یک نشریه اینترنتی آمریکایی ، عملیات نظامی روسیه در سوریه را "اقدامی که آمریکا و بازیگران منطقه ای را غافلگیرکرد"، توصیف کرده است. این نشریه، همچنین نوشت پیامدهای همکاری روسیه با ایران و عراقاز نجات بشار اسد فراتر می رود.
نشریه The Conversation (محاوره) می نویسد : عملیات با اعلام این که هدف اصلی برخورد با گروه دولت اسلامی در همکاری با دولت بشار اسد است، آغاز شد و سه عنصر را شامل می شود:
نخست ، روسیه تاسیسات نظامی در سوریه را گسترش می دهد.
دوم، روسیه به بقای رژیم اسد و جنگ با دولت اسلامی در سوریه پای بند می ماند.
سوم، روسیه تقسیم اطلاعات و توافقی برای ایجاد کوریدور پرواز با ایران و عراق اعلام کرد.
تاکنون، دولت های غربی و مفسران بر عناصر اول و دوم استراتژی جدید روسیه تمرکز داشته اند. با این حال، عنصر سوم به همین اندازه برای روند تحولات ژئوپلیتیک در منطقه مهم است ، و تجزیه و تحلیل بیشتری را ایجاب می کند.
توافق دو هدف عمده دارد: توانایی هر سه دولت را در جنگ علیه داعش تقویت می کند. همچنین مسیر پروازی ارزشمندی بین روسیه و سوریه ایجاد می کند. از آنجا که برخی کشورهای اروپایی،مانند بلغارستان، فضای هوایی خود را به روی پروازهای نظامی روسیه بسته اند، دسترسی به سوریه از طریق ایران و عراق برای استراتژی خاورمیانه ای مسکو مهم است.
روسیه تاکنون از فضای هوایی ایران و عراق نه فقط برای پروازها به سوریه بلکه همچنین پرتاب موشک های کروز از دریای خزر به چندین هدف در سوریه استفاده کرده است.
در حالی که هدف همکاری روسیه با ایران و عراق تا کنون نسبتا معتدل بوده، می تواند پیچیدگی های مهمی برای مناسبات آمریکا با هر دو کشور داشته باشد. برای ترکیه و موازنه قدرت در جنگ نیابتی فعلی بین ایران و کشورهای سنی به رهبری عربستان سعودی نیز مهم خواهد بود.
تاثیر استراتژی روسیه در عراق بیشتر بر جریان های سیاسی داخلی و موازنه نسبی قدرت میان جناح های رقیب در بغداد خواهد بود. برای ایران، از سوی دیگر، همکاری با روسیه بیشتر بر فضای سیاست خارجی و دینامیک های مناسبات جاری آن با آمریکا و عربستان سعودی تاثیر خواهد گذاشت. به برخی از این پیچیدگی ها نگاه می کنیم.
عراق: نبرد خیر خواهان
از تصمیم عراق به مشارکت در این توافق، فقط برخی جناح ها در صحنه سیاسی از هم گسیخته کشور حمایت کردند.
اختلاف نظرها در مورد پیوستن به توافق، جدیدترین فصل پیکار بین حیدر العبادی نخست وزیر شیعه عراق، که خواهان هماهنگی نیرومند تری با آمریکا است و رقیبان شیعه او را منعکس کرد.
این جناح ها به نقش آمریکا مظنون هستند و ترجیح می دهند بر حمایت ایران تکیه شود. آنها بر این باورند که آمریکا می تواند کار بیشتر در جنگ با داعش و پیکارجویان سنی انجام دهد. همچنین از پیوندهای نزدیکتر با ایران و حالا با روسیه طرفداری می کنند.
طی دو ماه گذشته، عبادی برآن شد با اتخاذ یک برنامه اصلاحی و افزایش همکاری با ارتش آمریکا در نبرد انبار، موضع خود را تقویت کند. او به برگرفتن شکلی از برنامه آمریکا برای ایجاد گاردهای ملی استانی بعنوان یک نیروی سنی خودمختار نزدیک می شد. پیکار جویان مورد حمایت ایران در نیروهای بسیج مردمی این طرح را رد کردند و حتی در بیانیه مشترکی مخالفت خود را با درگیری بیشتر آمریکا در کوشش های نظامی علیه داعش ابراز داشتند.
