مقاله ای از کارل ویک برای نشریه تایم
بلوای میان ریاض و تهران در پی اعدام ۴۷ نفر در عربستان سعودی در آغاز سال نو میلادی به سرعت گسترش می یابد. در چند ساعت، تندروها در ایران در اعتراض به اعدام شیخ نمر، روحانی برجسته شیعه، سفارت عربستان در تهران را صحنه تاخت و تاز خود قرار دادند.
روابط دیپلماتیک در هر دو پایتخت به سرعت قطع شد و امارات متحده عربی، دیگر متحد ریاض، هم سطح روابط خود را با ایران کاهش داد. این وضعیت چشم انداز نگران کننده صلح در سوریه را که صحنه رو در رویی گروه های مورد حمایت ریاض و تهران بوده است، تیره تر کرد و منجر به افزایش محسوس بهای نفت شد.
این یک بحران کامل خاورمیانه ای است که تحولاتش با چنان سرعتی پی در پی اتفاق می افتند که حتی برای ناظران امور خاورمیانه دنبال کردن شان چالش برانگیز است. تلاش برای یافتن معنای آن هم به نقطه آغاز برمی گردد: پادشاهی سعودی که با فشار داخلی و خارجی روبرو است.
چارلز فریمن، سفیر پیشین آمریکا در عربستان سعودی، می گوید: "برای هفتاد سال به شکلی کاملا نادرست این تصور وجود داشت که حکومت سعودی ها ثبات ندارد. این نخستین بار است که ممکن است چنین باشد."
در بیرون مرزها، تهران، رقیب دیرین ریاض، تسلط سنتی سعودی ها بر منطقه و اتحادشان با واشنگتن را با تعامل با آمریکا بر سر مساله هسته ای تهدید می کند. جنگ در کشورهای همسایه، عراق و یمن که سعودی ها در آن درگیر بمباران هوایی خونینی علیه شورشیان مورد حمایت ایران بوده اند، تنها به حس انزوای عربستان افزوده است.
مداوی الرشید، یک کارشناس سعودی و پژوهشگر مهمان دانشگاه اقتصاد لندن، می گوید: "فکر می کنم حسی از آسیب پذیری وجود دارد. این که احساس کنید در محاصره نیروهای متخاصم قرار گرفته اید."
اوضاع در داخل مرزها هم چندان خوب نیست. کاهش بهای نفت به کسری بودجه منجر شده و حاکمان را مجبور به افزایش بهای سوخت و کاهش یارانه ها کرده است؛ اقداماتی که به نارضایی در میان جمعیت ۲۹ میلیونی سعودی ها دامن خواهد زد.
مداوی الرشید معتقد است "آنها به رضایت مخاطب داخلی اطمینان ندارند. هر چند مردم را از زمان بهار عرب زیر نظر داشته اند، اما این پرسشی است که مطرح است."
فریمن که طی دوره جنگ اول خلیج فارس خدمت می کرد می گوید چالش های متوجه ثبات عربستان با اقدامات ملک سلمان که یک سال پیش قدرت را در دست گرفت و ساختار سنتی حاکمیت را تغییر داد بیشتر شده است. او پرنس محمد بن نایف، برادر زاده اش، را به مقام ولیعهدی، و محمد بن سلمان، فرزند بسیار جوان و ناآزموده اش، را به مقام معاونت ولیعهد و وزیر دفاع، منصوب کرد.
به گفته فریمن، آل سعود که زمانی با در بر گرفتن تمام گرایش ها "از جناح چپ تا جناح تندرو راست مذهبی" ثبات را حفظ کرده بود، در حال حاضر قدرت را حول تنها یک جریان در خانواده گرد آورده است: "تصمیم گیری نه تنها به یک جریان محدود شده بلکه بیشتر در دستان نوادگان یک نفر، سلمان، قرار دارد. این یعنی احتمال تصمیم گیری های عجولانه بالا رفته است و می توان گفت که جنگ یمن یکی از نمونه های آن است. حتی می توان اعدام ها را هم در این چارچوب دید."
اعدام های دوازدهم دی ماه بزرگترین نمونه از اعدام های گروهی از دی ماه ۱۳۵۸ به این سو بوده اند. در آن زمان ۶۳ نفر که در اعتراض به منحرف شدن آل سعود از اصول بنیادین اسلام با هدف سرنگونی خاندان حاکم دست به حمله ای به مسجد الحرام در مکه زده بودند، اعدام شدند.
این تهدید آل سعود را وا داشت تا با تقویت شخصیت های متنفذ محافظه کار مذهبی خود را از سرنگونی به دست بنیادگراهای واپسگرا نجات دهد. در مهر ماه گذشته، ۵۵ روحانی بنیادگرای بلندپایه سعودی نامه ی شکایتی را پس از حمله جت های روسی علیه داعش امضا کردند.
بعضی تحلیلگران می گویند عربستان با گردن زدن شیخ نمر به همراه سه فعال شیعه دیگر قصد آرام کردن احساسات بنیادگرایان سنی را داشت. ۴۳ اعدامی دیگر همه بنیادگرایان سنی وابسته به القاعده با سابقه بیش از یک دهه حبس در زندان بودند. اتهام آنها تلاش برای سرنگونی آل سعود بود. کشتن فعالان شیعه احتمالا کوششی برای ایجاد تعادل در فرقه گرایی میان شیعیان و سنی ها در عربستان بوده است.
اما فریمن و الرشید این توجیه را نمی پذیرند. از دید هر دو آنها، اعدام ها حرکتی در جهت ترساندن شیعیان عربستان از دست زدن به اقدامی علیه حکومتی بوده است که با آنها مانند شهروند درجه دو برخورد می کند.
الرشید می گوید: "این امری فراتر از مذهب است. من این را محافظه کاری نمی دانم، این سرکوب است. این استبدادی است که مردم را از سخن گفتن و آزادی بیان محروم می کند. افراد بیشتری برای استفاده از توییتر و نوشتن وبلاگ شلاق می خورند. افرادی هستند که به خاطر نوشتن یک شعر دارند در زندان می پوسند. پس این سرکوب فزاینده ای است که به نظر من منعکس کننده ضعف است."
او همچنین معتقد است که هدف از اعدام گروهی منحرف کردن افکار عمومی از جنگ یمن بوده که به مرگ هزاران غیرنظامی در ده ماه گذشته منجر شده است و چشم اندازی هم برای پایان آن وجود ندارد.
نامه هایی در رسانه ها منتشر شده است که ظاهرا مربوط به یکی از اعضای آل سعود است و از سوء استفاده محمد بن سلمان از پدر سالخورده اش خبر می دهد. این نامه خواهان متحد شدن بزرگان آل سعود در سرنگونی رژیم ملک سلمان شده است. فریمن می گوید: "این امر اتفاق نیفتاده است زیرا بنیان های لازم برای چنین حرکتی به کل از بین رفته است."
* برگردان فارسی این مقاله تنها برای آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.