جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ به نرگس محمدی فعال حقوق بشر زندانی در ایران رسید. او بعد از شیرین عبادی، دومین ایرانی است که جایزه صلح نوبل را از آن خود می‌کند.
کمیته نوبل صلح در نروژ روز جمعه اعلام کرد این جایزه به دلیل نقش خانم محمدی در مقابله با سرکوب زنان در ایران و همچنین مبارزه برای ارتقای حقوق بشر و آزادی برای همه به او اهدا می‌کند.
بریت ریس اندرسن، رئیس کمیته نوبل در اسلو گفت: نرگس محمدی برای تبعیض و ظلم سیستماتیکی که علیه زنان است، مبارزه می کند. او افزود: شعار زن زندگی آزادی در اعتراضات ایران، بیانگر از خودگذشتگی نرگس محمدی است.
نرگس محمدی متولد ۱۳۵۱ در زنجان است که در دو دهه اخیر بارها بازداشت و زندانی شده است. او هم اکنون نیز به خاطر فعالیت در حوزه حقوق بشر در ایران زندانی است.
نرگس محمدی در میانه دهه هفتاد به عنوان روزنامه‌نگار در نشریه پیام هاجر فعالیت می‌کرد. او در اواخر دهه هفتاد به عنوان فعال حقوق بشر به کانون مدافعان حقوق بشر پیوست که ریاست آن بر عهده شیرین عبادی بود. خانم عبادی در سال ۲۰۰۳ برنده جایزه صلح نوبل شد. نرگس محمدی بعدها نائب رئیس این کانون شد.
۱۵ سال آزار و زندان
در پی اعتراضات سال ۸۸، نرگس محمدی از سوی دادگاه انقلاب مورد پیگرد قرار گرفت و در سال ۱۳۹۰ به شش سال زندان محکوم شد. این دوره زندان او موجب بیماری اعصاب و روان او شد به طوریکه در سال ۹۱ به بیمارستان منتقل شد. با گواهی پزشکان او در نهایت آزاد شد.
کمی بعد دیدار او با کاترین اشتون مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تهران خبر ساز شد و در اردیبهشت ۱۳۹۳ نرگس محمدی اینبار توسط اطلاعات جمهوری اسلامی بازداشت شد و در این پرونده به خاطر مجموعه فعالیت‌های حقوق بشری او از جمله راه‌اندازی کارزار لگام (لغو گام به گام اعدام)، مورد آزار قرار گرفت و حتی به دستور دادستان تهران، مانع تماس او از زندان با فرزندانش شدند. حکم او در سال ۹۴ نهایی شد و او در این پرونده به مجموعا ۱۶ سال زندان توسط قاضی صلواتی متهم شد. پدر خانم محمدی بعد از یکی از دیدارها با او از شکنجه و کبودی بدن دخترش روایت کرد.
در اسفند ۹۸ در حالیکه نرگس محمدی زندانی بود، دو پرونده دیگر برای او تشکیل شد. او متهم شده بود که درباره شکنجه ادعای دروغ کرده و همچنین به «اخلال در نظم زندان از طریق خواندن سرود با صدای بلند» متهم شد.
بعد از پنج سال و نیم زندان، او بعد از ابتلا به کرونا، در مهرماه ۱۳۹۹ از زندان آزاد شد.
در سال ۱۴۰۰ نرگس محمدی دوباره توسط قوه قضائیه جمهوری اسلامی بازداشت شد. علاوه بر اتهاماتی چون فعالیت تبلیغی علیه نظام، در زندان به خاطر «تحصن در دفتر زندان» و «تمرد از ریاست و مقامات زندان» و «تخریب شیشه‌ها» و «افترا» چند پرونده جدید علیه او گشوده شد اما خانم محمدی گفت که احکام صادر برای این اتهامات را به رسمیت نمی‌شناسد و از آنها سرپیچی خواهد کرد.
