برای نخستین بار در ایالات متحده، علاقمندان می‌توانند در گالری «آرتور ام. سَکلِر» در شهر واشنگتن که بخشی از موزه ملی هنر آسیایی «اسمیتسونین» است، از مجموعهای استثنایی از منسوجات قرن هفدهم، و پرتره‌های رنگ روغن تمام قد دوره صفویه در ایران دیدن کنند.
این مجموعه نفیس برای مدتی محدود از موزه هنر اسلامی دوحه در قطر به امانت گرفته شده است.
نمایشگاه «ساختن یک امپراتوری: منسوجات صفوی از موزه هنر اسلامی، دوحه» بر اهمیت ابریشم در زندگی اجتماعی، اقتصادی، مذهبی در ایران قرن هفدهم، و نقش آن در قرار دادن سلسله صفویه در پیوند با یک تبادل جهانی پر جنب و جوش تأکید می‌کند.
برای برگزاری این نمایشگاه، از برخی از بهترین نقاشی‌های خطی مصور مجموعه موزه ملی هنر آسیایی اسمیتسونین نیز بهره گرفته شده است.
به گفته دکتر معصومه فرهاد، که سمت او «معاون ارشد پژوهشی، متصدی ارشد، و متصدی هنرهای ایرانی، عربی، و ترکی خانواده ابراهیمی» است، این نمایشگاه بخشی از سنت‌های هنری غنی دوره صفویه را در معرض دید علاقمندان قرار می‌دهد که در بیش از دویست سال حکومت خود، ایران را به یک مرکز فرهنگی بزرگ تبدیل کرد.
او با اشاره به این که صفویان، دستاوردهای ارزنده بسیاری داشتند، تأکید می‌کند که به صورت کلی با حمایت این سلسله، هنر، نقاشی، منسوجات، فرش، و همچنین معماری در ایران به ویژه در شهر اصفهان که پایتخت صفویان بود به سطوح تازه‌ای از تعالی رسید.
به گفته معصومه فرهاد، یکی از ویژگی‌های مهم در طراحی این نمایشگاه، نشان دادن ارزش و اهمیت منسوجات و ابریشم در ایران قرن هفدهم، بعنوان یکی از موفق‌ترین مجراهای انتقال ایده‌های هنری جدید میان شرق و غرب است.
او در ادامه می‌افزاید که در این دوران، منسوجات، واسطه‌های قدرتمندی برای ارائه طرح‌ها و تکنیک‌هایی محسوب می‌شدند که زبان تصویری جدیدی را برای دوران صفوی برانگیخت.
این نمایشگاه همچنین شامل تعدادی فرش از دوران صفوی است که از مطلوب‌ترین کالاهای تجملی در اروپا محسوب می‌شدند. این فرش‌ها که برای ارضای سلیقه، آداب، و رسوم غربی اصلاح شده بودند، به شاخص‌هایی برای تشخیص جایگاه، و ثروت نخبگان اروپایی تبدیل شدند.
به گفته معصومه فرهاد، این فرش‌های نفیس و سایر منسوجات ایرانی، از مهترین کالاهای صادراتی دوران صفوی به کشورهای همسایه و اروپایی محسوب می‌شدند که درآمد قابل توجهی را به همراه داشت.
در این نمایشگاه، مجموعه وسیعی از منسوجات مجلل دوران صفویه، از جمله ابریشم‌های ساخته شده با نقره طلایی یا نخ‌های روکش نقره، گران‌ترین پارچه در بازار اروپا نیز دیده می‌شوند.
به گفته خانم فرهاد، این پارچه‌ها اغلب به لباس، اثاثیه، و از همه مهمتر به «لباس افتخار» تبدیل می‌شدند. این پوشاک را حاکم، به نشانه احترام فقط به مقامات بلندپایه یا عالی‌رتبه اهدا می‌کرد.
برخی از ابریشم‌های ارائه شده در نمایشگاه دارای طرح‌های سبک شده هستند، برخی دیگر از الگوهای طبیعی‌تر مدل‌های هندی الهام گرفته‌اند، و تعدادی نیز از نمونه‌های عربی استفاده می‌کنند، و طیف عظیمی از نقوش و تولیدات را ارائه می‌دهند.
سه پرتره رنگ روغن استثنایی، قالب، و تکنیکی را که در قرن هفدهم از اروپا وارد شد، و مجموعهای از تصاویر دست‌نویس، شیوه استفاده از منسوجات در این دوران را نشان می‌دهند.
این نمایشگاه به مناسبت بزرگداشت سال فرهنگی قطر در ۲۰۲۱، از حمایت مالی موزه ملی هنر اسلامی دوحه، و موزه قطر برخوردار شده است.
نمایشگاه «ساختن یک امپراتوری: منسوجات صفوی از موزه هنر اسلامی، دوحه» که علی‌رغم محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا با استقبال مناسبی از سوی هنردوستان مواجه شده است، تا پانزدهم ماه مه ادامه خواهد داشت.
خانم فرهاد در گفت‌وگو با بهنود مکری از صدای آمریکا درباره جزئیات این نمایشگاه توضیحاتی را ارائه کرد.
یکی از ویژگی‌های مهم این نمایشگاه تأکید بر اهمیت منسوجات و ابریشم است. لطفا در این باره توضیح دهید.
