HARARE —
Inhlanganiso yeZimbabwe Democracy Institute ithi inkinga zokubhalisa uzulu kuluhlu lwabalelungelo lokuvota iVoters Roll kunye lokungenela kwezinye ingatsha ikakhulu ezomvikela emsebenzini yekhomishini ebona ngezokhetho eye ZEC kulakho ukuphazamisa impumela yokhetho.
Esethula ugwalo lwempumela yenhlolisiso yalinhlanganiso eHarare ngoLwesine umgcinisihlalo weZimbabwe Democracy Institute uMnumzana Rashwet Mukundu uthe ukuze ukhetho luqutshwe kakuhle kuyadingakala ukuba yonke imisebenzi ekhangelene lamalungiselelo alo ibe ngesegcekeni okugoqela ugwalo lwe Voters Roll ethi balo kudana okukhulu ukubona ukuba kungaba lokungenela okukhona kwenhlangothi zezomvikela kumisebenzi ye ZEC.
UMnumzana Masimba Kuchera ocubungula ezombusazwe uthi ngendlela umumo wezinto ome ngayo iZEC ingabhekana lenkinga ngesikhathi sokuvotisa:
Umqondisi we Zimbabwe Democracy Institute uMnumzana Pedzisayi Ruhanya wazise umhlangano munye ukuba inhloso yalinhlolisiso ayisiyo yokuphazamisa umumo elizweni kodwa yikuba inkinga ezingavela zilungisiswe zingakaveli ethi ukuthula kuphela ayisiyonto engenza ukuba ukhetho lube ngolukhululekileyo kodwa ukuba konke okwenziwa kulungiselelwa ukhetho kwenziwe ngemfanelo.
IZEC yazise abazahlola ukhetho ngolwesibili ukuba isizilungiselele ukuquba ukhetho oluzwayo kungela nkinga ezifana lezivele kukhetho lwe Special Vote isithi isenelise ukudinda amapepa okuvotela kunye lokuthenga i-ink yokuvotisa osokuthunyezelwa ezabelweni njalo izasebenzisa indawo zokuvotela ezedlula inkulungwane ezithoba munwemunye.
Kolunye udaba oluphathelane lokhetho ummeli weMelika eZimbabwe uMnu Bruce Wharton utshele intathelizindaba eHarare ukuba kuqakathekile ukuthi uzulu angagijimeli ukuthi ukhetho alusoze luqhutshwe ngemfanelo.
Ekhuluma lentathelizindaba ngemva kokunikeza isipho senkulungwanwe ezingamatshumi amahlanu zamadollar-$50,000 kuzulu wezigabeni ezintathu uWharton uthi ule themba lokuthi inhlanganiso ezifana leSadc leAfrican Union ezivunyelwe ukuthi zizobona ukhetho luqhutshwa zizalandela lolu khetho ngelihlo lokhozi elilonanzelelo.
Okwamanje kukhanya kulokuthula elizweni sikhangelane lokhetho oluzenziwa ngoLwesithathu oluzayo mhlaka 31Ntulikazi. Kodwa inhlanganiso ezizimeleyo kanye labamanye amabandla ezombusazwe balokuthandabuza ukuthi lolu khetho luzaqhutshwa ngemfanelo kanye lokuthi abeZanu PF bazaziphatha na, balandele inkuthazo yokulondoloza ukuthula.
Esethula ugwalo lwempumela yenhlolisiso yalinhlanganiso eHarare ngoLwesine umgcinisihlalo weZimbabwe Democracy Institute uMnumzana Rashwet Mukundu uthe ukuze ukhetho luqutshwe kakuhle kuyadingakala ukuba yonke imisebenzi ekhangelene lamalungiselelo alo ibe ngesegcekeni okugoqela ugwalo lwe Voters Roll ethi balo kudana okukhulu ukubona ukuba kungaba lokungenela okukhona kwenhlangothi zezomvikela kumisebenzi ye ZEC.
UMnumzana Masimba Kuchera ocubungula ezombusazwe uthi ngendlela umumo wezinto ome ngayo iZEC ingabhekana lenkinga ngesikhathi sokuvotisa:
Umqondisi we Zimbabwe Democracy Institute uMnumzana Pedzisayi Ruhanya wazise umhlangano munye ukuba inhloso yalinhlolisiso ayisiyo yokuphazamisa umumo elizweni kodwa yikuba inkinga ezingavela zilungisiswe zingakaveli ethi ukuthula kuphela ayisiyonto engenza ukuba ukhetho lube ngolukhululekileyo kodwa ukuba konke okwenziwa kulungiselelwa ukhetho kwenziwe ngemfanelo.
IZEC yazise abazahlola ukhetho ngolwesibili ukuba isizilungiselele ukuquba ukhetho oluzwayo kungela nkinga ezifana lezivele kukhetho lwe Special Vote isithi isenelise ukudinda amapepa okuvotela kunye lokuthenga i-ink yokuvotisa osokuthunyezelwa ezabelweni njalo izasebenzisa indawo zokuvotela ezedlula inkulungwane ezithoba munwemunye.
Kolunye udaba oluphathelane lokhetho ummeli weMelika eZimbabwe uMnu Bruce Wharton utshele intathelizindaba eHarare ukuba kuqakathekile ukuthi uzulu angagijimeli ukuthi ukhetho alusoze luqhutshwe ngemfanelo.
Ekhuluma lentathelizindaba ngemva kokunikeza isipho senkulungwanwe ezingamatshumi amahlanu zamadollar-$50,000 kuzulu wezigabeni ezintathu uWharton uthi ule themba lokuthi inhlanganiso ezifana leSadc leAfrican Union ezivunyelwe ukuthi zizobona ukhetho luqhutshwa zizalandela lolu khetho ngelihlo lokhozi elilonanzelelo.
Okwamanje kukhanya kulokuthula elizweni sikhangelane lokhetho oluzenziwa ngoLwesithathu oluzayo mhlaka 31Ntulikazi. Kodwa inhlanganiso ezizimeleyo kanye labamanye amabandla ezombusazwe balokuthandabuza ukuthi lolu khetho luzaqhutshwa ngemfanelo kanye lokuthi abeZanu PF bazaziphatha na, balandele inkuthazo yokulondoloza ukuthula.