HARARE —
Inhlanganiso ezilwela ilungelo labaphila legciwane lengculaza zikhuthaza uhulumende ukuba amise kokuphela ukubhidliswa kwemikhukhu lezakhiwo ezingekho emthethweni ngoba kuphazamisa uzulu ophila legciwane njalo engonatha amaphilisi ama ARV, ikakhulu abesifazane kanye labantwana,ngoba inengi labo kungabampofu.
Umnumzana Emmanuel Gasa ngosakhulayo oleminyaka engamatshumi amathathu lantathu njalo ekhokhela inhlanganiso ye The Aids and Arts Foundation in Zimbabwe ( TAAF Zimbabwe Executive Director ).
Ungomunye walabo abaphila legciwane njalo ukhala ngodaba lokubhidlizwa kwemikhukhu kanye lezakhiwo ezingekho emthethweni osekusenziwa nguhulumende lanxa kuke kwamiswa okwamanje ethi wesaba ukuba seluzaphinde luphazamise njalo uzulu ophila legciwane njengaye.
Uthi inhlelo ezifana lezokubhidlizwa kwemikhukhu lezakhiwo ezakhiwe endaweni ezingavunyelwayo zivame ukuphazamisa kakhulukazi abaphila legciwane,ethi inengi labo kungabesifazane njalo kungabayanga.
Inengi labo baphetha bengasanathi amaphilisi abo okuzivikela kugciwane ngoba sebesabalale bayahlala endaweni lapho benganelisi ukufinyelela izibhedlela loba ukuhlala ezitaladeni njengalokho okuthe kwenzakala ngesikhathi kuqhutshwa uhlelo lunye lwe Operation Murambatsvina ngomnyaka ka 2005 kuveza uGasa.
U Gasa ukhuthaza uhulumende ukuba abofunda ukulandela izivumelwano zomhlaba aziloba phansi okubalisa ese Kampala Declaration esiphawula phezu kokuba batholiswe ncedo bani labo abasuswa endaweni abayabe behlezi kizo kungakhathalekile ukuba kusemthethweni loba hatshi kanye lokuba asilandele ngendlela isisekelo esitsha sombuso.
Imibono ka Gasa isekelwe ngumnuzana Themba Nkomo isakhamuzi se Craneborne e Harare.UNkomo oleminyaka engamatshumi amathathu uveze ukuba ulahlekelwe yisihlobo sakhe ebesiphila legciwane ebesakhele endaweni engavunyelwayo ngenxa yokuswela indawo yokuhlala,ngemva kokuqhutshwa kohlelo lokubhidlizwa kwemikhukhu lezakhiwo ngomnyaka ka 2005.
Ngabe uhulumende uvusana lenkokheli zikamanisipala kanye lezamabandla ezombusazwe okuyizona ezivumela lumkhuba usiya phambili ikakhulu ma ilizwe selibanga kukhetho,zizithulela lapho zibona limikhukhu lezindlu kusakhiwa endaweni ezingavunyelwayo hatshi ukuba lukhuni kuzulu owenza lokhu esikhathini ngoba engazi kutsho uNkomo.
Umnumzana Senzo Nyoni yena oyisakhamuzi se Epworth uthi lanxa evumelana lomcabango kahulumende wokulondoloza amadolobha lezigaba,ukhuthaza uhulumende munye ukuba aqale ngokutholisa laba bantu indawo ezifanele ukwakha anduba aqhube inhlelo zakhe zokubhidlizwa kwezakhiwo.
Lezinhlanganiso ezilwela ilungelo lalabo abaphila legciwane ziveza ukuba isilinganiso phose esilitshumi lanye ekhulwini ( 11 % ) sabantu phose amakhulu ayisikhombisa ( 700,000 ) salabo abaphazanyiswa yiloluhlelo lokubhidlizwa kwezakhiwo okungekho emthethweni olwe Operation Murambatsvina, ngomnyaka ka 2005, bekungabayanga njalo bephila legciwane,bebekade bekuhlelo lokunatha amaphilisi okuzivikela kugciwane njalo inengi labo kungabesifazane labantwana.
