កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានដែលប្រទេសម៉ាឡេស៊ីធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៅឆ្នាំនេះ នឹងចាប់ផ្តើមនៅចុងសប្តាហ៍នេះ ជាមួយនឹងការផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ជាសំខាន់ទៅលើបញ្ហាជាច្រើន រួមទាំងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងផងដែរ។
ក្រុមមេដឹកនាំនៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ទាំង១០ប្រទេសហៅកាត់ថាអាស៊ាន នឹងចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលលើកទី២៦របស់ខ្លួន ក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីរយៈពេល២ថ្ងៃ ចាប់ពីថ្ងៃទី២៦ដល់ថ្ងៃទី២៧ខែមេសានេះ ដើម្បីពិភាក្សាបញ្ហាអាស៊ាន បញ្ហាតំបន់ បញ្ហាពិភពលោកពាក់ព័ន្ធនឹងសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយសន្តិសុខ និងផ្តោតទៅលើបញ្ហាពលរដ្ឋអាស៊ានផងដែរ។
បញ្ហាវិវាទសមុទ្រចិនខាងត្បូងក៏ត្រូវគេពិភាក្សាគ្នាដែរ ដែលកន្លងមកមេដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់បានសម្រេចទទូចឲ្យចិន និងសមាជិកអាស៊ាន ដែលមានការពាក់ព័ន្ធនឹងជម្លោះនេះ ដោះស្រាយដោយសន្តិវិធី តាមច្បាប់អន្តរជាតិ និងគ្មានការបង្ករឿងហើយនឹងការគម្រាមកំហែងដោយកម្លាំងយោធា។
នេះបើយោងតាមសេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ប្រធានអាស៊ាន ដែលគ្រោងនឹងផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនៅថ្ងៃទី២៧ខែមេសាឆ្នាំ២០១៥ ហើយដែលវីអូអេខេមរភាសាទទួលបានពីមន្ត្រីអាស៊ានម្នាក់នៅសប្តាហ៍នេះ។
សេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ប្រធានអាស៊ាន ដែលប្រទេសម៉ាឡេស៊ីជាម្ចាស់ផ្ទះនោះ បានបញ្ជាក់តាមខ្លឹមសារដើមថា៖
«យើងសូមបញ្ជាក់អំពីសារៈសំខាន់នៃការថែទាំសន្តិភាព ស្ថិរភាព សន្តិសុខនិងសេរីភាពនៃការធ្វើនាវាចរក្នុងផ្ទៃសមុទ្រភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន។ យើងសូមគូសបញ្ជាក់អំពីភាពចាំបាច់ដែលតម្រូវឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ធានាថា ខ្លួននឹងអនុវត្តឲ្យបានពេញលេញ និងមានប្រសិទ្ធភាពនូវសេចក្តីថ្លែងការណ៍ទាំងស្រុងស្តីពីក្រមប្រតិបត្តិរបស់ភាគីពាក់ព័ន្ធក្នុងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយការបង្កើត ការរក្សា និងពង្រីកការទុកចិត្ត និងជំនឿទៅវិញទៅមក មិនបង្កសកម្មភាពនានា មិនប្រើកម្លាំងគម្រាម ហើយភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវដោះស្រាយការខ្វែងគំនិតគ្នា និងជម្លោះ ដោយសន្តិវិធី ផ្អែកតាមច្បាប់អន្តរជាតិ និងកតិការសញ្ញារបស់អ.ស.ប.ឆ្នាំ១៩៨២ស្តីពីច្បាប់សមុទ្រផងដែរ»។
សេចក្តីព្រាងថ្លែងការណ៍ដដែលនោះបានបញ្ជាក់បន្ថែមថា មានការរីកចម្រើនក្នុងការចរចាលើការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិ COC ដែលគេជឿថា អាចនឹងកាត់បន្ថយភាពតានតឹង។ សេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែលបានបញ្ជាក់ថា៖
«ខណៈដែលមានការកត់សម្គាល់ឃើញពីការរីកចម្រើនផ្នែកការពិភាក្សា ការចរចាស្តីពីក្រមប្រតិបត្តិនៃសមុទ្រចិនខាងត្បូង (COC) យើងជំរុញឲ្យមានការពិភាក្សាកាន់តែខ្លាំងឡើងដើម្បីធានាថា ក្រមប្រតិបត្តិដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពនឹងត្រូវបង្កើតឡើងឲ្យបានឆាប់»។
ប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់អាស៊ាន រួមទាំងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដែលជាម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំនេះ និងប្រទេសហ្វីលីពីន វៀតណាម ហើយនឹងប៊ុ្រយណេនឹងទាមទារឲ្យមានដំណោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ។
ប្រទេសហ្វីលីពីន និងវៀតណាមបានគាំទ្រគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងការប្រឆាំងនឹងចិន ដែលកសាងសំណង់ក្នុងដែនសមុទ្រភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន បិទផ្លូវនាវាចរ និងគម្រាមដល់ប្រទេសអាស៊ាននានាដែលទាមទារកម្មសិទ្ធិដែនសមុទ្រនោះ។