حقوق زنان، اعتراض به شکنجه
خانم محمدی تاکنون چند تحقیق حقوق بشری و افشاگری مهم در ایران داشته است. از جمله او نوشتاری به نام شکنجه سفید دارد که درباره شکنجه‌های جنسی و غیر جنسی دربارهٔ زنان زندانی از جمله خود او، آتنا دائمی، نازنین زاغری، هنگامه شهیدی، ریحانه طباطبایی و شکوفه یداللهی در نظام جمهوری اسلامی همراه با نام برخی شکنجه گران است.
قبل از آغاز اعتراضات سال گذشته که در اعتراض به کشتن مهسا امینی بود، نرگس محمدی در تیرماه ۱۴۰۱ در نامه‌ای به رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی در مخالفت با حجاب اجباری نوشته بود: تلاش زنان ایرانی برای برخورداری از حق پوشش، نه بی‌حیایی بلکه تقلایی حق‌طلبانه و مبارزه‌ای شجاعانه است.
انتخابات و مخالفت با جمهوری اسلامی
خانم محمدی در سال ۹۶ در زندان در انتخابات شرکت کرد و به گفته همسر او به لیست امید مورد تائید اصلاح طلبان رای داد اما در سال ۹۸ او در بیانیه‌ای اعلام کرد به حرمت خون کشته‌های اعتراضات آبان ۹۸ در انتخابات شرکت نکرد. نرگس محمدی از جمله فعالان سیاسی و مدنی است که در بهمن ۱۳۹۶ ضمن اعلام اصلاح ناپذیری جمهوری اسلامی، خواستار برگزاری همه پرسی با نظارت سازمان ملل در ایران شد.
جوایز و تقدیر
خانم محمدی پیش از این نیز جوایزی برای فعالیت‌های حقوق بشری دریافت کرده بود که می‌تواند به جایزه آزادی نگارش پن آمریکا ۲۰۲۳، جایزه آزادی مطبوعات سازمان ملل در سال ۲۰۲۳، مدال شجاعت گزارشگران بدون مرز در سال ۱۴۰۱ و جایزه ساخاروف در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد.
پیشتر در سال ۹۹ هم گفته شده بود خانم محمدی به همراه یک فعال حقوق بشر عربستان سعودی نامزد جایزه صلح نوبل بود.
خانم محمدی در سال ۱۳۷۸ با تقی رحمانی نویسنده و فعال سیاسی ازدواج کرد و آنها دو فرزند دارند. آقای رحمانی و فرزندانش در خارج از ایران زندگی می‌کنند.
استقبال از اعطای جایزه به نرگس محمدی
اهدای جایزه صلح نوبل سال ۲۰۲۳ به نرگس محمدی، فعال حقوق بشر زندانی، با استقبال بسیاری از چهره‌ها و فعالان و نیز تشکل‌ها و سازمان‌های سیاسی، مدنی، صنفی و حقوق بشری مواجه شده است.
شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و رئیس کانون مدافعان حقوق بشر، نوشت: «پس از ۲۰ سال، کمیته نوبل، بار دیگر یک ایرانی را برای اهدای جایزه برگزید» و اضافه کرد: «نرگس محمدی، سخنگوی شریف کانون مدافعان حقوق بشر، به درستی سزاوار دریافت این جایزه بود. او سال‌ها عمر و زندگی خود را برای مبارزه در راه آزادی‌خواهی، برابری طلبی و پاسداری از حقوق بشر صرف کرد، و امروز به جای اینکه بتواند دستاوردهای مبارزه‌اش را ببیند پشت میله‌های زندان است.»
همچنین حامد اسماعیلیون، عضو انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس۷۵۲، در واکنش به اعطای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی گفت: «آن‌چه از شما می‌توان آموخت پیگیری و استقامت در مبارزه است. حاکمان تاریک‌اندیش کشور ما نتوانستند و نمی‌توانند مبارزه شما را برای حقوق بشر به ویژه حقوق زنان، برای آزادی و عدالت و شان و کرامت آدمی، با درفش و زندان متوقف کنند.»
او اضافه کرد: «افکار عمومی، بی‌تردید خواهان آزادی شما و تمام زندانیان سیاسی و عقیدتی است و وظیفه همه دولت‌های دموکراتیک می‌دانم که با فشار سیاسی به جمهوری اسلامی، آزادی شما را از زندان ممکن کنند و امکان حضور شما برای دریافت جایزه فراهم شود.»
