نوشته رابرت هانتر، سفیر پیشین ایالات متحده در پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)
سه سال است که جنگ و خونریزی در سوریه ادامه دارد و جامعه جهانی به غیر از واکنش در برابر اتهام استفاده دولت بشار اسد از سلاح هسته ای علیه شهروندان غیرنظامی خودش، عملاً اقدام دیگری نکرده است.
تلاش تازه ای برای پایان دادن به بحران در سوریه در ژنو از سرگرفته می شود. اما این نشست که ژنو-۲ نام گرفته، از همان ابتدا با بداقبالی مواجه شده است.
هفته گذشته، بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، از ایران برای شرکت در این نشست دعوت کرد. این دعوت، با توجه به موقعیت و نقش ایران در منطقه و در قبال سوریه، اقدامی منطقی و لازم به نظر می رسید.
اما روز گذشته، دبیر کل سازمان ملل دعوت خود از ایران را پس گرفت. علت ـ یا، به تعبیر برخی، بهانه ـ او برای پس گرفتن این دعوت، این بوده است که جمهوری اسلامی به مولفه ای اساسی که پیش شرط مذاکرات نشست ژنو-۲ تلقی می شود، قائل نیست، و آن، کناره گیری بشار اسد از قدرت است به عنوان لازمه انجام مذاکرات برای پایان دادن به تنش در سوریه.
فرمول نشست ژنو-۲ (که در ادامه ژنو-۱ برگزار می شود که در سال ۲۰۱۲ نخستین نشستی بود که با هدف خاتمه خشونت در سوریه برگزار شد)، آن است که بشار اسد از ریاست جمهوری کنار گذارده شود و دولت گذار در سوریه تشکیل شود. اعضای این دولت می توانند عضو کابینه اسد هم بوده باشند، اما صورتجلسه فعالیت چنین دولتی بر مبنای توافق عمومی خواهد بود.
گزارش ها مبتنی بر آن است که فشار بر دبیر کل سازمان ملل برای پس گرفتن دعوت ایران، عمدتا از سوی بریتانیا و ایالات متحده اعمال شده است.
عده ای از تحلیلگران سیاسی معتقدند که سبب اصلی موضعی که دولت اوباما در این خصوص اتخاذ کرده، در نظر گرفتن عاملی دیگر است: مذاکرات موازی پیرامون برنامه هسته ای ایران. این مذاکرات تا همین جا هم با گرفتاری و چالش مواجه بوده است و در میان مهمترین چالش های آن، مخالفت اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس با توافق موقت با ایران بود و مخالفت بسیاری از نمایندگان کنگره آمریکا با عدم اعمال تحریم های تازه و شدیدتر علیه ایران.
از سوی دیگر، بیم آن می رود که پس گرفته شدن دعوت شرکت ایران در نشست ژنو-۲ اثری منفی بر محافظه کاران در ایران بگذارد و آنها را از رفتار «شیطان بزرگ» بیشتر به خشم آورد.
اما مضمون این تناقض نما، عمیق تر از آن است که به نظر می رسد. باراک اوباما در راهبردش در قبال خاورمیانه، رویاروی دشواری های بزرگ است که عمدتا به سبب فشارهای داخلی و مواضع سیاستگران آمریکایی ایجاد شده است.
رئیس جمهوری آمریکا نمی تواند همزمان و به یک باره همه اقدامات لازم را در قبال خاورمیانه انجام دهد: به فشار بر طرفین برای پیشبرد مذاکرات صلح میان اعراب و اسرائیل ادامه دهد، به ایران اجازه دهد در گفت و گوهای مربوط به اوضاع سوریه شرکت کند، از شدت تحریم ها علیه ایران بکاهد، و تلاش کند با آن کشور به توافق هسته ای دست یابد.
موضع آقای اوباما نسبت به بشار اسد نیز اهمیت فراوان دارد، به ویژه با توجه به آنچه وی پیشتر پیرامون عبور اسد از خط قرمز در صورت کاربرد سلاح شیمیایی گفته بود.
مشکل اما، آن است که به نظر می رسد در جامعه جهانی درک اندکی نسبت به این واقعیت وجود دارد که اسد تنها از سوی خود عمل نمی کند، بلکه رهبر اقلیت مهم علوی است که اقلیت است، اما اقلیتی شاخص و قَدَر تلقی می شود. علویان که بازیگران متنفذی در صحنه سیاست سوریه هستند، از شرط های اساسی و ملزومات مهم برقراری صلح در سوریه به شمار می روند.
