«سه نفر بودند. یک نفر مرا از پایین محکم گرفته بود. یک نفر دستهایم را گرفته بود. و سومی کار را انجام داد. مرا دراز کردند...» فاتو این گونه از عمل ختنه ای یاد می کند که در هشت سالگی در لیبریا تحمل کرده است.
به گزارش سازمان بهداشت جهانی، آنچه بر سر فاتو آمده مصداق ختنه زنان از درجه دو است. ( از سه درجه بندی). در این درجه از ختنه، کلیتوریس و لبه های واژن بریده می شود. فاتو اکنون ۲۳ ساله است و در دانشگاه لیبریا درس می خواند. ختنه فاتو شرط لازم برای مشرف شدن به جامعه "سانده" است. انجمنی شبه مذهبی که اکثر زنان لیبریایی در هر سن وسالی– بعضی حتی در دو سالگی – به عضویت آن در می آیند.
خبرگزاری اینترپرس، در گزارشی که از ختنه زنان در لیبریا و راه های ازبین بردن آن توسط دولت تهیه کرده می نویسد: "سانده" و معادل مردانه آن که "پورو" نام دارد، حافظ و موجد بسیاری از جنبه های فرهنگی، سنتی و آداب و رسوم و باورهای جامعه در این کشور آفریقای غربی است. زنان جوان و کم سن و سال، گاه حتی دوساله، به مدارس یا "گلستان" های "سانده" سپرده می شوند تا در آن جا راه و رسم رعایت سنت ها، احترام به باورها و آداب و رسوم، روش اداره خانه و خانواده، و آمادگی برای ازدواج را بیاموزند. ختنه دختران هم دراین مدارس انجام می گیرد.
سازمان های بین المللی چون "صندوق کودکان سازمان ملل( یونیسف)" می گوید این نوع ختنه یا ناقص سازی اندام جنسی زنان و دختران نقض فاحش حقوق بشر است که زنان را از "سلامت جسمی و روانی" و "از حق زندگی برکنار از خشونت و تبعیض، و در موارد ی از حق حیات" محروم می کند.
جولیا دانکن – کسل، وزیر امور زنان و توسعه لیبریا، به اینترپرس می گوید: به دلیل جایگاه مرکزی ناقص سازی جنسی در "سانده"، ازبین بردن این سنت بویژه بسیار مشکل است. اما دولت لیبریا از طریق تلاش و همکاری با رهبران سنتی و آیینی، آرام آرام به تعطیل تدریجی این مدارس و پایان دادن به ناقص سازی جنسی زنان در لیبریا دست می یابد.
خانم دانکن- کسل می گوید:« دولت می خواهد این کار متوقف شود. البته نمی توانم بگویم که این عمل در حال حاضر بکلی متوقف شده اما روند رسیدن به آن ادامه دارد. »
در گذشته دولت لیبریا از ابراز نظر درباره ختنه زنان خودداری می کرد. دانکن- کسل برای اولین بار است که آشکارا ازموضع دولت لیبریا در باره این عمل سخن می گوید. دانکن – کسل در سخنانش بر عزم دولت به پایان دادن به ختنه در لیبریا تاکید کرد.
در لیبریا ختنه زنان یا ناقص سازی جنسی آنان جزو تابو هایی ست که نباید به آن نزدیک شد یا از آن در جمع سخن گفت.
به گزارش اینترپرس، با آن که نگاه فاتو به تجربه اش در "سانده" مثبت بود، بسیاری از زنانی که عضو آن بودند از سخن گفتن در باره آن و درباره ختنه خودداری می کردند.
فاتو می گوید:« دردناک بود. خیلی دردناک بود. خونریزی هم خیلی شدید بود». و از این یاد آوری عضلات صورتش درهم کشیده می شود. با این حال فاتو از گذراندن اوقاتش در "گلستان" سانده ناراضی نیست.
می گوید:« ولی بعد از آن خودم را یک زن می بینم. احساس غرور می کنم». و این جمله آخر را آهسته، کشدار و با همان تاکیدی می گوید که در باره دردش حرف می زد.