در این شرایط، بنظر می رسد توافق مسیری را که عبادی برگزیده به چالش گرفته است که پرسش هایی جدی در باره میزان کنترل نخست وزیر بر تصمیمات سیاسی عمده را مطرح می سازد. گزارشی که روزنامه لبنانی لاخبار - که به حزب اله نزدیک تلقی می شود - در ۳۰ سپتامبر منتشر کرد، تنش فراینده بین عبادی و رقیبانش را تائید کرد.
بر اساس گزارش، عبادی سعی داشت گستره همکاری در توافق را کوچک کند و آنرا به مبادله اطلاعات محدود سازد. او همچنین خواهان اختیار کامل در انتصاب نمایندگان عراق در کمیته مشترکی بود که در بغداد ایجاد شد و نمایندگان نظامی از چهار کشور ( روسیه، سوریه، عراق و ایران) را شامل می شد.
این گزارش همچنین ادعا می کند این کمیته مشترک را، وابسته نظامی ایران در بغداد سرپرستی خواهد کرد. در مقابل، گروه های نیرومند در داخل نیروهای بسیج مردمی، مانند سازمان بدر و دیگر میلیشاهای شیعه مورد حمایت ایران، خواستند حق انتخاب نمایندگان خود را داشته باشند.
روسیه که از دیر با در جستجوی برقراری دوباره استراتژیک و نظامی خود با عراق بوده است، در سال های اخیر مجموعه بزرگی از ساز و برگ نظامی ، که آمریکا حاضر نشده است به عراق بفروشد، به بغداد پیشنهاد کرده است. اگر روسیه کارآیی خود را در تقویت امنیت عراق در برابر داعش و پیکار جویان سنی ثابت کند، مناسبات نظامی و اقتصادی آن با عراق به زیان جناح های طرفدار غرب هیات حاکمه سیاسی ، تقویت خواهد شد.
افزون بر این، اگر منافشه شدت پیدا کند و و روسیه حمایت لجیستیکی و نیروی زمینی بیشتر از عراق درخواست کند، توانایی دولت برای تطبیق با درگیری های نظامی آمریکا و روسیه و ادامه یک استراتژی هماهنگ ضد داعش بشدت کاهش خواهد یافت.
دولت که در دست شیعیان قرار دارد ممکن است از درگیری روسیه، که بدون هیچ تعهدی به سیاست های داخلی آن صورت می گیرد، برای مقابله با فشارهالی آمریکا جهت اتخاذ سیاسی فراگیرتری نسبت به سنی ها استفاده کند. اما اگر عراق تکیه به حمایت روسیه را افزایش دهد، ممکن است موضع عبادی که بر حمایت از آمریکا استوار است و نیز توانایی او برای بقای سیاسی ضعیف شود. بنابراین، اکر این هماهنگی هرچه زودتر نتایجی ببار نیاورد، ممکن است شکاف های داخلی بیشتری را موجب شود.
ایران : افزایش فشار بر روسیه و منطقه
بین محافظه کاران تندرو و جناح عملگراتر به رهبری حسن روحانی رئیس جمهوری بر سر همکاری بین ایران و روسیه، اختلافاتی وجود دارد. با این حال، بنظر می رسد با توافق برای تقسیم اطلاعات و دسترسی هواپیماهای نظامی روسیه به فضای ایران، مخالفت زیاد نبوده است.
ایران، از طریق برخی دیدارهای نظامی سطح بالا در ماه های اخیر، روسیه را ترغیب کرد تقش فعالتری در حمایت از رژیم سوریه برعهده بگیرد. همچنین در کسب همکاری عراق کارساز بود.