مسیح علینژاد، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، هم در واکنش به اعطای این جایزه به خانم محمدی گفت: «او از داخل زندان هم دست از تلاش برای حقوق بشر و دموکراسی برنداشت.»
او اهدای این جایزه را به نرگس محمدی و «تمام آزادیخواهانی که با پلیدی و ظلم و تباهی برای فردایی روشن مبارزه می‌کنند» تبریک گفت.
نازنین بنیادی، فعال حقوق بشر و بازیگر سینما، نیز نرگس محمدی را «مدافع سرسخت و پیگیر حقوق بشر در ایران» توصیف کرد که به دلیل فعالیت‌های شجاعانه‌اش زندانی است.
سازمان حقوق بشر ایران با استقبال از اعطای این جایزه به خانم محمدی، ابراز امیدواری کرد که جایزه صلح نوبل، «توجه بیشتر جامعه جهانی به مبارزه مردم ایران برای تحقق حقوق بنیادین بشر را در پی داشته باشد.»
محمود امیری‌مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران، هم اشاره کرد: «نرگس محمدی بیش از ۲۵ سال با آپارتاید جنسیتی، مجازات اعدام و تبعیض علیه اقلیت‌ها مبارزه کرده و هزینه هنگفتی در این راه پرداخته است.»
او اضافه کرد: «اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی به رسمیت شناختن مبارزه مردم ایران برای احقاق حقوق بنیادین‌شان است. اعطای این جایزه در روزی که آرمیتا گراوند به‌دلیل نداشتن حجاب اجباری در کما به سر می‌برد، یادآور ستمی است که زنان و دختران ایرانی روزانه از طرف جمهوری اسلامی با آن مواجه‌اند.»
آتنا دائمی، فعال حقوق بشر و زندانی سابق سیاسی، هم در همین شبکه اجتماعی، با اشاره به اینکه «۴۴ سال از مبارزه بی‌امان زنان در برابر حکومت زن ستیز جمهوری اسلامی گذشته است»، نوشت: «قطعا توجه به حقوق بشر، حقوق زنان و اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی، صدای حق خواهی «زن، زندگی، آزادی» را رساتر و امید به پیروزی، احقاق حقوق بشر و برقراری عدالت را بیشتر خواهد کرد.»
ترانه علیدوستی، بازیگر سینما، هم در پستی اینستاگرامی نوشت: « آزادی خواهد آمد، به گواه رد قدم‌هایی که زنی چون تو بر این خاک به جا گذاشت. آزادی خواهد آمد چون زنی مثل تو حبس‌شدنی نبود.»
همچنین شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران، «دریافت این جایزه ارزشمند حقوق بشری را به نرگس محمدی و همه هموطنان و عدالتخواهان در سراسر جهان تبریک» گفت.
شورای بازنشستگان ایران هم نوشت: «خانم محمدی به دلیل فعالیت‌های مدنی خود از جمله انتقاد از سرکوب اعتراضات مردم، حمایت از زندانیان سیاسی، مخالفت با مجازات اعدام و دفاع از حقوق شهروندان در دو دهه اخیر بارها روانهٔ زندان شده و هم‌اکنون نیز در زندان است.»
محمد سیف‌زاده، وکیل دادگستری، نیز با تبریک به نرگس محمدی ابراز امیدواری کرد که «این جایزه برای تمام ملت ایران گشودن راه آزادی، آسایش، رفاه و صلح باشد.»
گلشیفته فراهانی، بازیگر مشهور ایرانی هم در پستی در حساب اینستاگرام خود دریافت جایزه صلح نوبل را به نرگس محمدی تبریک گفت و او را «یکی از شجاع‌ترین زنان جهان» خواند.
همچنین، کتایون ریاحی، بازیگر در استوری اینستاگرام خود خبر اعطای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی را به اشتراک گذاشت و نوشت: «افتخاری که در بند است.»
خانم ریاحی از نخستین هنرمندانی بود که حجاب اجباری را از سر برداشت و از اعتراضات مردم ایران حمایت کرد و مدتی نیز بازداشت شد.