دانکن – کسل بر آن است که محو کامل ناقص سازی جنسی زنان در لیبریا به زمان طولانی نیاز دارد.
او می گوید:« وزیر کشور در بیانیه ای از همه مادران، خاله ها وعمه ها،و خواهران، خواسته است که از چنین اقدام هایی خودداری کنند. دولت به باورهای مردم احترام می گذارد اما در عین حال از آنان می خواهد به حقوق دیگری تجاوز نکنند. »
اگرچه آمار قابل اتکایی در مورد تعداد ختنه در لیبریا وجود ندارد اما تقریبا حدود دو سوم زنان در این کشور ختنه می شوند.
قطع مراسم تشرف به سانده و ختنه هنوز برای دولت مسئله ای حساس است و مقام های رسمی دولتی معتقدند که برای ازبین رفتن کامل آن هنوزسال ها وقت لازم است. اما برخی نیز از معامله ای می گویند که می تواند به این امر پایان دهد.
جانگار، معاون فرهنگی وزارت کشور لیبریا به اینترپرس می گوید، بین انجمن های سانده و پورو قراردادی گذشته که بر اساس آن سانده باید زمینی را که در آن امر تشرف انجام می شود به پورو واگذار کند.
به گفته او:« زنان هم موافقت کرده اند. به این ترتیب زنان نمی توانند عمل ختنه را انجام دهند. ما هم دیگر اجازه بازکردن گلستان های جدید را به سانده نخواهیم داد. » ۹ دسامبر ۲۰۱۱ دولت در نامه ای رسمی به مدارس سانده و پورو اخطار کرده که تا پایان آن سال همه گلستان های سانده باید بسته شوند. به گفته جانگار :«همه شان نامه را دریافت کرده اند و اگر زوئه ( مرشد یا رهبر مؤنث) ای گلستانی تازه باز کند، جریمه خواهد شد». به همین منظور بازرسانی راهی روستاها شده اند.
وزیرکشور در عین ابراز بی اطلاعی از این نامه می گوید از نظر او ختنه زنان رفته رفته به گذشته می پیوندد.
او می گوید :«اما تلاش فعالان برای پایان دادن به ختنه باید ادامه یابد. مردم لیبریا روز به روز بیشتر از این کار منزجر می شوند و مطمئنم که بزودی این گونه کارها به فراموشی سپرده خواهد شد.»
ماما تورما، رئیس کل زوئه ها یا "مرشدان مؤنث سانده" می گوید در حال حاضر جامعه لیبریا دستخوش تحولات زیادی ست که تاکید بر آموزش های رسمی از آن جمله است. او می گوید «تحولِ دیگر، انتقادهایی ست که از گلستان ها به خاطر پذیرش و ختنه دختران در سن وسال بسیار پایین می شود. چون می گویند آنها هنوز نمی توانند درمورد خودشان تصمیم بگیرند». او پذیرفته است که سن شاگردانش نباید کمتر از ۱۷ -۱۸ ساله باشد.
تورما درمورد آداب ختنه کردن در گلستان ها سکوت می کند و دانکن- کسل را نیز به خاطرعمومی کردن این امر تابو مورد سرزنش قرار می دهد. او می گوید:« شما هم نباید جلوی دیگران درباره این موضوع با من حرف بزنید.»
وزیر کشور لیبریا هشدار می دهد که ایجاد تغییر و تحول درسنت ها و باورهای جامعه کار دشواری است و در برخی موارد که از نظر فرهنگی به آنها حساسیت وجود دارد، مانند همین مورد ختنه، حتی بحث درباره آن هم کاری پیچیده است.
اما گفت و گو درباره ناقص سازی جنسی زنان در لیبریا مدت هاست که آغاز شده است. گیریم برای برخی با تاخیر آغاز شده باشد.
در دسامبر ۲۰۱۱ ، لوتو پو ییماه، دختری ۱۷ ساله، برای ورود به یکی از گلستان های سانده در یکی از شهرستان های لیبریا ناگزیر از تحمل آیین تشرف یا ختنه شد. خونریزی یک هفته ادامه یافت. وقتی سرانجام اورا به بیمارستان رساندند، مرده بود.