ស.រ.អា. ដែលបារម្ភពីបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ជាពិសេសចំពោះសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួន បានទទូចម្តងហើយម្តងទៀតដល់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ រួមទាំងចិនផង ឲ្យដោះស្រាយបញ្ហាដែនអធិបតេយ្យក្នុងផ្ទៃសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ តាមច្បាប់អន្តរជាតិ និងដោយសន្តិវិធី។
អ្នកវិភាគ និងអ្នកការទូតអាស៊ានខ្លះបាននិយាយថា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងជារឿងសំខាន់មួយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនិងសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ដែលគេត្រូវធ្វើការពិភាក្សា និងស្វែងរកដំណោះស្រាយ។
លោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធ សាស្ត្រាចារ្យនៅសាកលវិទ្យាល័យ Leeds ប្រទេសអង់គ្លេស បានថ្លែងថា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាបញ្ហាមួយក្តៅគគុក ដែលស្ថិតក្រោមការរង់ចាំមើលថា តើអាស៊ាននឹងសម្រេចបានយ៉ាងណាក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហានេះ ហើយនឹងការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិ COC នោះ។
«ហើយបើយើងមើលទៅបញ្ហាសន្តិសុខគឺជាបញ្ហាចម្រូងចម្រាស ក៏ដូចជាភាពតានតឹងនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង នៅតែជាប្រធានបទមួយដ៏ក្តៅគគុកដដែល។ ប្រទេសហ្វីលីពីននឹងលើកមកការសង់កោះសប្បនិមិ្មតដែលចិនកំពុងតែធ្វើនៅប្រជុំកោះដែលកំពុងតែមានជម្លោះនៅសមុទ្រខាងត្បូងហ្នឹង មកដាក់ជាប្រធានបទមួយសំខាន់ដើម្បីពិភាក្សាពីបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ហើយខ្ញុំគិតថា ប្រទេសវៀតណាមក៏នឹងជំរុញផងដែរទាក់ទងនឹងការរកដំណោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ជាពិសេសគឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីសម្រេចបានវិធាននៃការអនុវត្តក្រមប្រតិបត្តិ COCស្តីពីសមុទ្រចិនខាងត្បូងហ្នឹង»។
លោក Achmad Rizal Purnama លេខាទី១នៃស្ថានទូតឥណ្ឌូនេស៊ីក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន បានថ្លែងថា លោកជឿថា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងមានការទាក់ទាញអ្នកដឹកនាំក្នុងតំបន់ ក៏ដូចជាដឹកនាំក្នុងពិភពលោកដែរ ព្រោះបញ្ហានេះជាបញ្ហាមួយក្នុងចំណោមបញ្ហាតំបន់និងបញ្ហាសកលដែលនឹងត្រូវពិភាក្សាគ្នាក្នុងក្រុងកូឡាឡាំពួរ។
«ជាពិសេសបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ រឿងនេះជាបញ្ហាមួយក្នុងចំណោមបញ្ហានានាដែលត្រូវពិភាក្សាដោយមេដឹកនាំអាស៊ាន»។
បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ជាទូទៅជាបញ្ហាមួយត្រូវមានការពិភាក្សាគ្នាក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនេះ បន្ថែមពីលើបញ្ហាតំបន់និងបញ្ហាសកលផ្សេងទៀត។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននៃប្រទេសកម្ពុជាបានបញ្ជាក់ថ្មីៗនេះថា បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាបញ្ហារបស់ប្រទេសអ្នកទាមទារកម្មសិទ្ធិ និងប្រទេសចិន គឺមិនមែនជាបញ្ហារបស់សមាគមអាស៊ានទាំងមូលទេ។
ការថ្លែងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនបង្ហាញជំហរផ្ទុយពីប្រទេសវៀតណាម ហ្វីលីពីន និងប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ានមួយចំនួនទៀតដែលស្វះស្វែងរកការគាំទ្រពីប្រទេសអាស៊ានទាំងមូលដើម្បីតវ៉ាជាមួយប្រទេសចិន ដែលជាប្រទេសផ្តល់ជំនួយធំដល់កម្ពុជា និងជាប្រទេសផ្តល់ផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចដល់ប្រទេសអាស៊ានមួយចំនួន។
