អស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ ទន្លេសាបបានក្លាយជាប្រភពមច្ឆជាតិដ៏ធំ និងជាប្រភពអាហារប្រូតេអ៊ីនចម្បងសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែមុខម្ហូបត្រីអាំងដ៏ពេញនិយមមកពីទន្លេធម្មជាតិមួយនេះ អាចនឹងក្លាយជាមុខម្ហូបដ៏ពិសេសបំផុតនៅពេលណាមួយក្នុងថ្ងៃអនាគត។
លោក ណាន សុខ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឥស្លាមអាយុ៦០ឆ្នាំ កំពុងចុះពីទូកម្នាក់ឯងដោយមិនបានធ្វើការនេសាទទេថ្មីៗនេះ។
«តាំងពី៧៩មកដល់ឥឡូវ ៧៩ខ្ញុំចង់ចាប់ត្រីហ្នឹងដៃបានដែរហ្នឹង ប៉ុន្តែឥឡូវហ្នឹងទៅ អូសហ្អែងម៉ាអាដាបអ៊ីចឹងទៅ ប្រហែលអត់ត្រីហូប វាអត់មានត្រីហ្មង។ មានតែទឹក វាអត់ត្រី»។
ការសិក្សារបស់លោកង៉ោ ប៉េងប៊ុន មន្ត្រីស្រាវជ្រាវនៃវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវនិងអភិវឌ្ឍន៍ត្រីទឹកសាបនៃរដ្ឋបាលជលផលនិងគម្រោងអច្ឆរិយភាពនៃទន្លេមេគង្គដែលបានចេញផ្សាយកាលពីឆ្នាំ២០១៨ ទៅលើត្រីចំនួន១១៦ពូជពីការនេសាទនៅតាមបឹងទន្លេសាប បង្ហាញថាក្នុងរយៈពេល១៥ឆ្នាំនេះ ពូជត្រីធំៗស្ទើរតែផុតពូជអស់ទៅហើយ។ ត្រីទាំងនោះមានដូចជាត្រីរាជ និងត្រីគល់រាំង។ ពូជត្រីទាំងពីរប្រភេទ មានទម្ងន់យ៉ាងតិច៣៥០គីឡូ និងប្រវែងជាង៣ម៉ែត្រ។ ហើយជាពូជត្រីដែលសម្បូរនៅក្នុងទន្លេមេគង្គនិងបឹងទន្លេសាបប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែពូជត្រីទាំងនេះ បានធ្លាក់ចុះជាង៩០ភាគរយយោងតាមរបាយការណ៍របស់មូលនិធិសត្វព្រៃពិភពលោក។
យោងតាមការស្រាវជ្រាវដដែល ត្រីពូជធំៗមានការលូតលាស់យឺត និងត្រូវការរយៈពេលយូរដើម្បីធំធាត់ រួមទាំងត្រូវការធ្វើបម្លាស់ទីឆ្ងាយដែលជាហេតុធ្វើឲ្យពូជត្រីទំហំធំ ងាយនឹងត្រូវចាប់បានមុនពេលវាអាចបន្តពូជបាន ខណៈដែលពូជត្រីទំហំតូច លូតលាស់លឿននិងឆាប់រហ័ស។
ប៉ុន្តែកំណើនប្រជាជនកម្ពុជា និងការផ្លាស់ប្ដូរកម្ពស់ទឹកតាមរដូវកាលបានរួមចំណែកធ្វើឲ្យផលត្រីធ្លាក់ចុះ។ កត្តាផ្សេងទៀតមានដូចជាការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនិងការនេសាទត្រីខុសច្បាប់ក៏ជាដើមហេតុនៃការចុះថយផលត្រីផងដែរ។ នេះបើយោងតាមការសិក្សារបស់លោក ង៉ោ ប៉េងប៊ុន ។
