مقاله ای از گزارشگر تهران بیورو برای روزنامه گاردین
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، که بخشی از به قدرت رسیدنش در سال ۹۲ بر مبنای رای جوانان و زنان طبقه متوسط بود می داند صدها و شاید هزاران نفر از این گروه از مردم در گرمای طاقت فرسای تابستان توسط نیروی انتظامی به خاطر «بدحجابی» دستگیر می شوند.
حسن روحانی در سخنرانی سال گذشته اش وقتی گفت «نمی توان با زور و شلاق مردم را به بهشت برد.» این باور را عنوان کرد که نمی توان شهروندان را برای آنچه حکومت رفتار «مناسب» می داند تحت فشار قرار داد. اشارات حسن روحانی در دو سخنرانی اخیرش به مساله حجاب واکنش انتقادی آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، و دیگر روحانیون ارشد را به دنبال داشت.
روحانی در سخنرانی خود در همایش سراسری فرماندهان نیروی انتظامی ایران در اردیبهشت ماه گفت «پلیس موظف به اجرای اسلام نیست بلکه وظیفه پلیس اجرای قانون است. هیچ پلیسی نمی تواند بگوید من این کار را کردم چون خداوند یا پیامبر فرموده است.»
اگر چه روحانی به آزار و اذیت زنان به دلیل بد حجابی اشاره ای نکرد اما از موضع رئیس جمهوری پیشین محمود احمدی نژاد که فرمانده کل نیروی انتظامی اش اسماعیل احمدی مقدم تاکید داشت «فلسفه وجودی جمهوری اسلامی وجود جامعه اسلامی بود» پس «پلیس باید در جهت اطمینان از تحقق این هدف عمل کند» فاصله گرفته است.
به گفته گزارشگر «تهران بیورو» روحانی بصیرت متفاوتی را ارائه می کند: «بسیاری از مسائل مذهبی در حوزه ایمان فردی قرار می گیرد. پلیس وقتی وارد تصویر می شود که باید یک قانون مشخص و روشن به کار گذاشته شود. برخی احکام اسلام در قانون نیامده آیا پلیس می تواند در آن دخالت کند؟ مثلا پلیس می تواند هنگام نماز ظهر وارد یک بانک شود و به رئیس بانک بگوید وقت نماز است؟»
گفته های روحانی به تیتر درشت صفحه اول روزنامه های روز بعد چون شرق، اعتماد، مردمسالاری، و آرمان بدل شد. واکنش به سخنان روحانی زمانی زیادی به درازا نکشید.
خامنه ای یک روز بعد در همایش مشابه ای تصریح کرد که اجرای اسلام نخستین اولویت پلیس است: «همه کارها را می شود برای خدا انجام داد، اما در کار شما خیلی راحت می شود نیت الهی و قصد قربت پیدا کرد؛ چون کار شما خدمت به جامعه و جمهوری اسلامی و نصرت اسلام است.»
یکی از اعضای تحریریه روزنامه اعتماد به «تهران بیورو» گفت رهبر جمهوری اسلامی انگیزه های متعددی برای پاسخ به روحانی داشت: «نخست، او می خواست تسلط خود را بر امور داخلی نشان دهد. دوم، رهبر می خواست نشان دهد که در دیدگاه او اسلام ارجح بر قانون است. و آخر اینکه می خواست روحانی را برای پا بیرون گذاشتن از حدودش گوشمالی دهد.»
یک تحلیلگر رابطه ای میان این مساله با توافق مقدماتی هسته ای در لوزان در فروردین ماه می بیند: «پاسخ سریع خامنه ای بخشی از تلاش های او برای کاستن از نگرانی حامیانش و یادآوری این نکته بود که نرمش در برابر غرب لزوما به معنی میانه روی در سیاست های داخلی نیست.»
صحبت های حسن روحانی باب مداخله دیگر روحانیون را هم باز کرد. آیت الله ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، گفت سخنان روحانی نه تنها روحیه نیروی انتظامی را تضعیف می کند بلکه «از همه مهم تر چراغ سبزی است که به افراد آلوده به انواع مفاسد اخلاقی و مجالس کثیف و مانند آن داده می شود که از این به بعد آزاد هستید و پلیس کاری به شما ندارد.»
آیت الله حسین نوری همدانی، از دیگر مراجع شیعه، گفت: «قانون اساسی جمهوری اسلامی برگرفته از موازین اسلامی است و این ایده که پلیس نباید اسلام را اجرا کند مانع اجرای امر به معروف و نهی از منکر می شود.» آیت الله محمد یزدی، رئیس مجلس خبرگان رهبری، به روحانی نسبت به عواقب جدی سخنانش هشدار داد: «قوه مجریه ای که مورد تنفیذ رهبری قرار می گیرد باید اسلام را اجرا کند و نمی تواند بگوید که اسلام نه؛ اگر بگوید اسلام نه، اسلام به او می گوید نه.»
