در حالی که رهبران ترکیه تصمیمات جدیدی برای مقابله همزمان با کردها و جنگجویان داعش در سوریه گرفته اند، آگاهان به مسائل ترکیه، پیچیدگی تحولات داخلی این کشور به همراه تحولات یکسال گذشته در منطقه را عوامل اصلی سردرگمی دولتمردان این کشور در اتخاذ نکردن سیاست مشخص در مسیر برون رفت از بحران سیاسی می‌دانند.
انتخابات سراسری هفتم ژوئن که از آن به عنوان نقطه عطف سیاسی در تاریخ معاصر این کشور یاد شده است نیز نتوانست با برهم زدن چیدمان احزاب داخلی در حلقه قدرت، راهگشای حل مشکلاتی باشد که دولتمردان آنکارا در سیاست داخلی و خارجی با آن روبرو شده‌اند.
آرای مردم ترکیه در انتخابات ماه ژوئن و در پی آن، تغییر یکدستی نسبی در ترکیب پارلمان نگرش سیاسی این کشور، اجازه تشکیل دولت تک حزبی را از چهار حزب اصلی سلب کرد؛ حکومتی که در چند دوره قبل، فال آن به نام حزب عدالت و توسعه رقم خورده بود؛ حزبی که نگرشش به واقعیت سیاست، اسلام میانه و درسیاست خارجی، حضور فعال اقتصادی درمنطقه بود.
تحولات پیش بینی نشده چند سال گذشته در منطقه، برآورده شدن آرزوهایِ حزبِ حاکم (عدالت و توسعه)، مبنی بربازخوانی گفتمان دین درسیاست و ارائه مدل امروزی از امپراطوری عثمانی در منطقه را برهم زد؛ آرزویی که رجب اردوغان برای برآورده شدنش، حتی با ارتش نیز واردکشمکش سیاسی شد تا جایی که باعنوان برملاشدن طرح کودتای ارتش علیه دولت (پرونده ای با نام اَرگَنَکُن) تسویه‌های گسترده دراین نهاد مهم در ترکیه را نیزآغاز کرد.
در این بین، جنگ داخلی سوریه و قبول میزبانی نزدیک به دو میلیون آواره سوری، تولد جریان سیاسیِ با نام حکومت اسلامی موسوم به داعش در منطقه، به بن بست رسیدن نسبی پروسه صلح بین حکومت ترکیه و حزب کارگران کردستان(به عنوان بزرگترین جریان مخالف ومسلح دراین کشور) و دست آخر، انتخابات هفتم ماه ژوئن امسال ، یکباره تارو پود آرمان‌های آقای اردوغان را با خطر جدی گسست مواجه کرد.
علیه داعش به شرط براندازی اسد
جنگ داخلی در سوریه و صف آرایی قدرت‌های منطقه در دو جبهه مخالفان و موافقان حکومت سوریه، ترکیه را با چالشی سخت روبروساخت. دو جبهه با دو نگرش سیاسی، برآمده ازدو ایدئولوژی شیعی و سنی که ایران و ترکیه به بازیگران اصلی آن بدل شدند.
با تولد داعش در سوریه و برهم خوردن معادلات سیاسی منطقه، ترکیه با تداوم سیاست پیشین در راستای حمایت ازگروه‌های سیاسی و مسلح مخالف حکومت سوریه، در برآوردن سطح انتظارات بین المللی وخواسته‌های متحدان غربی برای مواجهه با داعش، موفق ظاهر نشد.
ترکیه شرط همراهی با ائتلاف جهانی علیه داعش را به براندازی حکومت بشار اسد در سوریه وابسته کرد؛ چیزی که حتی قبل از داعش نیز، خواسته مشخص ترکیه ازغرب درمواجهه با بحران سوریه بود.این در حالی بود که از یک سوحمایت ایران، روسیه و حزب الله لبنان از رژیم حاکم برسوریه و ازسوی دیگر چند دستگی ناشی از تفاوت بینش سیاسی گروه‌های مخالف رژیم سوریه، مانع رقم خوردن سرنوشت قذافی شد.
چَتنَر چَتین، سردبیرروزنامه یِنی شفق،ارگان رسانه‌ای وابسته به حزب حاکم در ترکیه معتقد است که انتظارات بین‌المللی در خصوص چگونگی تعامل ترکیه با دولت اسلامی موسوم به داعش، فراتر از توانایی‌های ترکیه است. ترکیه در کنترل کامل مرزهای خود با سوریه توانایی لازم را ندارد ودولت های غربی این را مد نظر نگرفته‌اند.