បច្ចុប្បន្ននេះ ទំនប់វារីអគ្គិសនីចំនួនប្រាំកំពុងដំណើរការនៅទន្លេមេគង្គលើក្នុងប្រទេសចិន។ ទំនប់ពីរផ្សេងទៀតនៅទន្លេមេគង្គក្រោមក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺទំនប់វារីអគ្គិសនីសំបូរ និងស្ទឹងត្រែង កំពុងស្ថិតក្នុងការសិក្សា ប៉ុន្តែបើសិនជាកម្ពុជាសាងសង់ទំនប់ពីរនេះ «គម្រោងនេះនឹងធ្វើឲ្យអន្តរាយដល់មច្ឆជាតិដ៏សំខាន់សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជានិងសន្តិសុខស្បៀងអាហារ»។ នេះបើយោងតាមអង្គការទន្លេអន្តរជាតិ។
ជាមួយគ្នានេះបឹងទន្លេសាបប្រហែលជាកំពុងឈានទៅរកដែនកំណត់នៃសមត្ថភាពផលិតត្រីទឹកសាប។ លោក ង៉ោ ប៉េងប៊ុន សរសេរនៅក្នុងអត្ថបទមួយកាលពីឆ្នាំ២០១៨ក្នុងទស្សនាវដ្ដី Nature ថា៖ «អ្នកពាក់ព័ន្ធ រដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកអភិវឌ្ឍចាំបាច់ត្រូវតែចាត់វិធានការអភិរក្សនិងកាត់បន្ថយហានិភ័យនេះមុននឹងវាយឺតពេល»។
មួយឆ្នាំក្រោយពីការស្រាវជ្រាវនេះត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយ បឹងទន្លេសាប ដែលអ្នកជំនាញអះអាងថាបានផ្ដល់ប្រូតេអ៊ីនជាង៧៥ភាគរយដល់ប្រជាជនកម្ពុជា កំពុងប្រឈមនឹងវិបត្តិមួយ។
លោក អេង ជាសាន ប្រធានរដ្ឋបាលជលផលកម្ពុជាបានបង្ហាញក្តីបារម្ភថាផលនេសាទទឹកសាបឆ្នាំនេះនឹងមិនអាចឈានដល់៥០០,០០០តោនបានទេ។
លោក Brian Eyler អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ«Last Days of the Mighty Mekong»និងនាយកគម្រោងអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៃមជ្ឈមណ្ឌល Stimson ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនបង្ហាញក្ដីបារម្ភដូចគ្នា។
លោកបានសរសេរមកកាន់វីអូអេតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិកថា៖
«ផលនេសាទឆ្នាំនេះអាចនឹងធ្លាក់ចុះខ្លាំងដែលអាចនឹងបណ្ដាលឲ្យមានវិបត្តិស្បៀងអាហារក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រទេសនេះមានធនធានតិចតួចដើម្បីជំនួសធនធានប្រូតេអ៊ីនដែលបាត់បង់តាមរយៈផលនេសាទធ្លាក់ចុះនេះ។ ហើយវិបត្តិនេះនឹងកើតមានអំឡុងខែត្រជាក់។»
បើតាមលោក Brian Eyler ដដែល ផលនេសាទដែលធ្លាក់ចុះនេះគឺបណ្ដាលមកពីរដូវទឹកឡើងនៅបឹងទន្លេសាបនិងទន្លេមេគង្គមានរយៈពេលខ្លី។ ជាក់ស្ដែងជំនន់បឹងទន្លេសាបរាល់ឆ្នាំគឺមានរយៈពេលបួនខែ ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់ឆ្នាំនេះ ជំនន់បឹងទន្លេសាបមានរយៈពេលត្រឹមតែ៦សប្ដាហ៍ប៉ុណ្ណោះ។
កំណើនប្រជាជន
យោងតាមលោក Eyler ទន្លេសាបរបស់កម្ពុជាគឺជាបឹងទឹកសាបធំជាងគេបំផុតក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយវាបានផ្ដល់ផលនេសាទប្រមាណ៥០០,០០០តោនជារៀងរាល់ឆ្នាំ។