Lanxa lwasolwa kakhulu loluhlelo ngabenhlanganiso yomanyano wamazwe omhlaba eye United Nations,uhulumende weZimbabwe ekazange akuthathe indiva.
Umnumzana Emmanuel Gasa ngosakhulayo oleminyaka engamatshumi amathathu lantathu njalo ekhokhela inhlanganiso ye The Aids and Arts Foundation in Zimbabwe ( TAAF Zimbabwe Executive Director ).
Ungomunye walabo abaphila legciwane njalo ukhala ngodaba lokubhidlizwa kwemikhukhu kanye lezakhiwo ezingekho emthethweni osekusenziwa nguhulumende lanxa kuke kwamiswa okwamanje ethi wesaba ukuba seluzaphinde luphazamise njalo uzulu ophila legciwane njengaye.
Uthi inhlelo ezifana lezokubhidlizwa kwemikhukhu lezakhiwo ezakhiwe endaweni ezingavunyelwayo zivame ukuphazamisa kakhulukazi abaphila legciwane,ethi inengi labo kungabesifazane njalo kungabayanga.
Inengi labo baphetha bengasanathi amaphilisi abo okuzivikela kugciwane ngoba sebesabalale bayahlala endaweni lapho benganelisi ukufinyelela izibhedlela loba ukuhlala ezitaladeni njengalokho okuthe kwenzakala ngesikhathi kuqhutshwa uhlelo lunye lwe Operation Murambatsvina ngomnyaka ka 2005 kuveza uGasa.
U Gasa ukhuthaza uhulumende ukuba abofunda ukulandela izivumelwano zomhlaba aziloba phansi okubalisa ese Kampala Declaration esiphawula phezu kokuba batholiswe ncedo bani labo abasuswa endaweni abayabe behlezi kizo kungakhathalekile ukuba kusemthethweni loba hatshi kanye lokuba asilandele ngendlela isisekelo esitsha sombuso.
Imibono ka Gasa isekelwe ngumnuzana Themba Nkomo isakhamuzi se Craneborne e Harare.UNkomo oleminyaka engamatshumi amathathu uveze ukuba ulahlekelwe yisihlobo sakhe ebesiphila legciwane ebesakhele endaweni engavunyelwayo ngenxa yokuswela indawo yokuhlala,ngemva kokuqhutshwa kohlelo lokubhidlizwa kwemikhukhu lezakhiwo ngomnyaka ka 2005.
Ngabe uhulumende uvusana lenkokheli zikamanisipala kanye lezamabandla ezombusazwe okuyizona ezivumela lumkhuba usiya phambili ikakhulu ma ilizwe selibanga kukhetho,zizithulela lapho zibona limikhukhu lezindlu kusakhiwa endaweni ezingavunyelwayo hatshi ukuba lukhuni kuzulu owenza lokhu esikhathini ngoba engazi kutsho uNkomo.
Umnumzana Senzo Nyoni yena oyisakhamuzi se Epworth uthi lanxa evumelana lomcabango kahulumende wokulondoloza amadolobha lezigaba,ukhuthaza uhulumende munye ukuba aqale ngokutholisa laba bantu indawo ezifanele ukwakha anduba aqhube inhlelo zakhe zokubhidlizwa kwezakhiwo.
Lezinhlanganiso ezilwela ilungelo lalabo abaphila legciwane ziveza ukuba isilinganiso phose esilitshumi lanye ekhulwini ( 11 % ) sabantu phose amakhulu ayisikhombisa ( 700,000 ) salabo abaphazanyiswa yiloluhlelo lokubhidlizwa kwezakhiwo okungekho emthethweni olwe Operation Murambatsvina, ngomnyaka ka 2005, bekungabayanga njalo bephila legciwane,bebekade bekuhlelo lokunatha amaphilisi okuzivikela kugciwane njalo inengi labo kungabesifazane labantwana.
Lanxa lwasolwa kakhulu loluhlelo ngabenhlanganiso yomanyano wamazwe omhlaba eye United Nations,uhulumende weZimbabwe ekazange akuthathe indiva.