نکته دیگر که نباید نادیده گرفته شود، جدال شیعه و سنی بر سر قدرت در منطقه است. مرحله کنونی این جدال قدرت، با تنشی شدت یافت که در پی حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا به عراق آغاز شد. تلاش رهبر شیعه سوریه برای قدرت گرفتن بیشتر در منطقه، در مقابل تقلای کشورهای سنی منطقه برای تثبت قدرت و موقعیتشان انجام می شود، کشورهایی چون قطر و عربستان سعودی.
از این روی است که آمریکا و دیگر کشورهای شرکت کننده در نشست ژنو-۲ بر سر دوراهی قرار دارند. نمایندگان این کشورها می توانند بر موضع خود مبنی بر پیش گیری اسد از قدرت پای فشرند و آن را بخشی از تدارک تشکیل دولت گذار تلقی کنند.
راه دیگری که پیش روی کشورهای شرکت کننده در نشست ژنو-۲ وجود دارد، آن است که پیشنهاد کنند که بشار اسد بر سر قدرت بماند و برای دور آینده ریاست جمهوری نامزد شود، چنانکه خود گفته است خواهد شد. قاعدتا اسد در چنین انتخاباتی ـ به شرط آن که منصفانه و قانونی برگزار شود ـ رای نمی آورد، چون کسب رای اقلیت علوی برای ماندن او در مسند قدرت ناکافی خواهد بود.
نکته دیگری که نباید از نظر سیاستگران عمده جهان دور بماند، ضرورت و اهمیت مهار حضور و نقش القاعده در منطقه و در سوریه است.
پارادوکسی که در ژنو پیش روی نمایندگان بازیگران مهم عرصه سیاست جهان است، آمیزه ای است از راهبرد، دیپلماسی، هنر رهبری، اراده، و تمایل دولت اوباما برای رجحان منافع ملی آمریکا بر سیاست های داخلی این کشور.
* برگردان مقاله تحلیلی تارنمای «لوبلاگ»، زیر مجموعه نشریه «فارن پالیسی»(سیاست خارجی) پیرامون نشست صلح ژنو-۲، مواضع اوباما و دعوت از ایران.
سه سال است که جنگ و خونریزی در سوریه ادامه دارد و جامعه جهانی به غیر از واکنش در برابر اتهام استفاده دولت بشار اسد از سلاح هسته ای علیه شهروندان غیرنظامی خودش، عملاً اقدام دیگری نکرده است.
تلاش تازه ای برای پایان دادن به بحران در سوریه در ژنو از سرگرفته می شود. اما این نشست که ژنو-۲ نام گرفته، از همان ابتدا با بداقبالی مواجه شده است.
هفته گذشته، بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، از ایران برای شرکت در این نشست دعوت کرد. این دعوت، با توجه به موقعیت و نقش ایران در منطقه و در قبال سوریه، اقدامی منطقی و لازم به نظر می رسید.
اما روز گذشته، دبیر کل سازمان ملل دعوت خود از ایران را پس گرفت. علت ـ یا، به تعبیر برخی، بهانه ـ او برای پس گرفتن این دعوت، این بوده است که جمهوری اسلامی به مولفه ای اساسی که پیش شرط مذاکرات نشست ژنو-۲ تلقی می شود، قائل نیست، و آن، کناره گیری بشار اسد از قدرت است به عنوان لازمه انجام مذاکرات برای پایان دادن به تنش در سوریه.
فرمول نشست ژنو-۲ (که در ادامه ژنو-۱ برگزار می شود که در سال ۲۰۱۲ نخستین نشستی بود که با هدف خاتمه خشونت در سوریه برگزار شد)، آن است که بشار اسد از ریاست جمهوری کنار گذارده شود و دولت گذار در سوریه تشکیل شود. اعضای این دولت می توانند عضو کابینه اسد هم بوده باشند، اما صورتجلسه فعالیت چنین دولتی بر مبنای توافق عمومی خواهد بود.
گزارش ها مبتنی بر آن است که فشار بر دبیر کل سازمان ملل برای پس گرفتن دعوت ایران، عمدتا از سوی بریتانیا و ایالات متحده اعمال شده است.