ក្រៅពីបញ្ហាសន្តិសុខនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង កិច្ចប្រជុំប្រទេសអាស៊ានឆ្នាំនេះក៏ផ្តោតទៅលើបញ្ហានៃការធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន បញ្ហាចលនានិយមកណ្តាលក្នុងពិភពលោក បញ្ហាផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើពលរដ្ឋរបស់អាស៊ានជាដើម ដែលសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយចំនួនត្រូវគេរំពឹងថា នឹងអនុម័តដោយមេដឹកនាំអាស៊ានក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនេះដែរ។
សេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ក្រុងកូឡាឡាំពួរស្តីពីការផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើពលរដ្ឋអាស៊ាន (Kuala Lumpur Declaration on People-Centered ASEAN) ដែលវីអូអេទទួលបាន បានបញ្ជាក់ថា អាស៊ានបានព្រមព្រៀងគ្នាថា នឹង«បង្កើតសហគមន៍អាស៊ានដែលផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើពលរដ្ឋខ្លួន ដែលធ្វើឲ្យពលរដ្ឋទាំងអស់ ដៃគូ និងវិស័យទាំងអស់ក្នុងសង្គម អាចចូលរួមបានហើយនឹងទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីសហគមន៍ដែលមានការបញ្ចូលគ្នា និងផ្សារភ្ជាប់គ្នាកាន់តែខ្លាំងឡើង រួមទាំងការពង្រីកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងវិស័យជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដូចជាសន្តិសុខ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ ដើម្បីការអភិវឌ្ឍជានិរន្ត និងចីរកាល»។
សេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ Langkawi ស្តីអំពីចលនាពិភពលោកនៃភាពនិយមកណ្តាល(Langkawi Declaration on the Global Movement of Moderates) ដែលវីអូអេទទួលបានដែរនោះ បានទទួលស្គាល់ថា ភាពនិយមកណ្តាលគឺជាតម្លៃស្នូលក្នុងការធ្វើឲ្យមានសន្តិភាពរយៈពេលវែងនិងជាមធ្យោបាយក្នុងការដោះស្រាយភាពតានតឹង បញ្ឈប់ការប្រឆាំងដាច់ខាតនិយម និងប្រឆាំងចំពោះភាពជ្រុលនិយម ហើយនឹងទម្រង់ផ្សេងៗទៀត។
ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ានក៏បានបញ្ជាក់ថា៖
«អាស៊ានទទួលស្គាល់ជាបន្តថា ភាពនិយមកណ្តាលគឺជាដំណោះស្រាយរួមទាំងអស់ ដែលមិនមែនគ្រាន់តែជាការដោះស្រាយដោយសន្តិវិធីចំពោះការខ្វែងគំនិតគ្នា និងការប៉ះទង្គិចគ្នាតែប៉ុណ្ណោះទេ តែវាក៏ជាការធានាអំពីការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព និងចីរភាព និងការរីកចម្រើនប្រកបដោយសមធម៌ ក៏ដូចជាការលើកកម្ពស់ភាពសុខដុមរមនាក្នុងសង្គម និងការយោគយល់គ្នាក្នុងប្រទេសនិងតំបន់ផងដែរ»។
លោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធបានបន្ថែមថា ការយោគយល់គ្នាក្នុងតំបន់អាស៊ាន ជាពិសេសរវាងប្រជាពលរដ្ឋ និងប្រជាពលរដ្ឋជារឿងសំខាន់ ដែលនឹងជួយអភិវឌ្ឍតំបន់អាស៊ាន។
«នៅពេលដែលយើងយល់គ្នា យើងបំបាត់ ជម្រុះអ្វីហៅថា ជាតិនិយមជ្រុល ការស្អប់គ្នាទៅវិញទៅមកហ្នឹង។ អញ្ចឹងទេ រឿងហ្នឹងក៏វាស្ថិតក្នុងបន្ទាត់នៃការយកប្រជាជនអាស៊ានជាមូលដ្ឋាន ក៏ដូចជាស្នូលនៃការកសាងសហគមន៍អាស៊ាននេះដែរ»។
នៅក្នុងសេចក្តីជូនដំណឹងដល់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អាស៊ានកាលពីថ្ងៃទី១៦ខែមេសាអំពីក្តីរំពឹងថា សេចក្តីថ្លែងការណ៍ចំនួនពីរនឹងត្រូវអនុម័តនោះ លោក Muhammad Shahrul Ikram Yaakob អគ្គនាយកលេខាធិការដ្ឋានអាស៊ានរបស់ក្រសួងការបរទេសម៉ាឡេស៊ីថ្លែងបញ្ជាក់ថា៖
«ក្តីសង្ឃឹមរបស់យើងគឺថា សេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ទាំងពីរនឹងត្រូវអនុម័តដោយគ្មានការពិភាក្សាបន្ថែម ហើយអនុញាតឲ្យយើងផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើការរៀបចំសម្រាប់កិច្ចប្រជុំមេដឹកនាំរបស់យើងក្នុងក្រុងកូឡាឡាំពួរ និងក្រុងឡាំងកាវី»។
លោកក៏បានជូនដំណឹងពីការចែករំលែកសេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ប្រធានអាស៊ានទី២៦ដើម្បីឲ្យពិចារណាផងដែរ។
ប្រទេសទាំង១០នៃសមាគមអាស៊ានមានប្រ៊ូយណេ ភូមា កម្ពុជា ហ្វីលីពីន ឥណ្ឌូនេស៊ី ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី សឹង្ហបូរី ថៃ និងវៀតណាម។ សមាគមអាស៊ានក៏នឹងធ្វើការសិក្សា និងពិចារណាដាក់ប្រទេសទីម័រជាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានផងដែរ៕
