BULAWAYO —
Abalimi esigabeni seMatabeleland bathi abakatholi ukudla kwenkomo kanye lenhlanyelo kwezinye indawo ezithenjiswe nguhulumende ngenyanga edluleyo lapho ethule khona uhlelo olubiza izigidi eziphezu kwekhulu lengxenye zamadola-$161million lokwabela abalimi izinto zokulimisa lonyaka.
Abalimi bathi lanxa abanye sebathola inhlanyelo lemvundiso, balokhu besamelele ukuthola ukudla lemithi yezifuyo abayithenjiswayo ngoba nxa kungabuyanga kuzabanzima ukuthi balime ngoba inengi lenkomo okuyizo okulinywa ngazo zicakile zidinga ukudla, imithi lamanzi okunatha.
Lanxa lokhu sokwabayinhlalayenza, lonyaka uhulumende ubethembise lokunika ukudla kwezifuyo lemithi kundawo lapho uzulu aphila ngokufuya ngenxa yezulu elingani ngendlela.
Uhulumende ngenyanga edluleyo wethule uhlelo lokupha abalimi bonke bakuleli inhlanyelo kanye lemvundiso ebiza izigidi eziphezu kwekhulu lengxenye zamadollar- $161 million ukuze benelise ukulima lonyaka.
Umnumzana Matthew Ndebele, ongumlimisi, uthi kuyajabulisa ukuthi uhulumende akhulume ngokudla lemithi yezifuyo ngoba eminyakeni kuyabe kuyinhlanyelo lomvundiso kuphela lanxa nje belokhu besalindile. Uthi kuqakathekile ukuthi uhulumende akhangele njalo ukuthi udubo lwamanzi lungaqedwa njani kundawo lezi ezingani zulu elaneleyo ukuze bangaphelelwa yizifuyo njalo benelise ukulima ngoba bethembe zoneni inkomo.
Unkosikazi Abigail Tlou, olima e Gwanda, ensimini yeGuyu ethelelwayo, uthi kabasakwazi ukuthi bangenzani ngenxa yokuswelakala kwamanzi. Uthi uhulumende angaze abanike inhlanyelo, invundiso, ukudla lemithi yezifuyo, nxa kungela manzi akulalutho abangalwenza. Uthi kuqakathekile ukuthi uhulumende asebenzise imali yakhe ekugebheni imigodi kanye lokwakha amadamu nxa edinga ukuqeda udaba lwendlala.
Unobhala omkhulu kugatsha lwezokulima, uMnumzana Ringson Chitsiko, uthi ukwabiwa kwempahla le yezokulima iqalele eHarare okuyinhlalayenza okuyikho okwenza kuthathe isikhathi ukuze izefika ezigabeni zonke zemaNdebeleni.
Uthi ngeminyaka ezayo bazakwenza imizamo yokuthi ukwabiwa kuqalisele ngapha koBulawayo ukuze impahla ingaphuzi ukufika ebantwini.
UMnumzana Chitsiko uqhubeke esithi kuqakathekile ukuthi abantu bananzelele ukuthi isikhathi sokuphiwa njalonje sesedlule kungakho uhulumende udinga ukuthi umlimi uphi lawuphi athole ithuba lokuzilimela yedwa enelise lokugcina inhlanyelo yomnyaka ozayo kanye lokuzigcinela ukudla okwaneleyo. Uthi yikho lonyaka benika lempahla yezifuyo ukuze abalimi bangabi befelwa yizifuyo minyaka yonke besebemelela ukukhangezwa.
Abalimi bakuleli sebeleminyaka engaphezu kwetshumi bephathiswa ngenhlanyelo, imvundiso kuthi kwezinye indawo baphathiswe langamathilakitha okulima kodwa indlala ilokhu igcwele kundawo ezinengi. Eminyakeni abantu bebekhonona ngokuphuza kokwabiwa kwempahla le baze batshiywe yisikhathi okukhangelelwe ukuthi kungabinjalo lonyaka.
Abalimi bathi lanxa abanye sebathola inhlanyelo lemvundiso, balokhu besamelele ukuthola ukudla lemithi yezifuyo abayithenjiswayo ngoba nxa kungabuyanga kuzabanzima ukuthi balime ngoba inengi lenkomo okuyizo okulinywa ngazo zicakile zidinga ukudla, imithi lamanzi okunatha.
Lanxa lokhu sokwabayinhlalayenza, lonyaka uhulumende ubethembise lokunika ukudla kwezifuyo lemithi kundawo lapho uzulu aphila ngokufuya ngenxa yezulu elingani ngendlela.
Uhulumende ngenyanga edluleyo wethule uhlelo lokupha abalimi bonke bakuleli inhlanyelo kanye lemvundiso ebiza izigidi eziphezu kwekhulu lengxenye zamadollar- $161 million ukuze benelise ukulima lonyaka.
Umnumzana Matthew Ndebele, ongumlimisi, uthi kuyajabulisa ukuthi uhulumende akhulume ngokudla lemithi yezifuyo ngoba eminyakeni kuyabe kuyinhlanyelo lomvundiso kuphela lanxa nje belokhu besalindile. Uthi kuqakathekile ukuthi uhulumende akhangele njalo ukuthi udubo lwamanzi lungaqedwa njani kundawo lezi ezingani zulu elaneleyo ukuze bangaphelelwa yizifuyo njalo benelise ukulima ngoba bethembe zoneni inkomo.
Unkosikazi Abigail Tlou, olima e Gwanda, ensimini yeGuyu ethelelwayo, uthi kabasakwazi ukuthi bangenzani ngenxa yokuswelakala kwamanzi. Uthi uhulumende angaze abanike inhlanyelo, invundiso, ukudla lemithi yezifuyo, nxa kungela manzi akulalutho abangalwenza. Uthi kuqakathekile ukuthi uhulumende asebenzise imali yakhe ekugebheni imigodi kanye lokwakha amadamu nxa edinga ukuqeda udaba lwendlala.
Unobhala omkhulu kugatsha lwezokulima, uMnumzana Ringson Chitsiko, uthi ukwabiwa kwempahla le yezokulima iqalele eHarare okuyinhlalayenza okuyikho okwenza kuthathe isikhathi ukuze izefika ezigabeni zonke zemaNdebeleni.
Uthi ngeminyaka ezayo bazakwenza imizamo yokuthi ukwabiwa kuqalisele ngapha koBulawayo ukuze impahla ingaphuzi ukufika ebantwini.
UMnumzana Chitsiko uqhubeke esithi kuqakathekile ukuthi abantu bananzelele ukuthi isikhathi sokuphiwa njalonje sesedlule kungakho uhulumende udinga ukuthi umlimi uphi lawuphi athole ithuba lokuzilimela yedwa enelise lokugcina inhlanyelo yomnyaka ozayo kanye lokuzigcinela ukudla okwaneleyo. Uthi yikho lonyaka benika lempahla yezifuyo ukuze abalimi bangabi befelwa yizifuyo minyaka yonke besebemelela ukukhangezwa.
Abalimi bakuleli sebeleminyaka engaphezu kwetshumi bephathiswa ngenhlanyelo, imvundiso kuthi kwezinye indawo baphathiswe langamathilakitha okulima kodwa indlala ilokhu igcwele kundawo ezinengi. Eminyakeni abantu bebekhonona ngokuphuza kokwabiwa kwempahla le baze batshiywe yisikhathi okukhangelelwe ukuthi kungabinjalo lonyaka.