آقای چتین با ارائه آمار و ارقامی که تا کنون منتشر نشده است، بدون ارائه منبع آمار اضافه می کند، در دوسال گذشته، مقامات امنیتی در فرودگاه‌ها و مرزهای زمینی ترکیه، مانع ورود ۱۶ هزار و ۸۵۳ نفر از تبعه کشورهای غربی به خاک این کشور و پیوستن به داعش شده‌اند. وی با انتقاد از دولت‌های غربی می‌افزاید که دستگاه‌های امنیتی ترکیه گزارش ۶ هزار و ۶۰۰ نفر از آنها را به پلیس بین‌الملل و اتحادیه اروپا داده‌اند اما تنها ۱۷ نفر از آنها مورد بازجویی قرار گرفته‌اند. این در حالی است که ۷۱ نفر برای بار دوم قصد ورود به خاک ترکیه را داشته اما دیپورت شده اند.
با وجود این نظر آقای چتین،دیده‌بان حقوق بشر ازآمد ورفت روزانه پیکارجویان داعش در مرزهای ترکیه با سوریه خبرمی‌دهد، اما ترکیه هرگونه ارتباط با گروه موسوم به داعش را رد می‌کند.
مبارزه با کردها یا داعش ؟
اختلاف سه ساله ترکیه با غرب بر سر مساله ایجاد منطقه حائل با نام «نوارآرام» در عمق نود کیلومتری خاک سوریه، مانع از صدور اجازه ترکیه در بهره‌گیری پتانسیل موجود در پایگاه انجرلیک در جنوب این کشور و استفاده از آن در پی‌ریزی حملات هوایی غرب علیه داعش بود.
اما دولتمردان ترکیه درهفته اخیر، ظاهرا بدون محقق شدن خواسته هایشان در رابطه با ایجاد منطقه حائل در خاک سوریه با هدف مهارکردها ، در روزبیست و سوم ماه جولای، اجازه بهره گیری نیروهای غربی از پایگاه انجرلیک را صادر و روز بعد از اتخاذ این تصمیم، با جنگنده‌های نظامی، مواضع حزب کارگران کردستان(پ ک ک) درکوهستان قندیل ومناطقی را در داخل خاک کردستان عراق بمباران کردند. بدین ترتیب پروسه سه ساله موسوم به آشتی، با خطر جدی شکست مواجه شد. تا جایی که رهبری پ ک ک با انتشار بیانیه‌ای تند در رسا نه‌های وابسته به این حزب، از نقض آتش بس از جانب ترکیه خبر داد و عواقب آن را متوجه دولت این کشورکرد.
بعد از انتشار این اخبار، موج اعتراضات خیابانی شهرهای ترکیه را فرا گرفت. مقامات سیاسی منطقه و دولتمردان غربی،هرکدام جداگانه با در نظر گرفتن شرایط سیاسی منطقه، دوطرف را به خویشتن داری فراخواندند. اورسولا فون درلاین، وزیر دفاع آلمان از ترکیه خواست حملات هوایی علیه پ ک ک را متوقف ودر مسیر صلح بماند. الیستر بیسکی، سخنگوی کاخ سفید نیزبا محکوم کردن قتل دو پلیس ترک که پ ک ک مسولیت آن را برعهده گرفت، اذعان کرد، پ ک ک باید از تروریسم فاصله بگیرد. فدریکا موگرینی مسول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفتگوی تلفنی با مولود چاووش، وزیر خارجه ترکیه بر پایبند بودن ترکیه درحل آشتی جویانه مساله کرد در این کشور تاکیید کرد ومسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان نیز در گفتگوی تلفنی با احمد داود اوغلونخست وزیر ترکیه، خواستار توقف حملات هوایی ترکیه در خاک اقلیم کردستان علیه مواضع پ ک ک شد وبا بیان آمادگی دوباره خود برای وساطت وحل آشتی جویانه مساله، عنوان کرد؛سالها گفتگو برای صلح از یک روز جنگ بهتر است.
دراثنای اتفاقات اخیر، مخالفان کُردِ آقای بارزانی، وی را به حمایت از دولت ترکیه علیه حزب کارگران کردستان متهم کرده اند
پ ک ک، پیشتربا انتشار بیانیه ای مسولیت قتل دو پلیس ترکیه در مرز با سوریه را برعهده گرفت ودلیل آن را همکاری آنها با نیروهای داعش و همدستی شان در انفجار سوروچ اعلام کرد.
