zamabandla ezombusazwe ehlukeneyo phansi kwamabhatshi labo bebebonakala behleka ndawonye ngesikhathi be vota.
Amapholisa abebebonakala egcwele indawo yonke elondoloza ukuthula kukanti.
Ukuphumelela lokuthula obekukulolukhetho sekugconywe kakhulu yizizalwane zeZimbabwe zisithi uhulumende wekweleSouth Africa, amabandla ezombusazwe kanye lezizalwane zaleli lizwe bakhombise ukukhula kwezombusazwe.
Umnumnzana David Magagula, isikhulumeli sebandla le Matabeleland liberation Front, uthi lobanje kube lesehlakalo sokutshiswa kwendawo ezimbili zokuvotela kusenziwa yizakhamizi ezifuna uhulumende athuthukise indawo yazo, kuyabukeka ukuthi langesikhathi kukankaselwa ukhetho amabandla wonke abevunyelwa ukwenza lokhu ngokuthula.
Okunyeke okungconyweyizizalwane zeZimbabwe yikuvunyelwa kwabazobheka lolukhetho abavela emhlabeni wonke jikelele, njalo bevunyelwa ukufika loba kuyiphi indawo abayifunayo. Intatheli zindaba uNdumiso Mlilo uthi lesisenzo sikhombisa ukuthi bekungekho okufihlwayo.
Ngakolunye uhlangothi isikhulumeli sebandla le MDC-T kwele South Africa umnumnzana Kumbirai Muchemwa uthi uthokoziswe yikuthi izizalwane zakwele South Africa ezisemazweni ziphiwe ithuba lokuvota
Umnumnzana Magagula yenake uthi kunengi okungafundwa liqula leZimbabwe elizobheka ukhetho kwele South Africa ukuze nxa seliphindela ekhaya lifike lifundise abanye. Kulabantu abedlula izigidi ezingamatshumi amabili lanhlanu ababhalisele ukuvota kwele South Africa kukanti impumela yalolukhetho ikhangelelwe ukuphuma ngoMgqibelo.
Silokhu sisedabeni lokhetho lwakwele South Africa, isizalwane seZimbabwe esihlola lolukhetho, uMnu. Discent Collins Bajila, ongumgcinisihlalo wabatsha kucele leMDC elikhokhelwa nguMnu. Welshman Ncube, utshele uChris Gande weStudio Seven ukuthi kunengi okungangafundwa ngele Zimbabwe kukhetho lolu lanxa eleSouth Africa lathola uzibuse emuva.
Izigidi zezizalwane zakwele South Africa bezifolile emzileni emide lamhlanje ekhethweni lwezwe lonke lokuvotela uhulumende omutsha. Lobanje kuke kwaba lemibiko yokwethuselwa kwabantu, endaweni phose zonke zelizwe kubikwa ukhetho luqhutshwe ngokuthula.
Lobanje ukhetho luqale sekutshaye ihola lesikhambisa ekuseni, kulabantu abedlula amatshumi amabili abesebelindele ukuvota esikolweni se Hitekani Primary School elokitshini lweSoweto kungatshayi ngitsho ihola lesihlanu ekuseni. Ingxoxo ibisitsha kukanti kuqhunswa lohleko ngesikhathi belindeni ukuthi baqale ukuvota.
Lalabo abeze begqoke izikipa zamabandla ezombusazwe ehlukeneyo phansi kwamabhatshi labo bebebonakala behleka ndawonye ngesikhathi be vota.
Amapholisa abebebonakala egcwele indawo yonke elondoloza ukuthula kukanti.
Ukuphumelela lokuthula obekukulolukhetho sekugconywe kakhulu yizizalwane zeZimbabwe zisithi uhulumende wekweleSouth Africa, amabandla ezombusazwe kanye lezizalwane zaleli lizwe bakhombise ukukhula kwezombusazwe.
Umnumnzana David Magagula, isikhulumeli sebandla le Matabeleland liberation Front, uthi lobanje kube lesehlakalo sokutshiswa kwendawo ezimbili zokuvotela kusenziwa yizakhamizi ezifuna uhulumende athuthukise indawo yazo, kuyabukeka ukuthi langesikhathi kukankaselwa ukhetho amabandla wonke abevunyelwa ukwenza lokhu ngokuthula.
Okunyeke okungconyweyizizalwane zeZimbabwe yikuvunyelwa kwabazobheka lolukhetho abavela emhlabeni wonke jikelele, njalo bevunyelwa ukufika loba kuyiphi indawo abayifunayo. Intatheli zindaba uNdumiso Mlilo uthi lesisenzo sikhombisa ukuthi bekungekho okufihlwayo.
Ngakolunye uhlangothi isikhulumeli sebandla le MDC-T kwele South Africa umnumnzana Kumbirai Muchemwa uthi uthokoziswe yikuthi izizalwane zakwele South Africa ezisemazweni ziphiwe ithuba lokuvota
Umnumnzana Magagula yenake uthi kunengi okungafundwa liqula leZimbabwe elizobheka ukhetho kwele South Africa ukuze nxa seliphindela ekhaya lifike lifundise abanye. Kulabantu abedlula izigidi ezingamatshumi amabili lanhlanu ababhalisele ukuvota kwele South Africa kukanti impumela yalolukhetho ikhangelelwe ukuphuma ngoMgqibelo.
Silokhu sisedabeni lokhetho lwakwele South Africa, isizalwane seZimbabwe esihlola lolukhetho, uMnu. Discent Collins Bajila, ongumgcinisihlalo wabatsha kucele leMDC elikhokhelwa nguMnu. Welshman Ncube, utshele uChris Gande weStudio Seven ukuthi kunengi okungangafundwa ngele Zimbabwe kukhetho lolu lanxa eleSouth Africa lathola uzibuse emuva.