BULAWAYO —
Abasebenzela inhlalakahle kazulu bathi uhlelo lokufundisa intsha ezithola yetheswe amacala atshiyeneyo ukuze iphilisane kuhle labanye ingahanjiswanga entolongweni olubizwa ngokuthi yi 'Divert, don't Detain', soluncede kakhulu ukuthi abasakhulayo laba batshiye impilo yobugebenga.
Uhlelo lolu lwe 'Divert, Don't Detain', luphathisa abasakhulayo abaleminyaka engaphansi kwamatshumi amabili lanye abazithola betheswe amacala kodwa angelani lodlakela. Ngaphansi kwaloluhlelo, osakhulayo ovuma icala aletheswayo akamiswa phambi komthethwandaba njalo kathathwa imifanekiso yeminwe - ama fingerprints ukuze lelicala lingamlandeli impilo yakhe yonke.
Osebenza kuloluhlelo ehofisini ye Social Welfare, uNkosikazi Sheila Manyathela, uthi loluhlelo luyaphathisa kakhulu ukuthi abatsha abathe bazithola bengene esilingweni sokudala icala bangahle bayevalelwa lezigebenga emajele ngoba lokhu sokuveze ukuthi inengi liphuma lalo seliyizigebenga uqobo eziphanga zidale amanye amacala zibuyele ejele njalonje.
Uthi ngaphansi kwaloluhlelo, bayakhulumisana labasakhulayo laba, babancedise ukubuyela ezikolo kumbe ukuthola indlela zokuzilibazisa lokusebenza ezingelani lokwephula umthetho.
Uhlelo lolu luza ngesikhathi umthethwandaba waphezulu owe High Court selikhuthaze ukuthi omantshi bangagijimeli ukugweba izibotshwa ukuthi ziyehlala entolongweni ikakhulu emacaleni amancane ngoba umthetho udinga ukuthi abantu abonileyo bathole ithuba lokuguqula izenzo zabo babengabantu abaphilisana kuhle labanye hatshi ukubavalela emajele kokuphela.
UNkosazana Emily Mpofu, olomfowabo obebotshiwe eleminyaka elitshuma lesithupha uthi loluhlelo luhle ngoba luyanika owonileyo ithuba lokuthi azisole aguqule impilo yakhe kusese lesikhathi kulokuhle ayevalelwa ejele.
Uthi kuvamile ukuthi labo abavalelwa emajele bahle baphile impilo yobugebenga ngoba kunengi abakufundayo entolongweni lapho bevalelwe okubenza baxhwale ngamandla kukanti nxa besese bancane kulakho ukuthi bafundiswe indlela zokuziphatha.
Wengeze esithi uhlelo lolu luhle ngoba alukhangeli owonileyo kuphela kodwa kusetshenzwa labazali lemuli ukuze aphathiswe ukutshiyana lempilo yokwephula umthetho.
Amazwe amanengi emhlabeni wonke jikelele asedinga ukuncedisa abawonayo ukuguqula impilo zabo ngokubapha izigwebo ezingabahlalisi entolongweni - ama non custodial sentences lapho bephule umthetho okunganeno. Ingcitshi sezakhuthaza eleZimbabwe ukuthi lalo lisebenzise lindlela ikakhulu nxa kukhangelwa ukuthi intolongo zakuleli zigcwele okwedlulisa amalawulo, ngesikhathi kungelamali yokuphathisa izibotshwa ngokudla, izembatho kanye lenhlelo zokuguqula impilo zazo.
Uhlelo lolu lwe 'Divert, Don't Detain', luphathisa abasakhulayo abaleminyaka engaphansi kwamatshumi amabili lanye abazithola betheswe amacala kodwa angelani lodlakela. Ngaphansi kwaloluhlelo, osakhulayo ovuma icala aletheswayo akamiswa phambi komthethwandaba njalo kathathwa imifanekiso yeminwe - ama fingerprints ukuze lelicala lingamlandeli impilo yakhe yonke.
Osebenza kuloluhlelo ehofisini ye Social Welfare, uNkosikazi Sheila Manyathela, uthi loluhlelo luyaphathisa kakhulu ukuthi abatsha abathe bazithola bengene esilingweni sokudala icala bangahle bayevalelwa lezigebenga emajele ngoba lokhu sokuveze ukuthi inengi liphuma lalo seliyizigebenga uqobo eziphanga zidale amanye amacala zibuyele ejele njalonje.
Uthi ngaphansi kwaloluhlelo, bayakhulumisana labasakhulayo laba, babancedise ukubuyela ezikolo kumbe ukuthola indlela zokuzilibazisa lokusebenza ezingelani lokwephula umthetho.
Uhlelo lolu luza ngesikhathi umthethwandaba waphezulu owe High Court selikhuthaze ukuthi omantshi bangagijimeli ukugweba izibotshwa ukuthi ziyehlala entolongweni ikakhulu emacaleni amancane ngoba umthetho udinga ukuthi abantu abonileyo bathole ithuba lokuguqula izenzo zabo babengabantu abaphilisana kuhle labanye hatshi ukubavalela emajele kokuphela.
UNkosazana Emily Mpofu, olomfowabo obebotshiwe eleminyaka elitshuma lesithupha uthi loluhlelo luhle ngoba luyanika owonileyo ithuba lokuthi azisole aguqule impilo yakhe kusese lesikhathi kulokuhle ayevalelwa ejele.
Uthi kuvamile ukuthi labo abavalelwa emajele bahle baphile impilo yobugebenga ngoba kunengi abakufundayo entolongweni lapho bevalelwe okubenza baxhwale ngamandla kukanti nxa besese bancane kulakho ukuthi bafundiswe indlela zokuziphatha.
Wengeze esithi uhlelo lolu luhle ngoba alukhangeli owonileyo kuphela kodwa kusetshenzwa labazali lemuli ukuze aphathiswe ukutshiyana lempilo yokwephula umthetho.
Amazwe amanengi emhlabeni wonke jikelele asedinga ukuncedisa abawonayo ukuguqula impilo zabo ngokubapha izigwebo ezingabahlalisi entolongweni - ama non custodial sentences lapho bephule umthetho okunganeno. Ingcitshi sezakhuthaza eleZimbabwe ukuthi lalo lisebenzise lindlela ikakhulu nxa kukhangelwa ukuthi intolongo zakuleli zigcwele okwedlulisa amalawulo, ngesikhathi kungelamali yokuphathisa izibotshwa ngokudla, izembatho kanye lenhlelo zokuguqula impilo zazo.