ក្រុមហ៊ុនថាមពលអគ្គិសនីចិន រួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលចិន និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកំពុងត្រូវបានគេជំរុញឱ្យពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវកញ្ចប់សំណងសម្រាប់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច បន្ទាប់ពីរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានរកឃើញថា ជីវិតពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចទាំងនោះកំពុងរងផលប៉ះពាល់ពីការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី។
របាយការណ៍កម្រាស់ ១៣៨ ទំព័រដែលមានចំណងជើងថា៖ «នៅក្រោមទឹក៖ ផលប៉ះពាល់ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៃគម្រោងផ្លូវក្រវាត់ពាណិជ្ជកម្មចិននៅកម្ពុជា» បានរកឃើញថា អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងក្រុមហ៊ុន China Huaneng Group ដែលគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋចិនបានមិនអើពើចំពោះក្តីបារម្ភភាគច្រើនរបស់សហគមន៍ចំពោះការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២នោះទេ។
លោក John Sifton នាយកផ្នែកតស៊ូមតិរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch ប្រចាំនៅអាស៊ីបានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២បំផ្លាញជីវភាពរបស់សហគមន៍ជនជាតិជនជាតិដើមភាគតិច ដែលបានរស់នៅទីនោះជាសហគមន៍ និងភាគច្រើនពឹងផ្អែកអាស្រ័យផលពីការនេសាទ ការប្រមូលផលពីព្រៃឈើ និងពីកសិកម្ម»។
សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចជាច្រើនក្រុមដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយគម្រោងនៅភាគឦសាននៃប្រទេសកម្ពុជារួមមានពលរដ្ឋនៃសហគមន៍ ព្នង (Bunong) សហគមន៍ ព្រៅ (Brao) សហគមន៍ កួយ (Kuoy) សហគមន៍ លាវ (Lao) សហគមន៍ ចារ៉ាយ (Jarai) សហគមន៍ គ្រឹង(Kreung) សហគមន៍ កាវេត ( Kavet) សហគមន៍ ទំពូន (Tampuan) និងសហគមន៍ កាចក់ (Kachok)។
លោក Sifton ដែលជាអ្នកនិពន្ធនៃរបាយការណ៍ខាងលើបាននិយាយថា ពលរដ្ឋត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យទទួលយកប្រាក់សំណងមិនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ទ្រព្យសម្បត្តិ និងប្រាក់ចំណូលដែលបានបាត់បង់ និងទទួលបានកន្លែងស្នាក់នៅ និងសេវាមិនល្អនៅទីតាំងថ្មី។ ពួកគេមិនទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាល ឬ ជំនួយដើម្បីរកចំណូលចិញ្ចឹមជីវិតនៅទីតាំងថ្មីនោះទេ។
លោកបានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «អាជ្ញាធរកម្ពុជាត្រូវពិនិត្យមើលឡើងវិញជាបន្ទាន់នូវប្រាក់សំណងរបស់គម្រោងនេះ ការផ្លាស់ទីលំនៅ និងមធ្យោបាយក្នុងការស្តារជីវភាព និងធានាថា គម្រោងនៅពេលអនាគតនឹងមិនមានការរំលោភបំពានស្រដៀងគ្នានេះទៀតនោះទេ»។
អ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាលបដិសេធការធ្វើអត្ថាធិប្បាយលើរបាយការណ៍នេះ ដែលជារបាយការណ៍មួយក្នុងចំណោមរបាយការណ៍ជាច្រើនដែលសិក្សាពីការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនេះ ដែលធ្វើឱ្យមានទឹកជំនន់នៅផ្នែកខាងលើនៃទន្លេសេសាន និងស្រែពក ដែលហូរចាក់ទៅទន្លេមេគង្គ។ ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២មកដល់ពេលនេះជាទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំបំផុតនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី មន្ត្រីកម្ពុជា និងចិនបានប្រញាប់វាយបកចំពោះការរិះគន់ដោយលើកឡើងថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២ផ្តល់ការងារ ផ្លូវសម្រាប់ធ្វើដំណើរសម្រាប់សហគមន៍នៅឆ្ងាយៗ និងអគ្គិសនីដែលត្រូវការដើម្បីលើកកម្ពស់ជីវភាពរស់នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍នេះ។
លោក ស្រេង សាតារ៉ូ ទីប្រឹក្សាសា្ថនទូតកម្ពុជាប្រចាំនៅប្រទេសចិនថ្មីៗនេះបានប្រាប់សារព័ត៌មាន Global Times របស់ចិនថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាទទួលបានប្រយោជន៍ពីគម្រោងទាំង ៥៥ ដែលផ្តួចផ្តើមឡើងជាមួយនឹងទំនប់វារីអគ្គិសនី ដែលគាំទ្រដល់សកម្មភាពជាច្រើននៅក្នុងវិស័យដូចជា ការអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ធនធានទឹក កសិកម្ម និងអប់រំ។
លោកបានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «គម្រោងនោះក៏ជួយឱ្យមានផ្លូវថ្នល់ដែលអាចឱ្យពួកគេទៅផ្សារ ឬយកកូនៗទៅសាលារៀនល្អជាងមុន។ ប៉ុន្តែពួកគេភាគច្រើនមិនទទួលបានការអប់រំ ដែលងាយនឹងត្រូវបានពង្វក់ដោយអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលដែលគាំទ្រដោយប្រទេសលោកខាងលិចមួយចំនួន ដែលចេះតែផ្សព្វផ្សាយពីគំនិតអវិជ្ជមាន»។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ពួកគេមិនបានដឹងថាតើគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទាំងនោះនាំមនុស្សចេញពីភាពក្រីក្រ និងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ពិតប្រាកដដល់ពួកគេដោយរបៀបណានោះទេ»។
ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២ត្រូវបានបញ្ចប់ការសាងសង់ដោយក្រុមហ៊ុនចិនឈ្មោះ China Huaneng នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ក្នុងទឹកប្រាក់ ៧៨២ លានដុល្លារអាមេរិក ដោយមានធនាគាររដ្ឋាភិបាលផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានភាគច្រើន។ ក្រុមហ៊ុន Royal Group និងក្រុមហ៊ុនអគ្គិសនីគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋវៀតណាមឈ្មោះ EVN មានភាគហ៊ុនតិចតួចនៅក្នុងគម្រោងនេះ។
របាយការណ៍នេះលើកឡើងថា អ្នកនិពន្ធបានកត់ត្រានូវការបំពានសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌ ដែលកើតឡើងពីការបណ្តេញពលរដ្ឋជិត ៥.០០០ នាក់ចេញដែលគ្រួសាររបស់ពួកគេបានរស់នៅក្នុងតំបន់នោះអស់រាប់ជំនាន់មកហើយ និងផលប៉ះពាល់ទៅលើជីវភាពរបស់មនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់ផ្សេងទៀតនៅផ្នែកខាងលើ និងខាងក្រោម។
របាយការណ៍នេះដាក់បញ្ចូលបទសម្ភាសន៍ជាមួយសមាជិកសហគមន៍ជាង ៦០ នាក់ មេដឹកនាំសង្គមស៊ីវិល អ្នកស្រាវជ្រាវ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ និងអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវលើគម្រោងនេះ និងពិនិត្យមើលការសិក្សាស្រាវជ្រាវ កំណត់ត្រាអាជីវកម្ម និងរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងប្រភពផ្សេងៗទៀត។
របាយការណ៍នេះក៏បានលើកឡើងដែរថា ប្រាក់ចំណូលពីការនេសាទបានធ្លាក់ចុះដោយសារចំនួនត្រីធ្លាក់ចុះ និងថា ការធ្វើកសិកម្មក៏រងផលប៉ះពាល់ដែរ បន្ទាប់ពីសហគមន៍ត្រូវបានគេផ្លាស់ឱ្យទៅរស់នៅកន្លែងដែលមានជីវជាតិតិចជាងមុន។ ទឹកអណ្តូងនៅទីតាំងថ្មីភាគច្រើនជាទឹកមិនស្អាត និងមិនអាចទទួលទានបាន។
របាយការណ៍នេះរកឃើញថា ក្រុមហ៊ុន China Huaneng មិនទាន់បង្កើតយន្តការប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះនៅឡើយទេ ហើយក្រុមមន្ត្រីបានបដិសេធមិនស្តាប់ក្តីបារម្ភរបស់សហគមន៍ម្តងហើយម្តងទៀត។ អ្នកដែលធ្វើការប្រឆាំងត្រូវបានគេគំរាមកំហែង ឬចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ។
លោកSifton ថ្លែងថា សហគមន៍នៅផ្នែកខាងលើ និងខាងក្រោមនៃទំនប់វារីអគ្គិសនីក៏មិនទាន់ទទួលបានប្រាក់សំណង ឬជំនួយដែរ។ លោកជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលចិនធ្វើការកែទម្រង់ជាប្រព័ន្ធឱ្យកាន់តែច្រើនដើម្បីចៀសវាងការរំលោភបំពានបែបនេះនៅក្នុងគម្រោងនាពេលអនាគតដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងផ្លូវក្រវ៉ាត់ពាណិជ្ជកម្ម (BRI)។
លោកបានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «រដ្ឋាភិបាលចិនត្រូវធ្វើកំណែទម្រង់ច្រើនចំពោះការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានដល់ការអភិវឌ្ឍន៍ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៃគម្រោងខ្សែក្រវ៉ាត់ពាណិជ្ជកម្មចិនដើម្បីបង្ការការរំលោភបំពានទាំងនេះនៅក្នុងគម្រោងផ្សេងៗទៀតដែលធ្វើឡើងនៅក្នុងប្រទេសដូចជាកម្ពុជា ដែលរដ្ឋាភិបាលមានកំណត់ត្រារំលោភបំពានសិទ្ធិពលរដ្ឋដ៏យូរលង់មកហើយ»។
លោកBradley Murg អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅវិទ្យាស្ថានកម្ពុជាសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាពបានថ្លែងថា ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមានការខ្វែងគំនិតគ្នាថាតើ ទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម២ជាផ្នែកមួយនៃគម្រោង BRI ដែរឬទេ ដោយសារតែការសាងសង់នៃគម្រោងនេះបានចាប់ផ្តើមតាំងពី ២ ឆ្នាំមុនពេលលោកប្រធានាធិបតីចិន Xi Jinping បានចាប់ផ្តើមគំនិតផ្តួចផ្តើមនេះ។
លោក Murg បានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «ជាទូទៅ អ្វីដែលយើងបានឃើញគឺថា ការទទួលខុសត្រូវសម្រាប់គម្រោងរបស់ក្រុមហ៊ុនចិននេះ គឺក្រុមហ៊ុនធ្វើគម្រោងនេះដោយខ្លួនឯង មិនមែនដោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានោះទេ ទោះបីជាអាចមានកិច្ចព្រមព្រៀងអ្វីក៏ដោយ»។
លោកបានបន្ថែមទៀតថា៖ «ហើយយើងបានឃើញភស្តុតាងពីមុនៗនៅក្នុងករណីផ្សេងៗ ដែលបានកើតឡើងក្រោយមកទៀត ពីការខ្វះខាតនៃអនុវត្តតាមការសន្យាដែលបានធ្វើឡើងចំពោះពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋានពាក់ព័ន្ធនឹងប្រាក់សំណង និងការប្តូរលំនៅដ្ឋាន»៕
