HARARE —
Amalunga edale lephalamende awesifazane angene umhlangano wokubonisana phezu kodaba lokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzwa kwabesifazane ukuze kudingwe indlela ezingasetshenziswa ukulungenisa edale lephalamende loludaba. Abesifazana laba badinga njalo indlela zokusungula umkhankaso wokulwisana lodubo lokuqonga kwenani labesifazane labantwana abadlwengulwayo elizweni kanye lokwethulwa kwezigwebo ezilukhuni kulabo abatholakala belamacala aloluhlobo.
Amalunga edale lephalamende la akhuthazwa ukuba akhulume ngalizwi linye, buvezwe ububi bamacala adalwa ngabadlwengulayo laba hatshi ngoba kukhangelwa ukuba lwethulwe ngowebandla liphi lolodaba.
Lumhlangano uyingxenye yenhlelo eziqoqiweyo emalungiselelweni wokunanza insuku ezilitshumi lasithupha zokukhankasela ukuqedwa kwendaba zokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzana kwabesilisa labesifazane olwe 16 Days of Activism Against Gender Based Violence oluqala mhla ka 25 kuyonale inyanga kaLwezi luphela mhlaka 25Mpalakazi.
Obengumhlonitshwa kulomkhosi owenzelwe eweteleni ye Rainbow Towers e Harare, umphathintambo wendaba zabesifazane, ukulinganiswa kwamathuba kanye lentuthuko kazulu unkosikazi Oppah Muchinguri, utshele lumhlangano ukuba lokhe lukhula udubo lokuhlukuluzwa kwabesifazane labantwana lanxa iminengi imizamo esithe yenziwa nguhulumende lenhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu ukuluqeda loludubo.
Kuthi ummeli wakweleBritain unkosikazi Deborah Bronnert utshele umhlangano munye ukuba sikhona isidingo sokuguqulwa kwemibono kazulu phezu kodaba lokudlwengulwa kwabesifazane benze kube lula ukuba labo abadlwenguliweyo banelise ukukhuluma bekhululekile, avikelwe umadlwengulwa hatshi odale icala njengalokho okwenzakalayo.
Umkhokheli wenhlanganiso ye The Women’s Trust, unkosazana Memory Kachambwa, ukhuthaza omama ukuba bangabomane bahlale kuphela kungekho abakwenzayo kodwa basukumele phezulu baphatheke labo emizameni yokuluqeda udubo lokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzwa kwabesifazane.
Ikanti umkhokheli wenhlanganiso elwela ilungelo labesifazane ele Musasa Project unkosazana Netty Musanhu yena uthi abesifazane bathembele kumalunga esifazane la ukuba azakuyakubamela ngokufaneleyo, alwethule loludaba edale lephalamende, buvezwe ububi bonke ukuze ifezeke inguquko uqobo.
Lamalunga edale lephalamende angawesifazane atshele intathelizindaba ukuba yibo njengenkokheli abangawuqinisa umthetho, isetshenziswe ngokufaneleyo ngoba bethi kukhanya ingelamazinyo limithetho yelizwe lanxa imihle ephepheni.
Omunye walamalunga okhulumisane lentathelizindaba bekungunkosikazi Mail Nkomo omela iLupane esigabeni seMatebeleland North okhethwe ngaphansi kohlelo lwe Propotional Representation.
Kuvunyelenwe kulomhlangano ukuba kulesidingo sokusebenzelana lenhlangothi zonke zempilo okubalisa inkokheli zendulo, abesilisa, inkokheli zokholo, inhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu kanye laye uhulumende ukuze zifezeke izifiso zokuluqeda udubo lokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzwa kwabesifazane labantwana.
Abekade bekulomhlangano bathi kuqakathekile ukuba lutholiswe imali ethe xaxa ugatsha lwabesifazane ukuze ziqhutshwe ngemfanelo inhlelo zokukhankasela ukuqedwa kwaloludubo elizweni ngoba bethi ukuhlukuluzwa kwabesifazane kulakho ukuphazamisa intuthuko yomnotho elizweni nxa kungasaqakathekiswanga.
Umhlangano walamuhla lo, we Women Parliamentary Caucus workshop oqoqwe ngabenhlanganiso ye The Women’s Trust bemanyene leye Musasa Project besebenzelana labehofisi kammeli wakwele Britain kuleli, ungenwe yilamalunga edale lephalamende awesifazane kungakhathalekile ukuba ngowaliphi ibandla.
Kunjalo nje edholobheni le Harare inane labesifazana asedlwengulwe labantwana abangamantombazana selifike kwabangamakhulu ayisithupha lamatshumi amahlanu – 650 lonyaka.
Inengi lalabo abadlwengulweyo ngabantu abakhulileyo ababanjwa nxa behamba bodwa kuthi-ke abantwana badlwengulwa yizihlobo.
Kudlwengulwe abesifazane abedlula amakhulu ayisitshiyangalo mbili – 824 - nyakenye eHarare kwathi-ke abedlula inkulungwane ezintathu - 3,102 - batshaywa emendweni.