محسن کدیور، استاد مهمان فلسفه اسلامی در دانشگاه دوک در کارولینای شمالی، که از متفکرین اصلاح طلب متنفذ در سال های اخیر بوده است می گوید روحانی اصول ابتدایی را مطرح کرد که مبنای تمام دولت های مدرن است: «اداره کشور بر مبنای قانون سنگ بنای نظام های معاصر است، و نفی آن به هر شکلی دعوت به هرج و مرج است. واکنش رهبر جمهوری اسلامی و تندی چند تن از مراجع که پلیس و هر کس دیگری باید مجری اسلام باشد نفی بنیاد قانون و زمینه ساز بی نظمی و رد حاکمیت قانون است.»
به گفته کدیور استدلال منتقدان حسن روحانی با تفاسیر متعدد از متون مقدس در تمام ادیان مطابقت ندارد: «برای نمونه گاهی فتواهای متناقضی از سوی حقوقدان ها ارائه می شود. پلیس یا هر نماینده قانون در حکومت باید به کدام فتوا استناد کنند؟ اگر قضات و پلیس از قانون چشم پوشی کنند و بر مبنای فتاوی عمل کنند ما یکصد سال به عقب بازخواهیم گشت زمانی که ایرانی ها برای برخورداری از یک قانون اساسی به خیابان ها رفتند. بر مبنای قانون اساسی جمهوری اسلامی، قانون صرفا توسط مجلس تصویب می شود. شورای نگهبان که اعضای آن توسط رهبر تعیین می شود مامورند از مطابقت قوانین مصوب مجلس با شرع اسلام اطمینان حاصل کنند. پس نباید تضادی بر سر اجرای اسلام وجود داشته باشد.»
با وجود تمام انتقادها، حسن روحانی ۱۴ اردیبهشت ماه در سخنرانی برای گروهی از معلمان بار دیگر به مساله «بد حجابی» و اجرای قانون پرداخت و گفت: «نمی توان به قوه قهریه نظام که دستبند و کلت دارد گفت تو هم اجتهاد کن.»
در مرکز خرید تندیس در شمال تهران، مریم، یک زن جوان، به «تهران بیورو» گفت کارزار روحانی برای او مهم بود: «آقا، خانم، شما چه حقی دارید به من بگویید حجاب من مناسب یا نامناسب است؟ می توانی حجاب سنجی را که برای این کار به شما دادند نشانم بدهی؟ کجای متون اسلامی گفته است در میدان تجریش در قرن بیست و یکم دختر بد حجابی است که باید جلوی اهانت او به اسلام را گرفت؟ روحانی باید سر حرفش بایستد. باید برای حفظ حقوق ما تلاش کند و اجازه ندهد این وحشی ها با اسلحه و کارت شناسایی به ما توهین کنند و هر جوری می خواهند با ما رفتار کنند. بیشتر این ها حتی دیپلم هم ندارند. چطور به خودشان اجازه می دهند به یک نفر با فوق لیسانس توهین کرده و او را بازداشت کنند؟»
این ماه در نمایشگاه بین المللی کتاب خودروهای گشت ارشاد همانطور که منتظر المهدی، سخنگوی نیروی انتظامی، وعده داد بود در ورودی نمایشگاه مستقر شدند. او تصریح کرده بود که «اصولا گشت ارشاد برای صیانت از شان و منزلت زنان و مردان است و باید در ویترین جامعه اسلامی ما حجاب نمایان شود.»
مهتاب یکی از بازدیدکنندگان نمایشگاه که پوشش محافظه کارانه ای دارد می گوید وضعیت مسخره ای است: «من خودم فردی مذهبی ام و ترجیح می دهم حجاب داشته باشم اما چه کسی گفته باید همه را مجبور به این کار کنی؟ بعضی ها نمی خواهند حجاب داشته باشند. به شما چه ربطی دارد؟ چرا به قانون احترام نمی گذارند؟ چه کسی به آنها گفته وظیفه دارند تا همه را به زور به بهشت بفرستند؟»
درگیری بر سر اینکه آیا مردم را باید به زور به بهشت فرستاد یا نه ادامه دارد.
یکی از اعضای جبهه مشارکت، نهاد اصلاح طلبی که از کار در ایران منع شده است، به «تهران بیورو» می گوید: «روحانی محدوده قدرتش را برای ممنوع کردن استفاده پلیس از خشونت در برابر مردم می آزماید. محدود کردن گشت ارشاد آغاز پروژه روحانی برای خارج کردن تدریجی ایدئولوژی اسلامی از اجرای قانون است. اینکه چه چیزی قربانی این پروژه خواهد شد هنوز روشن نیست.»
