JOHANNESBURG —
Inhlolisiso enziwe emazweni angamatshumi amathathu lane, eyethulwe yinhlanganiso, ecwaninga ngezenhlalakahle lobuyanga ezwekazi le Africa eye Afrobarometer, luveza ukuba uhulumende womanyano eZimbabwe wenelisile ukwehlisa ubuyanga elizweni jikelele. Impumela yale inhlolisiso eyethulwe eJohannesburg, iveza ukuba iZimbabwe ngelinye lamazwe amahlanu kuphela enelise ukwehlisa ubuyanga ebantwini balo.
Ucwaningo lolu oluqhutshwe phakathi kuka 2011 lo 2013 luveza ukuthi ukubunjwa kukahulumende womanyano kweleZimbabwe ngo 2009 kulethe ukuthula okwenze impilo yabantu yabangcono okwamagama kwehla lobuyanga.
Uhulumende womanyano engakabusi eZimbabwe ngo 2009, iZanu pf yiyo ebibusa kusukela ngo 1980. Kusiyafika u2008, imali yelizwe yayingasela mandla kukanti lokudla ezitolo kwakungasatholakali. Eze mpilakahle lazo besezingamanxuwa.
Ukusilela kwamanzi ahlanzekileyo lezenhlelo zempilakahle ezithe thwasa, kwabangela ukuqhamuka kwemikhuhlane yesihudo secholera esahlasela abantu abaphose bafike inkulungwane ezilikhulu kwafa abedlula inkulungwane ezine.
Kulandela ukhetho olwalulodlakela ngo 2008, inhlanganiso yomanyano wamazwe angezansi kwezwekazi leAfrica eyeSADC yalaya ibandla le Zanu PF lamacele womabili e MDC ukuthi abumbe uhulumende womanyano, okunguye imbali etshengisa ukuthi wenelisa ukwenza impilo kazulu ibengcono.
IZizalwane zeZimbabwe okukhulunywe lazo kulolugcwaningo, zithi kulokhu kwethulwa uhulumende womanyano besezithola amanzi ahlanzekileyo, ukudla kanye lezempilakahle.
Umnumzana Robert Matters ofundisa eUniveristy ye Cape Town, uthi iZimbabwe ngelinye lamazwe amahlanu kuphela elenelise ukwenza ubuyanga bube ngcono.
Umgcwaningi kuhlanganiso ye Afrobarometer umnumnzana Boniface Dulani, uthi kuyamangalisa ukuthi uhulumende womanyano wakwenza njani ukwehlisa ubuyanga kukanti emazweni alomnotho othuthukileyo njengeSouth Africa le Botswana ubuyanga lokhu buqonga.
Loba kunjalo basasebanengi abantu abalokhu bephila nzima eZimbabwe. Isilinganiso sokungamatshumi amabili lanye ekhulwini, bathi balokhu besaswela amanzi ahlanzekileyo, kukanti inani elifanayo likhala ngokusilela kwezempilakahle.
Ucwaningo lolu oluqhutshwe phakathi kuka 2011 lo 2013 luveza ukuthi ukubunjwa kukahulumende womanyano kweleZimbabwe ngo 2009 kulethe ukuthula okwenze impilo yabantu yabangcono okwamagama kwehla lobuyanga.
Uhulumende womanyano engakabusi eZimbabwe ngo 2009, iZanu pf yiyo ebibusa kusukela ngo 1980. Kusiyafika u2008, imali yelizwe yayingasela mandla kukanti lokudla ezitolo kwakungasatholakali. Eze mpilakahle lazo besezingamanxuwa.
Ukusilela kwamanzi ahlanzekileyo lezenhlelo zempilakahle ezithe thwasa, kwabangela ukuqhamuka kwemikhuhlane yesihudo secholera esahlasela abantu abaphose bafike inkulungwane ezilikhulu kwafa abedlula inkulungwane ezine.
Kulandela ukhetho olwalulodlakela ngo 2008, inhlanganiso yomanyano wamazwe angezansi kwezwekazi leAfrica eyeSADC yalaya ibandla le Zanu PF lamacele womabili e MDC ukuthi abumbe uhulumende womanyano, okunguye imbali etshengisa ukuthi wenelisa ukwenza impilo kazulu ibengcono.
IZizalwane zeZimbabwe okukhulunywe lazo kulolugcwaningo, zithi kulokhu kwethulwa uhulumende womanyano besezithola amanzi ahlanzekileyo, ukudla kanye lezempilakahle.
Umnumzana Robert Matters ofundisa eUniveristy ye Cape Town, uthi iZimbabwe ngelinye lamazwe amahlanu kuphela elenelise ukwenza ubuyanga bube ngcono.
Umgcwaningi kuhlanganiso ye Afrobarometer umnumnzana Boniface Dulani, uthi kuyamangalisa ukuthi uhulumende womanyano wakwenza njani ukwehlisa ubuyanga kukanti emazweni alomnotho othuthukileyo njengeSouth Africa le Botswana ubuyanga lokhu buqonga.
Loba kunjalo basasebanengi abantu abalokhu bephila nzima eZimbabwe. Isilinganiso sokungamatshumi amabili lanye ekhulwini, bathi balokhu besaswela amanzi ahlanzekileyo, kukanti inani elifanayo likhala ngokusilela kwezempilakahle.