همزمان موج گسترده دستگیری های فعالان چپ، فعالان مدنی کرد و هوادارن داعش با نام مبارزه با تروریسم نیزآغازشد.
نجم الدین سالاز، نویسنده و روزنامه نگار نزدیک به رسانه های پ ک ک در سلیمانیه می گوید، نیروهای حزب کارگران کردستان، چه در روژآوا (کردستان سوریه) و چه در اقلیم کردستان، به عنوان فعال ترین جریان در سنگر مبارزه علیه داعش شناخته شده اند. وی معتقد است، ترکیه تعریف مشخصی از تروریسم ندارد و در ارائهتصویری ضد تروریستی از خود موفق نبوده و نتوانسته اذهان عمومی را در داخل و خارج از کشور متقاعد کند.
آقای سالاز بر این باور است که ترکیه، پیشروی کردها در سوریه و فاصله صد و بیست کیلومتری آنها با دریای آزاد (درصورت آزادسازی مناطق بین کانتون کوبانی و عفرین) راخلاف منافع ملی خود می‌داند و برای تحقق نیافتن آن، حاضر به همکاری با دشمنی خطرناک چون داعش نیز خواهد شد، آن هم در حالیکه دولتمردان درآنکارا خوب می‌دانند، داعش در آینده گریبان ترکیه را نیز خواهدگرفت. سالازمی‌افزاید، دولتمردان ترک، قدرت گیری نیروهای کُرد مورد حمایت پ ک ک درسوریه را خطرناکتراز حضور داعش در منطقه می‌دانند.
آقای چتنر چَتین،اما با رد این فرضیات می گوید که یکی از شروط اصلی ترکیه در رابطه با پروسه صلح با پ ک ک، به زمین گذاشتن کامل سلاح‌ها از سوی حزب کارگران کردستان بود، اما با توجه به برآورده نشدن این خواسته ترکیه، دولت این کشور شاهد قدرت گیری هرچه بیشتر یگان‌های مدافع خلق درروژآوا(کردستان سوریه) است و ترکیه در مواجهه با مساله کرد در این کشور، تولد کردستانی دیگر درمرزهای خود را بر نمی‌تابد.
آگاهان سیاسی کرد در ترکیه دلیل تحقق نیافتن مرحله نهایی صلح پ ک ک با ترکیه (بر زمین گذاشتن سلاح‌ها از جانب حزب کارگران کردستان) را شروع تحولات جدید منطقه و رویارویی با داعش عنوان کرده وبر این باورند در شرایط کنونی، عملی شدن مرحله نهایی صلح، نیاز به زمان خواهد داشت.
چتنر چتین به عنوان مشاور آقای داوود اوغلو در مسائل منطقه، معتقد است که اگرچه درانفجارهای تجمع انتخاباتی حزب کردی دموکراتیک خلق و تجمع چپگرایان درسوروچ، مخالفان حزب حاکم ،انگشت اتهام را به سوی دولت این کشور دراز کردند، اما حقیقت این است که دولت در مهاراندیشه‌های نزدیک به داعش، حتی در میان شهروندان ترکیه مستاصل به نظرمی‌رسد و این سهل‌انگاری‌هاست که ناخواسته، خوانش حمایتی حکومت ترکیه از داعش را تولید می‌کند.
به رغم ادعای مخالفان حکومت ترکیه، اثبات ادعای حمایت مستقیم ترکیه از گروه موسوم به داعش، سخت به نظر می‌رسد اما نگاه استراتژیک ترکیه و بهره‌گیری از پتانسیل داعش به عنوان ابزار مهار نیروهای کُرد درداخل این کشور و خاک سوریه، محتمل‌تر است.
نجم الدین سالاز معتقد است، ترکیه با صدوراجازه بهره گیری نیروهای نظامی آمریکا و همپیمانان غربی از پایگاه نظامی انجرلیک و حملات هوایی‌اش به مواضع داعش، دو هدف اصلی را دنبال می‌کند. یکی تلاش برای شکستن دیوار بی‌اعتمادی که ترکیه بین خود و کشورهای غربی در مواجهه با داعش ساخته بود و دیگری توجیه حملات نظامی به مواضع حزب کارگران کردستان ومهارقدرت‌گیری کردها در سوریه.