عده ای از تحلیلگران سیاسی معتقدند که سبب اصلی موضعی که دولت اوباما در این خصوص اتخاذ کرده، در نظر گرفتن عاملی دیگر است: مذاکرات موازی پیرامون برنامه هسته ای ایران. این مذاکرات تا همین جا هم با گرفتاری و چالش مواجه بوده است و در میان مهمترین چالش های آن، مخالفت اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس با توافق موقت با ایران بود و مخالفت بسیاری از نمایندگان کنگره آمریکا با عدم اعمال تحریم های تازه و شدیدتر علیه ایران.
از سوی دیگر، بیم آن می رود که پس گرفته شدن دعوت شرکت ایران در نشست ژنو-۲ اثری منفی بر محافظه کاران در ایران بگذارد و آنها را از رفتار «شیطان بزرگ» بیشتر به خشم آورد.
اما مضمون این تناقض نما، عمیق تر از آن است که به نظر می رسد. باراک اوباما در راهبردش در قبال خاورمیانه، رویاروی دشواری های بزرگ است که عمدتا به سبب فشارهای داخلی و مواضع سیاستگران آمریکایی ایجاد شده است.
رئیس جمهوری آمریکا نمی تواند همزمان و به یک باره همه اقدامات لازم را در قبال خاورمیانه انجام دهد: به فشار بر طرفین برای پیشبرد مذاکرات صلح میان اعراب و اسرائیل ادامه دهد، به ایران اجازه دهد در گفت و گوهای مربوط به اوضاع سوریه شرکت کند، از شدت تحریم ها علیه ایران بکاهد، و تلاش کند با آن کشور به توافق هسته ای دست یابد.
موضع آقای اوباما نسبت به بشار اسد نیز اهمیت فراوان دارد، به ویژه با توجه به آنچه وی پیشتر پیرامون عبور اسد از خط قرمز در صورت کاربرد سلاح شیمیایی گفته بود.
مشکل اما، آن است که به نظر می رسد در جامعه جهانی درک اندکی نسبت به این واقعیت وجود دارد که اسد تنها از سوی خود عمل نمی کند، بلکه رهبر اقلیت مهم علوی است که اقلیت است، اما اقلیتی شاخص و قَدَر تلقی می شود. علویان که بازیگران متنفذی در صحنه سیاست سوریه هستند، از شرط های اساسی و ملزومات مهم برقراری صلح در سوریه به شمار می روند.
نکته دیگر که نباید نادیده گرفته شود، جدال شیعه و سنی بر سر قدرت در منطقه است. مرحله کنونی این جدال قدرت، با تنشی شدت یافت که در پی حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا به عراق آغاز شد. تلاش رهبر شیعه سوریه برای قدرت گرفتن بیشتر در منطقه، در مقابل تقلای کشورهای سنی منطقه برای تثبت قدرت و موقعیتشان انجام می شود، کشورهایی چون قطر و عربستان سعودی.
از این روی است که آمریکا و دیگر کشورهای شرکت کننده در نشست ژنو-۲ بر سر دوراهی قرار دارند. نمایندگان این کشورها می توانند بر موضع خود مبنی بر پیش گیری اسد از قدرت پای فشرند و آن را بخشی از تدارک تشکیل دولت گذار تلقی کنند.
راه دیگری که پیش روی کشورهای شرکت کننده در نشست ژنو-۲ وجود دارد، آن است که پیشنهاد کنند که بشار اسد بر سر قدرت بماند و برای دور آینده ریاست جمهوری نامزد شود، چنانکه خود گفته است خواهد شد. قاعدتا اسد در چنین انتخاباتی ـ به شرط آن که منصفانه و قانونی برگزار شود ـ رای نمی آورد، چون کسب رای اقلیت علوی برای ماندن او در مسند قدرت ناکافی خواهد بود.
نکته دیگری که نباید از نظر سیاستگران عمده جهان دور بماند، ضرورت و اهمیت مهار حضور و نقش القاعده در منطقه و در سوریه است.
پارادوکسی که در ژنو پیش روی نمایندگان بازیگران مهم عرصه سیاست جهان است، آمیزه ای است از راهبرد، دیپلماسی، هنر رهبری، اراده، و تمایل دولت اوباما برای رجحان منافع ملی آمریکا بر سیاست های داخلی این کشور.
* برگردان مقاله تحلیلی تارنمای «لوبلاگ»، زیر مجموعه نشریه «فارن پالیسی»(سیاست خارجی) پیرامون نشست صلح ژنو-۲، مواضع اوباما و دعوت از ایران.