Banengi abantwana labesifazane ababikwa bedlwengulwa endaweni ezitshiyeneyo minyaka yonke. Ukuze sihlaziye udaba lolu sixoxe loNkosikazi Nomalanga Mzilikazi Khumalo owayengumsekeli kamlawuli wedale lephalamende eloNkosikazi Blessings Ncube Manyara ingcwethi kwezemithetho yabesifazana.
Amalunga edale lephalamende la akhuthazwa ukuba akhulume ngalizwi linye, buvezwe ububi bamacala adalwa ngabadlwengulayo laba hatshi ngoba kukhangelwa ukuba lwethulwe ngowebandla liphi lolodaba.
Lumhlangano uyingxenye yenhlelo eziqoqiweyo emalungiselelweni wokunanza insuku ezilitshumi lasithupha zokukhankasela ukuqedwa kwendaba zokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzana kwabesilisa labesifazane olwe 16 Days of Activism Against Gender Based Violence oluqala mhla ka 25 kuyonale inyanga kaLwezi luphela mhlaka 25Mpalakazi.
Obengumhlonitshwa kulomkhosi owenzelwe eweteleni ye Rainbow Towers e Harare, umphathintambo wendaba zabesifazane, ukulinganiswa kwamathuba kanye lentuthuko kazulu unkosikazi Oppah Muchinguri, utshele lumhlangano ukuba lokhe lukhula udubo lokuhlukuluzwa kwabesifazane labantwana lanxa iminengi imizamo esithe yenziwa nguhulumende lenhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu ukuluqeda loludubo.
Kuthi ummeli wakweleBritain unkosikazi Deborah Bronnert utshele umhlangano munye ukuba sikhona isidingo sokuguqulwa kwemibono kazulu phezu kodaba lokudlwengulwa kwabesifazane benze kube lula ukuba labo abadlwenguliweyo banelise ukukhuluma bekhululekile, avikelwe umadlwengulwa hatshi odale icala njengalokho okwenzakalayo.
Umkhokheli wenhlanganiso ye The Women’s Trust, unkosazana Memory Kachambwa, ukhuthaza omama ukuba bangabomane bahlale kuphela kungekho abakwenzayo kodwa basukumele phezulu baphatheke labo emizameni yokuluqeda udubo lokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzwa kwabesifazane.
Ikanti umkhokheli wenhlanganiso elwela ilungelo labesifazane ele Musasa Project unkosazana Netty Musanhu yena uthi abesifazane bathembele kumalunga esifazane la ukuba azakuyakubamela ngokufaneleyo, alwethule loludaba edale lephalamende, buvezwe ububi bonke ukuze ifezeke inguquko uqobo.
Lamalunga edale lephalamende angawesifazane atshele intathelizindaba ukuba yibo njengenkokheli abangawuqinisa umthetho, isetshenziswe ngokufaneleyo ngoba bethi kukhanya ingelamazinyo limithetho yelizwe lanxa imihle ephepheni.
Omunye walamalunga okhulumisane lentathelizindaba bekungunkosikazi Mail Nkomo omela iLupane esigabeni seMatebeleland North okhethwe ngaphansi kohlelo lwe Propotional Representation.
Kuvunyelenwe kulomhlangano ukuba kulesidingo sokusebenzelana lenhlangothi zonke zempilo okubalisa inkokheli zendulo, abesilisa, inkokheli zokholo, inhlanganiso ezilwela ilungelo loluntu kanye laye uhulumende ukuze zifezeke izifiso zokuluqeda udubo lokudlwengulwa kanye lokuhlukuluzwa kwabesifazane labantwana.
Abekade bekulomhlangano bathi kuqakathekile ukuba lutholiswe imali ethe xaxa ugatsha lwabesifazane ukuze ziqhutshwe ngemfanelo inhlelo zokukhankasela ukuqedwa kwaloludubo elizweni ngoba bethi ukuhlukuluzwa kwabesifazane kulakho ukuphazamisa intuthuko yomnotho elizweni nxa kungasaqakathekiswanga.
Umhlangano walamuhla lo, we Women Parliamentary Caucus workshop oqoqwe ngabenhlanganiso ye The Women’s Trust bemanyene leye Musasa Project besebenzelana labehofisi kammeli wakwele Britain kuleli, ungenwe yilamalunga edale lephalamende awesifazane kungakhathalekile ukuba ngowaliphi ibandla.
Kunjalo nje edholobheni le Harare inane labesifazana asedlwengulwe labantwana abangamantombazana selifike kwabangamakhulu ayisithupha lamatshumi amahlanu – 650 lonyaka.
Inengi lalabo abadlwengulweyo ngabantu abakhulileyo ababanjwa nxa behamba bodwa kuthi-ke abantwana badlwengulwa yizihlobo.
Kudlwengulwe abesifazane abedlula amakhulu ayisitshiyangalo mbili – 824 - nyakenye eHarare kwathi-ke abedlula inkulungwane ezintathu - 3,102 - batshaywa emendweni.
Banengi abantwana labesifazane ababikwa bedlwengulwa endaweni ezitshiyeneyo minyaka yonke. Ukuze sihlaziye udaba lolu sixoxe loNkosikazi Nomalanga Mzilikazi Khumalo owayengumsekeli kamlawuli wedale lephalamende eloNkosikazi Blessings Ncube Manyara ingcwethi kwezemithetho yabesifazana.