ترکیه در مسیرسرنوشتی مشابه سوریه؟
احمد داود اوغلو، نخست وزیر ترکیه در حالی از ادامه عملیات امنیتی علیه پیکارجویان داعش،احزاب چپگرا وحزب کارگران کردستان خبر داد که هر سه گروه، از هواداران قابل توجهی در داخل ترکیه برخوردار هستند. با اتخاذ چنین سیاست دوگانه‌ای، ترکیه وارد میدان رویارویی با سه گروه ایدئولوژیکی شده است که مهارشان آسان بنظر نمی‌رسد. با وجود تجربه اعدام‌های دسته جمعی فعالان و هوادارن احزاب چپگرا توسط حکومت کنعان اِورن در دهه ۸۰ میلادی تا مدل بایکوت و زندان‌های طولانی مدت حکومت عدالت و توسعه، تاثیری ساختاری درماهیت حضور این احزاب در عرصه سیاست ترکیه دیده نشد.
نجم الدین سالاز معتقد است که کردها با تجربه بیش از سه دهه جنگ مسلحانه و در پیش گرفتن شیوه مبارزات مدنی و میدانی در ۱۰ سال گذشته در فضای سیاسی ترکیه، با در اختیار داشتن دو سنگر کوهستان و شهرها، آمادگی رویارویی با دولت مرکزی را خواهند داشت. البته همه چیز به ماهیت سیاست‌هایی بستگی دارد که حکومت ترکیه در پیش خواهد گرفت.
از سوی دیگر تولد جریانی کردی به نام حزب دموکراتیک خلق‌ها که به نوعی نقش سازماندهی اندیشه‌های پراکنده و مخالف حکومت ترکیه را نیز بر عهده گرفت، فضای فعالیت بیشتری در داخل ترکیه برای کرد ها فراهم ساخت. در واقع حزب دموکراتیک خلق‌ها نقش کاتالیزورسیاسی در هم‌آوایی ترکها، کردها و دیگر مخالفان حکومت مرکزی را بازی کرد تا در انتخابات ماه ژوئن، موفق به اخذ هشتاد کرسی در مجلس این کشور شد.
اما منتقدان سیاست‌های پ ک ک چه در داخل حکومت ترکیه و چه در بین جریانات سیاسی دیگر کُرد، معتقدند که پذیرش سیاست این حزب در تشویق به مبارزات مدنی و فعالیت پارلمانی در قالب احزاب کُردی، در کنار اعتقاد به راه‌های مبارزه نظامی با ترکیه همخوان نیست.
در حوزه سیاست خارجی، دولت ترکیه در حالی خواستار تشکیل نشست فوق العاده اعضای ناتودر بروکسل، در روز سه شنبه بیست و هشتم ژوئیه برای بررسی عملیات نظامی علیه داعش و پ ک ک شد که موجی از نارضایتی‌های بالقوه داخلی، فضای سیاسی این کشور را فراگرفته است. این درحالی است که در روز سوم آگوست، با به پایان رسیدن دوره فرماتدهی کل نیروهای مسلح ترکیه، شورای نظامی ارتش این کشور، فرمانده جدید این نهاد موثر در ساختار سیاسی ترکیه را انتخاب خواهد کرد. از سوی دیگر روز بیست و چهارم ماه آگوست آخرین روز اعلام تشکیل حکومت از جانب حزب عدالت و توسعه در ائتلاف با یکی از سه حزب اصلی خواهد بود.
تعیین فرمانده جدید نیروهای مسلح ترکیه و نوع نگرشش به فضای سیاسی داخلی و خارجی و میزان نزدیکی دید سیاسی او با دولتمردان آنکارا از یک سو و بالقوه تر شدن میزان نارضایتی های داخلی از سیاست های حزب عدالت و توسعه از سوی دیگر به همراه چگونگی بازتعریف تعامل با حزب کارگران کردستان درقالب تعریف سیاست های جدید، لبه‌های تیزی است که سیاست‌مداران حزب عدالت و توسعه، ریسک گام برداشتن بر روی آنها را پذیرفته‌اند. بر اساس نظرصاحبنظران ترک در رسانه های این کشور، چنین به نظرمی رسد که در صورت هدایت نکردن یا مهار نشدن هر کدام از پارامترها، امکان وقوع جنگ داخلی در ترکیه محتمل است.
بنظر می رسد درصورت اتخاذ هرگونه تاکتیک اشتباه از سوی سیاسیون حزب عدالت و توسعه درمیزان سنجی وزن نیروهای سیاسی داخلی و خارجی، آرزوی آقای اردوغان در دچار شدن بشار اسد به سرنوشت معمر قذافی، تعبیرعکس خواهد گرفت وامکان برآورده شدن آرزوی بشاراسد در دچار شدن آقای اردوغان به سرنوشت محمد مرسی محتمل‌تر بنظرخواهد رسید.
