HARARE —
Inhlanganiso yamagcwetha eye Zimbabwe Lawyers for Human Rights ithi laloba kulenkinga ezithile ekuqhutsweni kokhetho ikhuthaza uzulu ukuba aphume ngobunengi aye vota njalo ile themba lokuthi lokhu kuzakwenziwa ngokuthula kungela dlakela.
Ekhuluma emhlanganweni lentathelizindaba eHarare ngoLwesibili ngaphambilini kokhetho umqondisi we Zimbabwe Lawyers for Human Rights uNkosikazi Irene Petras uthe umumo wezinto kulungiselelwa ukhetho ukhanya ulokuthula njalo lenkokheli zezombusazwe zitshengisa ukukhalipha zikhuthaza ukuthula noma nje udlakela lokwethuselana kuvela lapha lalaphaya ikakhulu emaphandleni lendawo ezigombolozele amadolobho ethi kuyadingakala ukuba lokhu kulungisiswe njalo uhulumende enelise ukusebenzelana lenhlanganiso ezizimeleyo kuhle:
Uthi inyathelo lokuthi ukhetho lwenziwe mhlaka 31 Ntulikazi lithethwe kungela kuvumelana kusetshenjiswa amandla kamongameli welizwe kube liphutha eliphazamise amandla edale le phalamende. Ethi lokusekelwa kwalesisinqumo lidale laphezulu ele Concourt noma kumele kwamukelwe njalo kunanzwe kubangele ukuba kwenzakale izinto ezephula isisekelo sombuso.
UMnumzana Masimba Kuchera wenhlanganiso ye Centre for Disability and Development ecubungula ngezombusazwe uthi
okutshiwo ngamagcwetha la kuqakathekile ukuze kungabi lokungethembani kube lokuthula:
IZLHR ithi kube lamaphutha athile emsebenzini wokukhetha ikhomishini yezokhetho eye ZEC ikakhulu kuzisebenzi zayo ze Secretariat isithi kuqakathekile ukuba bonke abaquba umsebenzi onje bebone ukuba bayaguqula indlela abasebenza ngayo beqube umsebenzi ngendlela esegcekeni ukuze bemukelwe njengabantu abathembekileyo.
Bathi iZEC ikhanya ibingelasifiso sokusebenzelana labanye emsebenzi wayo ikakhulu ukubhaliswa kwabalelungelo lokuvota okubhekane lenkinga ezithile ezigoqela ukuphuza kokubhalisa abantu lokuphuza ukuveza ugwalo lwe Voters Roll. UKuchera uthi kuyadingakala ukuba imisebenzi le yenziwe ngcono noma eminye yayo isezandleni zikaRegistrar General:
Umthetho wzokhetho uthi iZEC yiyo emele ihlole indlela uRegistrar General asebenza ngayo kundaba eziphathelene lokhetho. IZLHR ithi ukwehluleka kwe ZEC ukulandela umthetho kudaba lokunikeza iVoter’s Roll yinto ephazamise ukuqutshwa kuhle kokhetho ngendlela eyamukelekayo.
Abancintisayo abakatholi lolo gwalo kusele amahola angatsholutho ukuthi kungenwe kukhetho.
Linhlanganiso isole kakhulu amankampani ezindaba angaphansi kukahulumende isithi akhipha indaba ngendlela elonzondo njalo esekela ibandla elithile kwezombusazwe okuyinto ephula isisekelo sombuso esitsha selizwe.
Ekhuluma emhlanganweni lentathelizindaba eHarare ngoLwesibili ngaphambilini kokhetho umqondisi we Zimbabwe Lawyers for Human Rights uNkosikazi Irene Petras uthe umumo wezinto kulungiselelwa ukhetho ukhanya ulokuthula njalo lenkokheli zezombusazwe zitshengisa ukukhalipha zikhuthaza ukuthula noma nje udlakela lokwethuselana kuvela lapha lalaphaya ikakhulu emaphandleni lendawo ezigombolozele amadolobho ethi kuyadingakala ukuba lokhu kulungisiswe njalo uhulumende enelise ukusebenzelana lenhlanganiso ezizimeleyo kuhle:
Uthi inyathelo lokuthi ukhetho lwenziwe mhlaka 31 Ntulikazi lithethwe kungela kuvumelana kusetshenjiswa amandla kamongameli welizwe kube liphutha eliphazamise amandla edale le phalamende. Ethi lokusekelwa kwalesisinqumo lidale laphezulu ele Concourt noma kumele kwamukelwe njalo kunanzwe kubangele ukuba kwenzakale izinto ezephula isisekelo sombuso.
UMnumzana Masimba Kuchera wenhlanganiso ye Centre for Disability and Development ecubungula ngezombusazwe uthi
okutshiwo ngamagcwetha la kuqakathekile ukuze kungabi lokungethembani kube lokuthula:
IZLHR ithi kube lamaphutha athile emsebenzini wokukhetha ikhomishini yezokhetho eye ZEC ikakhulu kuzisebenzi zayo ze Secretariat isithi kuqakathekile ukuba bonke abaquba umsebenzi onje bebone ukuba bayaguqula indlela abasebenza ngayo beqube umsebenzi ngendlela esegcekeni ukuze bemukelwe njengabantu abathembekileyo.
Bathi iZEC ikhanya ibingelasifiso sokusebenzelana labanye emsebenzi wayo ikakhulu ukubhaliswa kwabalelungelo lokuvota okubhekane lenkinga ezithile ezigoqela ukuphuza kokubhalisa abantu lokuphuza ukuveza ugwalo lwe Voters Roll. UKuchera uthi kuyadingakala ukuba imisebenzi le yenziwe ngcono noma eminye yayo isezandleni zikaRegistrar General:
Umthetho wzokhetho uthi iZEC yiyo emele ihlole indlela uRegistrar General asebenza ngayo kundaba eziphathelene lokhetho. IZLHR ithi ukwehluleka kwe ZEC ukulandela umthetho kudaba lokunikeza iVoter’s Roll yinto ephazamise ukuqutshwa kuhle kokhetho ngendlela eyamukelekayo.
Abancintisayo abakatholi lolo gwalo kusele amahola angatsholutho ukuthi kungenwe kukhetho.
Linhlanganiso isole kakhulu amankampani ezindaba angaphansi kukahulumende isithi akhipha indaba ngendlela elonzondo njalo esekela ibandla elithile kwezombusazwe okuyinto ephula isisekelo sombuso esitsha selizwe.