លោក ម៉ើ កើ ជាអ្នកនេសាទត្រី ខ្មែរឥស្លាមម្នាក់។ លោកប្រកបរបរនេះជាង៤០ឆ្នាំមកហើយ។ អ្នកនេសាទត្រីវ័យ៦៧ឆ្នាំម្នាក់នេះ បានបង្ហាញពីការខកចិត្តចំពោះផលត្រីដែលលោកនេសាទបានតាំងពីព្រលឹមរហូតមករសៀលនេះ។ លោកគិតថាផលត្រីដែលធ្លាក់ចុះនេះគឺដោយសារចំនួនប្រជានេសាទកើនឡើង។
«អ្នករកគ្រប់ច្រកល្ហកអស់ហើយ ដៃទន្លេសាបគេរកពាសវាលពាសកាលហើយ»។
ចំនួនប្រជាជនកម្ពុជាបានកើនពី៦លាននាក់ក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ មួយឆ្នាំក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមបានបញ្ចប់។ របបខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ប្រជាជនខ្មែរជិត២លាននាក់ក្នុងរយៈពេលជិតបួនឆ្នាំ។ តួលេខចុងក្រោយ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាបានកើនឡើងដល់ជាង១៥លាននាក់ នៅឆ្នាំ២០១៩នេះ។ នេះបើយោងតាមតួលេខបណ្ដោះអាសន្ននៃចំនួនប្រជាជនសរុបរបស់វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិនៃក្រសួងផែនការ និងយោងតាមរបាយការណ៍របស់ធនាគារពិភពលោក ជាង៨០ភាគរយនៃប្រជាជនសរុបរស់នៅទីជនបទ។
លោក អេង ជាសាន ប្រធានរដ្ឋបាលជលផលកម្ពុជា លើកឡើងថា៖
«អ៊ីចឹងសមាសភាពអ្នកនេសាទវាចូលហ្នឹងក៏ឥឡូវវាកើនឡើងដែរ។ អ៊ីចឹងឧទាហរណ៍ ខ្ញុំថាអ្នកនេសាទ១ម៉ឺននាក់ ឥឡូវឧទាហរណ៍តំបន់មួយហ្នឹងឡើង១ម៉ឺនប្រាំ ដូច្នេះអាផលចាប់ហ្នឹងវាចែកនឹងប្រាំពាន់ទៀត»។
បន្ថែមពីកំណើនប្រជាជនបរិភោគត្រីច្រើនជាងមុន ប្រជាជនកម្ពុជាចាប់មុខរបរជាអ្នកនេសាទក៏កើនឡើង ហើយពួកគេប្រើឧបករណ៍ដែលមានតម្លៃសមរម្យដូចជាមង លួសសំណាញ់ជាដើម។
លោក Brian Eyler អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ«Last Days of the Mighty Mekong»និងនាយកគម្រោងអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះមជ្ឈមណ្ឌល Stimson បានបន្ទោសកង្វះខាតច្បាប់ជលផល ដែលអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជននេសាទដោយមិនប្រកាន់ពូជត្រីកម្រ ឬត្រីដែលអាចធ្វើការនេសាទបាន ឬពួកគេធ្វើការនេសាទពេញមួយឆ្នាំទោះជាស្ថិតក្នុងរដូវត្រីពងក៏ដោយ និងប្រើប្រាស់វិធីសាស្ត្រនេសាទយ៉ាងណាក៏បាន។
ថ្វីបើមានការបង្ហាញពីការប្រកាសអាសន្នចំពោះការបាត់បង់ពូជត្រីធំៗក្នុងបឹងទន្លេសាបនិងតាមដងទន្លេមេគង្គ របាយការណ៍របស់លោក ង៉ោ ប៉េងប៊ុនដដែលបានបង្ហាញក្ដីសង្ឃឹមមួយដែរ គឺថាផលត្រីនឹងមិនថយចុះនោះទេ ដោយសារមានកំណើនផលត្រីពូជតូចៗ៕