همان طور که می‌دانید، ابریشم از هزاران سال پیش در فرهنگ ایرانی اهمیت زیادی داشته است. ابریشمی که در گیلان تولید می‌شد را به کشورهای همسایه یا دور صادر می‌کردند.
در قرن هفدهم و در دوران صفویه، شاه عباس که شهر اصفهان را پایتخت خود کرد، تجارت ابریشم را به انحصار خود درآورد و در نتیجه ابریشم به یکی از مهمترین منابع درآمد کشور تبدیل شد و آن را به صورت سیستماتیک صادر می کردند. این ابریشم به لطف جامعه ارمنی به اروپا رسید، و همچنین توسط پرتغالی‌ها، هلندی‌ها، و انگلیسی‌ها از مسیرهای دریایی صادر شد.
صادرات ابریشم، ثروت و شکوفایی عظیمی را برای ایران به ارمغان آورد، و یکی از دلایل مهمی بود که شهر اصفهان به این صورتی درآمد که امروز شاهد آن هستیم، زیرا پول و ثروت لازم برای ساختن تمامی این بناهای شگفت‌انگیزی که امروز پابرجا هستند، از این طریق تأمین شده است.
لطفا در مورد دستاوردهای فرهنگی و هنری دوره صفوی توضیح دهید.
سلسله صفوی دستاوردهای زیادی دارد، ولی یکی از مهمترین میراث این دوره، هنر و معماری است، به شهر اصفهان اشاره کردم که معماری آن یکی از میراث بزرگ دوران صفوی است. منسوجات، ابریشم، فرش، و برخی از آثار هنری که در این نمایشگاه می‌بینید، در دنیا بی‌نظیر هستند.
یکی از جنبه‌های هنری مهم دیگر، نقاشی‌های رنگ روغن است که در این نمایشگاه نیز می‌بینید. این نقاشی‌ها در اصفهان کشیده شدند، برخی از آنها ممکن است توسط هنرمندان ارمنی نقاشی شده باشند، و ترکیبی شگفت‌انگیز از دو روایت ایرانی و صفوی، و اروپایی را کنار هم قرار می‌دهد.
این نقاشی‌ها در عین حال به نوعی ماهیت جهانی هنر و فرهنگ صفوی در قرن هفدهم را نشان می‌دهد که هنرمدان را در معرض این آثار هنری جدید قرار داد و به آنها اجازه داد تا آثار بدیع و تازه‌ای خلق کنند که امروز مورد تجلیل قرار می‌گیرند.
لطفا از فرش‌های موجود در نمایشگاه بگویید.
ما سه فرش در این نمایشگاه داریم که داستان پیرامون آنها بسیار جالب است، و نشان می‌دهد که فرش‌های ایرانی در قرن هفدهم در در اروپا بسیار محبوب بودند.
بسیاری از فرش‌های ایرانی در ابتدا فقط در دربار، یا خانه‌های اشراف و ثروتمندان اروپایی قرار داشت، و نشانه‌ای از تجمل و ثروت بود. این فرش‌ها ابتدا به پرتغالی رسیدند، بعد به هلند، و سپس انگلستان راه یافتند و مشتریان زیادی داشتند.
به دلیل تقاضای زیادی برای فرش ایرانی در قرن هفدهم، هنرمندان صفوی مجبور به تغییر شرایط کاری خود شدند، برای نمونه طرح‌های خود را ساده کردند تا فرش زودتر آماده شود، یا اندازه قالی‌ها را تغییر دادند تا مصرف کاربردی بیشتری برای اروپاییان داشته باشد.
چرا این نمایشگاه با مشارکت قطر ترتیب یافته است؟
سال ۲۰۲۱، سال بزرگداشت فرهنگی قطر با همکاری ایالات متحده بود و به همین مناسبت چند رویداد مختلف در آمریکا برنامه ریزی شد. همانطور که می‌دانید، همه‌گیری کرونا همچنان ادامه دارد به همین دلیل تعدادی از این برنامه‌ها لغو شد. این نمایشگاه، یکی از معدود نمایشگاه‌هایی است که برای بزرگداشت سال فرهنگی قطر برگزار می‌شود و همکاری ما با موزه هنر اسلامی در دوحه را نشان می‌دهد.
با توجه به محدودیت‌های مرتبط با همه‌گیری کرونا استقبال از نمایشگاه چگونه بوده است؟
موزه ما در تابستان بازگشایی شد و خوشحالم که بگویم که تعداد دیدارکنندگان از این نمایشگاه و سایر بخش‌های موزه قابل توجه است. فکر می‌کنم بسیاری از مردم مشتاق بودند که برگردند و آثار هنری را از نزدیک تماشا کنند.
همه ما مدت‌ها مقابل رایانه‌ها نشستیم و ارتباطات مجازی بود، به همین دلیل تماشای آثار هنری به این صورت، بسبار لذتبخش است.
در اینجا باید اشاره کنم که از دورانی که موزه به دلیل همه‌گیری ویرپس کرونا تعطیل بود، فعالیت‌های مجازی ما گسترش یافته است و بسیاری از برنامه‌ها مانند گفت‌وگوها، اجراها، موسیقی، فیلم، و همه اینها بصورت اینترتی در دسترس علاقمندان است که نوع دیگری از مخاطب را جذب می‌کند و مطمئنا مخاطب دیجیتالی ما را افزایش می‌دهد.
