Owesifazane oleminyaka engamatshumi amahlanu lantathu yokuzalwa-53, uphephe ekufeni ngemva kokubanjwa yingwenya echapha umfula uKana, eLusulu, emangweni weLupane.
UNkosazana Tholiwe Moyo, osesibhedlela seMpilo koBulawayo okwamanje, ulwisane lengwenya le izama ukumtshonisa phansi emanzini eyihlokoza amakhala yaze yamekela waphunyuka.
UMaMoyo uwele umfula uKana ehamba lodadewabo kusihlwa ngoLwesithathu weviki ephelileyo bengagqize qhakala.
“Ngezwa ingwenya isingidonsa kulesisandla sika left ngapha. Ah! Laba abanye bathi khona kutshukuthi kulomuntu osesijikijela kumbeni mbona osesitshaya. Usisi wami engangihamba laye lo omkhulu owayephambili, wathi kutshukuthi kulomuntu osijikijelayo. Ngoba mina wangizwa sengisithi 'my Lord, my Jesus save me'."
UMaMoyo ugiqane lalingwenya enzikini yomfula imbambe ngamazinyo.
“Kwabuya futhi lakho kwazongidlithidlithiza kwangidlithiza okulamanxeba lawa amabi khonalapha lawa ngabona ukuthi lapha too late vele kwasokufuna ukungidonsa, ngakufinyelela futhi emlonyeni khonapha kwahle kwangekela futhi yikho ukusala kwakho emanzini. Ngagaqa ke lapho lomzimba wawusavuma kodwa ngithe sengilaphana ngathi daca. Babuya osisibami bazama ukungidonsa, sebengidonsela khatshana ngale ukuthi kungangilandeli sebethwele logodo loluyana ukuthi bakutshaye nxa kungangilandela. Inja yethu yangekhaya eyayinkulu eyayisilandela emuva kwahle kwayitshaya kwahle kwadelisela kiyo khonapha."
Ingwenya le imlimaze okwamagama uMaMoyo. Amanxeba alawo ayesabeka.
"Ngilimele kakhulu esandleni sokunxele. Asibambi siqamukile isandla. Ngilimele emlenzeni lo oka-left kodwa wona ungcono uyanyathela umlenze ka-left lo. Kodwa ulenxeba elikhulu sibili. Ususithi umlenze oka-right kukhwela kusiya esibunu lapha yiwo olimele kakhulu . Ngiyabonga okhansila bami, babuye bazombona, oMP bami oSithole, iWomen' s League babuyile bazombona. Omama bashuta lami amapikitsha khonapha banginika isipho esimangalisayo esama fruits."
Ekupheleni komnyaka nyakenye ingwenya yabamba yabulala uMnu. Majaha Ndlovu eSilobela. USphatho Ndlovu yindodana kamuyi. Uchasia okwamehlelayo.
"Kwabakubi kakhulu ngomnyaka ophelileyo lapho esasithiya inhlanzi lobaba esifuleni uGwelu. Ubaba wawisela ingwane yakhe by mistake emfuleni waseyeqela phakathi ukuthi ayidobhe. Wahlaba umkhosi kanye nje, kanti usebanjwe yingwenya. Yacilwa laye phansi. Ngamemeza ngihlaba umkhosi kodwa angitholanga muntu. Ngabona amanzi esebomvu igazi. Ubaba wadliwa kanjalo yingwenya. Wafa kabuhlungu.
Kukanti uMnu. Goodenough Siansundu weBinga uthi ngenyanga kaLwezi nyakenye wabalomnyama omkhulu. Kodwa ubonga impilo.
"Ngagijinyiswa zindlovu ngasengiseqela emfuleni uMlibizi ngapha eBinga. Ngithe ngisa swimmer ngezwa sengibanjwa yinto engani yinsimbi kanti yingwenya. Ngalwisana layo ngifaka isandla sami emlonyeni wayo; ngasizwa ngabanye abangena logodo bayitshaya yangekela yabaleka. Ngalahlekelwa lunyawo oladlithizwa yingwenya le. Engikubongayo yimpilo lanxa sengiyisilima."
Kulezinsuku izulu liyana okwamagama eZimbabwe. Imifula eminengi igcwele. USikhwicamfundo uSolwayo Ngwenya uthi abantu bemaphandleni kumele balimuke ngesikhathi lesi zezulu.
"Abantu bayaxwayiswa ukuthi bengaze bangena emfuleni ngoba ingwenya ziyaluma sibili ziyabulala: Njalo imfula iyakhukhula abantu ibulale abantu. Yikho likunanzelele khonokho lanxa umuntu ejahile, engaze wangena umfula uchitha amanzi; yingozi embi kakhulu. Nxa umuntu sethe walunywa yingwenya njalo waba lenhlanhla ukuthi ayiphunyuke, izinyo lakhona liyayenza ukuthi umuntu abe lobomvu, yikho abantu utholukuthi bayabe sebemele ukuthi ba clean-we izilonda lezi ngoba ziyabe sezibola."
Ababona ngenyamazana zasendle abeParks And Wildlife Management, bathe ingwenya ziyakhokhela ekubulaweni kwabantu kwele Zimbabwe zilandelwa zindlovu. Ukuna kwezulu kakhulu sokusenza inani labahlaselwa zingwenya bechapha imfula liqanse lalo elizweni.