مقاله‌ای از جولین بورجر و باستین اینزاورالد برای روزنامه گاردین
به گفته یک مذاکره کننده ارشد، روسیه بیش از سه سال پیش پیشنهاد کرد که بشار اسد رییس جمهوری سوریه می تواند در قالب یک طرح صلح، کناره گیری کند.
به گفته مارتی آهتیساری رییس جمهوری پیشین فنلاند و برنده جایزه صلح نوبل، قدرت های غربی در پذیرش این پیشنهاد کوتاهی کردند. از زمان ارائه این پیشنهاد در سال ۲۰۱۲، ده ها هزار تن کشته و میلیون ها نفر آواره شده اند که بزرگترین بحران پناهجویی جهان از جنگ جهانی دوم را موجب شده است.
مارتی آهتیساری در ماه فوریه ۲۰۱۲ گفتگوهایی با سفرای پنج کشور عضو دائم شورای امنیت داشت. او می گوید طی آن مباحثات ویتالی چورکین، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد، طرح سه ماده ای را ارائه کرد که شامل پیشنهاد کنار رفتن اسد از قدرت در مقطعی پس از آغاز مذاکرات صلح بین رژیم و مخالفان بود.
اما آهتیساری می گوید آمریکا، بریتانیا، و فرانسه چنان از سقوط اسد مطمئن بودند که به این پیشنهاد توجه ای نکردند: «فرصتی از دست رفته در سال ۲۰۱۲ بود».
روسیه به طور رسمی طی چهار سال و نیم جنگ سوریه بی وقفه از اسد حمایت کرده و اصرار داشته است که برداشتن او نمی تواند بخشی از یک طرح صلح باشد. اسد معتقد است که روسیه هرگز او را رها نخواهد کرد. مسکو با هدف ایجاد ثبات در رژیم اسد و جنگ با افراطیون داعش اخیرا انتقال نیرو، تانک، و هواپیما به سوریه را آغاز کرده است.
آهتیساری «برای تلاش هایش در چند قاره، طی بیش از سه دهه، برای حل و فصل مناقشات بین المللی» از جمله در نامیبیا، آچه در اندونزی، کوزو، و عراق در سال ۲۰۰۸ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
«ریش سفیدان»، گروهی از رهبران پیشین جهان که مدافع صلح و حقوق بشر هستند از جمله نلسون ماندلا، جیمی کارتر، و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل متحد، از مارتی آهتیساری خواسته بودند در ۲۲ فوریه ۲۰۱۲ با نمایندگان پنج کشور عضو دائم شورای امنیت در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک ملاقات کند.
آهتیساری به یاد می آورد: «جالب ترین ملاقات من با ویتالی چورکین بود زیرا او را می شناختم. ما لزوما در خیلی از موارد همنظر نیستیم اما می توانیم با صراحت صحبت کنیم. من توضیح دادم آن جا چه کار دارم و او گفت: مارتی، بنشین و من به تو خواهم گفت چه باید بکنیم. او سه نکته را مطرح کرد: یک- ما نباید به مخالفان سلاح برسانیم. دو- ما باید کمک کنیم دیالوگ بین مخالفان و اسد ادامه پیدا کند. سه- ما باید راهی آبرومندانه برای کناره گیری اسد پیدا کنیم».
چورکین از اظهار نظر درباره آن چه که «مکالمه خصوصی» با آهتیساری بوده است سر باز می زند. با این وجود، رییس جمهوری پیشین فنلاند درباره ماهیت مباحثات مصر است و می گوید چورکین تازه از مسکو بازگشته بود و جای تردیدی نبود که پیشنهاد را با هماهنگی کرملین مطرح می کرد: «هیچ جای پرسش ندارد چون من دوباره نزدش رفتم و در این باره از او پرسیدم».
آهتیساری می گوید این پیام را به نمایندگی های آمریکا، بریتانیا، و فرانسه در سازمان ملل متحد، منتقل کرد اما «هیچ اتفاقی نیافتاد. فکر کنم چون همه آن ها و بسیاری دیگر باور داشتند که اسد طی چند هفته از قدرت پایین کشیده خواهد شد نیازی به انجام چنین کاری ندیدند».
در حالی که آهتیساری همچنان در نیویورک بود، کوفی عنان به عنوان فرستاده مشترک ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب به سوریه انتخاب شد. آهتیساری می گوید: «کوفی برای پذیرش این مسولیت تحت فشار قرار داشت. می گویم تحت فشار زیرا فکر نمی کنم خیلی علاقه به این کار داشت. او خیلی سریع متوجه شد که هیچ کس از هیچ طرحی حمایت نمی کند».