اگر درگیری روسیه در سوریه گسترش پیدا کند، که چنین بنطر می رسد،ناچار خواهد بود همکاری نظامی با ایران را توسعه دهد. این اقدام دست ایران را در مناسبات اقتصادی و نظامی با روسیه تقویت خواهد کرد.
هم اینک علائمی نشان می دهد که عملیانت نظامی روسیه علیه مخالفان رژیم اسد، با سربازان زمینی که ایران و متحدان منطقه ای اش خواهند فرستاد، تقدیر خواهد شد. در چنین شرایطی ، روسیه به احتمال بیشتر درخواست ایران را برای سامانه پدافند هواییS-۳۰۰ و دیگر سامانه های پیشرفته قبول خواهد کرد.
دسترسی به تسلیحات پیشرفته روسیه ( و شاید چین) خطر روبرو شدن ایران با یک حمله نظامی غافلگیرانه توسط رقیبان منطقه ای آن ( اسرائیل و عربستان سعودی) را کاهش می دهد.
افزون بر این، اگر آمریکا به این نتیجه برسد که ایران توافق اتمی را نقض کرده است، جلب حمایت روسیه از دور دیگری از تحریم های بین المللی را ، تا زمانی که روسیه برای موفقیت عملیاتش در سوریه به ایران متکی باشد، دشوار خواهد دید. به همین دلیل، روسیه احتمالا پدافند ایران علیه هر کوشش آمریکا برای عمل نظامی علیه تاسیسات اتمی ایران، در صورت شکست توافق را تقویت خواهد کرد.
همکاری ایران با روسیه همچنین موضع آنرا در جنگ نیابتی جاری با عربستان سعودی و متحدانش تقویت خواهد کرد. نه فقط برداشتن اسد برای عربستان سعودی و ترکیه دشوار تر خواهد شد، بلکه آنها در بالا بردن سطح تنش های جاری با ایران بیشتر درنگ خواهند کرد.
قبلا، اگر قرار بود جنگ نیابتی با عربستان سعودی به رویارویی نظامی مستقیم تبدیل شود، سعودی ها با تکیه بر حمایت آمریکا علیه یک ایران منزوی از نظر نظامی دست بالا را داشتند. به این دلیل است که ایران با دقت از تشدید مناقشه با عربستان سعودی پرهیز کرده و حاضر نشده است با عملیات نظامی آن در بحرین و یمن مقابله کند.
با این حال، مناسبات نطامی نزدیکتر با روسیه و دسترسی به جنگ افزار پیشرفته ممکن است موازنه قدرت را تغییر دهد و بر تمایل ایران به رویاروئی با عملیات سعودی علیه متحدانش بیافزاید.
سرانجام، ایران همچنین ممکن است قادر شود حمایت روسیه را از چندین درخواست دیگر به دست آورد.
برای مثال، ایران بیش از یک دهه خواهان پیوستن به سازمان همکاری شانگهای بعنوان یک عضو کامل بوده است، اما روسیه و چین فقط آنرا فقط بعنوان ناطر قبول کرده اند. روسیه اینک به احتمال بیشتر از درخواست ایران حمایت می کند. اگر ایران بصورت عضو کامل پذیرفته شود، آنگاه قادر خواهد شد بیشتر به حمایت استراتژیک روسیه و چین در تنش های اینده با آمریکا و متحدان اروپایی اش تکیه کند.
حرف آخر
تا زمانی که عملیات نظامی روسبه در سوریه ادامه داشته باشد، مسکو مجبور خواهد بود به همکاری ایران و عراق متکی باشد. در نتیجه، خود را ناچار خواهد دیدنسبت به درخواست های این کشورها برای حمایت دیپلماتیک و نظامی حساس تر باشد.
حمایت روسیه، در مقابل، موضع منطقه ای ایران و متحدان آن در عراق را تقویت خواهد کرد، احتمالا عبادی را ضعیف خواهد ساخت و نفوذ او در تصمیم گیری های داخلی و سیاسیت خارجی را کاهش خواهد داد.
* برگردان فارسی این مقاله تنها برای آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.