عنان در ژوئن ۲۰۱۲ ریاست گفتگوهای بین المللی در ژنو را برعهده داشت. در آن نشست بر سر طرح صلحی توافق شد که بر مبنای آن باید یک دولت انتقالی با «رضایت دوجانبه» میان رژیم و مخالفان شکل می گرفت. این توافق پس از اختلافات بر سر کناره گیری یا عدم کناره گیری اسد از بین رفت. عنان حدود یک ماه پس از انتصابش استعفا داد و از آن زمان سرنوشت اسد مانع اصلی تمام طرح های ابتکاری برای صلح بوده است.
هفته گذشته، فیلیپ هاموند، وزیر امور خارجه بریتانیا، پیشنهاد کرد که اسد در قالب یک توافق صلح بتواند برای یک «دوره گذار» شش ماهه بر سر کار بماند، اما پیشنهاد او به سرعت از سوی دمشق رد شد.
دیپلمات های غربی در سازمان ملل متحد حاضر نیستند درباره ادعای آهتیساری علنی صحبت کنند اما اشاره دارند که یک سال پس از مناقشه سوریه، نیروهای اسد دست به قتل عام های متعددی زده بودند و گروههای اصلی مخالف از پذیرش هر گونه پیشنهادی شامل ماندن اسد در قدرت طفره می رفتند. چند روز پس از سفر آهتیساری به نیویورک، هیلری کلینتون، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، رهبر سوریه را یک جنایتکار جنگی توصیف کرد.
سر جان جنکینز، مدیر پیشین اداره خاورمیانه وزارت امور خارجه بریتانیا که آماده می شد در نیمه اول سال ۲۰۱۲ به عنوان سفیر آن کشور به عربستان سعودی برود، می گوید تجربه او نشان می دهد که روسیه با هر تلاشی برای مذاکره بر سر سرنوشت اسد مخالفت می کرد «و من هرگز اشاره ای به هر گونه نرمش موضع در این باره ندیدم».
جان جنکینز که در حال حاضر مدیر بخش خاورمیانه انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک است در ایمیلی می نویسد: «حس کلی این بود که اسد نمی تواند در قدرت دوام بیاورد اما نمی دانم اگر پیشنهاد روس ها صادقانه بود چرا باید کنار رفتن سریع اسد با بی اعتنایی روبرو شود. نقطه ضعف ادعای آهتیساری این است که چورکین با اجازه مسکو این پیشنهاد را مطرح می کرد. اگر او گفته های چورکین را به من گفته بود من پاسخ می دادم که می خواهم این را از زبان ولادمیر پوتین بشنوم تا آن را جدی بگیرم. حتی پس از آن هم می خواستم اطمینان بیابم که این حقه پوتین برای کشاندن ما به روندی نباشد که نهایتا موقعیت اسد را تحت یک رهبر متفاوت ولی با نتیجه ای مشابه حفظ کند».
یک دیپلمات اروپایی، ساکن منطقه در سال ۲۰۱۲، به یاد می آورد: «برای مدتی غرب تمام توجه اش معطوف به کنار رفتن اسد بود. گویی که این ابتدا و انتهای هر استراتژی است و همه چیزهای دیگر به ترتیب درست خواهد شد... روسیه مداوما گفته است مساله مربوط به اسد نیست اما اگر ما خیلی اصرار داریم حاضر است در باره اسد صحبت کند. توجه کنید: این بخشی معمول از یک طرح کلی، یک روند، در مقطعی، نه این جا و در حال حاضر است».
با این وجود این دیپلمات می افزاید: «من بسیار تردید دارم که آمریکا، بریتانیا، و فرانسه چنین پیشنهادی را در آن زمان رد کرده و از بررسی آن سر باز زده باشند».
در زمان سفر آهتیساری به نیویورک، شمار کشته های جنگ سوریه حدود ۷۵۰۰ نفر برآورد می شد. سازمان ملل معتقد است شمار تلفات در آغاز سال میلادی جاری از ۲۲۰ هزار تن گذشته و رو به افزایش است. این آشوب به ظهور داعش کمک کرده است و بیش از ۱۱ میلیون سوری مجبور به ترک خانه هایشان شده اند.
آهتیساری می گوید: «ما باید جلوی این کشتار را می گرفتیم زیرا این جریان پناهجویان به کشورهای ما در اروپا، این فاجعه ای خود ساخته است. من گزینه دیگری غیر از مراقبت خوب از این افراد نمی بینم... ما هزینه اعمال خود را می پردازیم».
* برگردان فارسی این مقاله تنها برای آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.